دیپلماسی فرهنگی؛
راهبردی نوین بر بهبودروابط ایران و مصر
مقدمه
ایران و مصر بزرگترین کشورهای منطقه غرب آسیا و جهان اسلام به شمار می آیند که روابط آنها با یکدیگر بر منطقه تاثیرگذار است. ایران و مصر به لحاظ تاریخی و تمدن و فرهنگ جز نخستین تمدن ها در جهان به شمار می روند و به لحاظ استراتژیک و موقعیت جغرافیایی در سطح منطقه ای و بین المللی بسیار حائز اهمیت می باشند. چگونگی روابط این دو کشور با یکدیگر بر معادلات منطقه ای و بین المللی تاثیرگذار است. این در حالی است که دو کشور از پس از انقلاب اسلامی ایران در موقعیت قطع کامل روابط قرار دارند.
علیرغم اینکه ایران و مصر به لحاظ دیپلماتیک علاقمند به ایجاد روابط سیاسی و انجام فعالیتهای مشترک اقتصادی و فرهنگی می باشند موانع اساسی در سطح منطقه و بین الملل در سالم سازی روابط دو کشور وجود دارد از جمله این موانع می توان به عدم تمایل آمریکا ، کشورهای عرب منطقه ، اسرائیل و سلفی های متاثر از عربستان به عادی سازی روابط دو کشور، نگاه مصر به ترتیبات امنیتی خلیج فارس و ارتباط مستحکم او با عربستان برای حفظ این منافع، محکوم کردن مصر از جانب ایران به دلیل امضای معاهده صلح کمپ دیوید با اسرائیل و کناره گیری این کشور از حمایت فلسطین در برابر اسرائیل و نزدیکی و تاثیرپذیری آن از آمریکا، محکوم کردن ایران از جانب مصر به دخالت در امور داخلی مصر و همکاری و فعالیت با گروههای تروریستی منطقه و تحریک آنها علیه امنیت ملی مصر، اسلامی جلوه دادن انقلاب مصر از جانب ایران با عنوان بیداری اسلامی متاثر از انقلاب اسلامی ایران ، اشاره کرد.
این موانع اساسی امکان برقراری روابط سیاسی بین دو کشور را بسیار دشوار می کند حتی در زمینه اقتصادی و فرهنگی نیز مشکلات اساسی بوجود می آورد. زیرا روابط اقتصادی و فرهنگی در سایه روابط سیاسی قرار دارند و متاثر از روابط سیاسی در سطح ملی، منطقه ای و بین المللی می باشند. بعد از انقلاب مصر روابط اقتصادی به مراتب بدتر از روابط سیاسی بود و حجم مبادلات اقتصادی حداکثر نیم میلیارد دلار بوده است.در زمینه فرهنگی به دلیل بیم مصر از نفوذ تفکر شیعه گری در کشور و تحریک گروههای شیعی مصر توسط ایران امکان برقراری روابط گسترده وجود ندارد. اما با این وجود با توجه به تغییر شرایط منطقه ای راهکارهایی برای بهبود روابط دو کشور وجود دارد که به بررسی این تغییرات و ارائه راهکارهای بهبود روابط می پردازیم.
اهمیت روابط ایران با مصر
ایران و مصر به لحاظ ژئوپولتیکی، دو گذرگاه مهم و حیاتی استراتژیک منطقه غرب آسیا محسوب می شوند و تنگه هرمز در خلیج فارس و کانال سوئز در دریای سرخ دارای ارزشی راهبردی و محوری هستند و دو ستون اصلی جهان اسلام به شمار می روند و نزدیکی آنها به یکدیگر و هماهنگی سیاسی می تواند تاثیرات مثبت و مطلوب بر روند تحولات منطقه و جهان اسلام داشته باشد. مصر و ایران به لحاظ استراتژیک بر امنیت ملی یکدیگر تاثیرگذارند و اتحاد این دو قدرت منطقه ای با توجه به موقعیت ژئوپولتیکی و منطقه ای می تواند برای قدرت های بزرگ مخاطره آمیز باشید.
روابط دو کشور مسیر پرفراز و نشیبی را گذرانده و همیشه تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل همگرا و واگرا قرار داشته است و وجود متغیرها و عوامل متعدد، بهبود روابط دو کشور از طریق راهکارهای سیاسی و ارتباطات دیپلماتیک را با بن بست مواجه کرده است.
روابط سیاسی ایران و مصر از کانال ارتباطی ایران و آمریکا می گذرد. در حقیقت در چارچوب سیاست خارجی مصر، اولویت با آمریکاست. با توجه به روابط پیچیده ایران و آمریکا و تغییرات اساسی در نظم منطقه ای و تحولات گسترده در قدرت و نقش بازیگران در خاورمیانه وروابط نزدیک مصر با اسرائیل و عربستان در راستای تامین منافع خود، امید چندانی به بهبود روابط سیاسی دو کشور نمی توان داشت.
اما در مقابل این واگرایی های سیاسی، عوامل همگرایی با مولفه های گوناگون همچون اشتراکات تاریخی و فرهنگی، همکاری های دینی و علمی، منافع مشترک اقتصادی، منافع مشترک در سازمان های منطقه ای و بین المللی و حفظ ثبات و امنیت منطقه نیز وجود دارد که دو کشور بر اساس ظرفیت های موجود بویژه در حوزه های دینی، علمی، اقتصادی و تاثیرگذاری بر حل مشکلات جهان اسلام می توانند گام مثبتی در بهبود روابط بردارند.
دیپلماسی فرهنگی ایران و مصر
دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه در جهت همگرایی مطلوب منطقه ای، مستلزم تقویت و توجه به عناصر مختلف فرهنگی، تمدنی، تاریخی، دینی، قومی،هنری هویتی و زبانی مشترک مردم خاورمیانه است. استفاده از دیپلماسی فرهنگی یکی از مهم ترین فرصت های جمهوری اسلامی برای تقویت و افزایش همگرایی منطقه ای به ویژه در رابطه با مصر به شمار می آید. ایران و مصر به عنوان دو کانون اصلی تمدن و دو قدرت بزرگ منطقه و تاثیرگذار جهان اسلام از اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیاری برخوردارند که عاملی مهم در بهبود روابط دو کشور محسوب می شود و قابلیت تاثیرگذاری بر دیگر بازیگران منطقه ای و بین المللی را دارد. بنابراین باید "راهکارهایی راهبردی فرهنگی" در جهت ایجاد و تحکیم روابط فعال و پویای سیاسی و فرهنگی ایران و مصر ارائه شود.
از جمله عوامل فرهنگی موثر در نزدیکی و تحکیم روابط دو کشور را می توان در 6 محور بررسی کرد:
اشتراکات دینی و فرهنگی: دو کشور علاوه بر فرهنگ و تمدن غنی و کهن از فرهنگ مشترک تمدن اسلامی و دینی برخوردارند و گرایشات و باورهای دینی و مذهبی مشترک سبب تحکیم پیوند آن ها می شود. همکاری های دینی، قرآنی و فقهی تاثیر بسیار مهمی بر روابط دو کشور می گذارد. مهمترین زیارتگاه های منتسب به دوست داران اهل بیت و شیعه در مصر منجر به ایجاد اشتراکات دینی و مذهبی و علاقمندی شیعیان ایران شده است. سفرهای متعدد قاریان برجسته مصر برای تلاوت قرآن به ایران و برگزاری گردهمایی های مجمع وحدت دوستی قاریان، ارتباطات فرهنگی با محوریت نخبگان قرآنی و دینی، برگزاری مسابقات قرآن، گروه تواشیح و هنرمندان قرآنی و همایش های بین المللی دینی و قرآنی و گفت و گوهای دینی میان صاحب نظران و علمای مذهبی حوزه های علمیه ایران و الازهر مصر در جهت نزدیکی روابط دو کشور بسیار حائز اهمیت است.
همکاری نخبگان و پژوهشگران: نخبگان علمی و پژوهشگران دو کشور می توانند زمینه را برای از بین بردن بدگمانی ها و سوء برداشتها فراهم نمایند که با ایجاد سازو کارهای مناسب مشارکتی و نظام علمی منسجم اتفاق می افتد. برای این ارتباط ابتدا نخبگان باید یکدیگر را درک کنند و اندیشمندان دو کشور به تفاهم برسند. از گامهایی که دو کشور برای نزدیکی به یکدیگر برداشته اند برگزاری همایشهای علمی و انجمن دوستی ایران و مصر است. همکاری های های دانشگاهی با تبادل استاد و دانشجو و طلاب حوزه علمیه، تبادل نظرات، تحقیقات و پیشنهادات و کسب اطلاعات دقیق از کشورهای یکدیگر به گسترش دید نخبگان دو کشور کمک می کند.
برگزاری همایش ها و نشست های فرهنگی: برگزاری همایش ها و و نشست های فرهنگی و سفر چهره های برجسته علمی و مذهبی بین دو کشور، پی ریزی گفتمان فرهنگی درون ساختاری به منظور هماهنگی و نزدیکی دیدگاه ها در سطوح مختلف و گسترش همکاری ها می تواند سهم مهمی در تحکیم روابط دو کشور ایفا کند.ایجاد کارگاه های آموزشی و مهارتی، ایجاد اتاق های فکربرای بررسی و شناسایی توانمندی ها، افتتاح مراکز ایران و مصرشناسی، استفاده از دیپلماسی عمومی به عنوان ابزار مناسب در جهت همگرایی، حمایت و تقویت انجمن ایران و مصر و شناخت صحیح از پتانسیل های دو کشور، توجه ویژه به مطبوعات و کتاب از جمله ارائه تصویر روشن و مثبت در کتب درسی، ترجمه کتابهای دو کشور، تبادل هیاتهای مطبوعاتی و شرکت در نمایشگاههای کتاب و ...از جمله راهکارهای تقویت منسبات فرهنگی میان دو کشور به حساب می آید.
آموزش زبان فارسی و عربی: زبان هر کشور مهمترین کانال ارتباطی بین فرهنگ و تمدن آن کشور با سایر کشورها و از عناصر محوری هر فرهنگ است. آموزش زبان و ادبیات عربی و فارسی ابزار بسیار مهم و مناسب برای دیپلماسی فرهنگی است. که این امر در روابط دو کشور دارای پیشینه نیز می باشد.بعد از تشکیل حکومت سلطنتی در مصر اهتمام قابل توجهی از سوی دو کشور برای گسترش مناسبات صورت گرفت. بطوریکه در دوران فاروق و به دستور وی از سال 1938 م،آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فواد اول(قاهره)آغاز شد. کتب فارسی در کتابخانه مصر وجود دارد و همچنین مجلاتی به زبان فارسی مانند چهره حکمت ثریا و... به چاپ می رسید. بعضی از شعرای مصری به فارسی شعر می سرودند. ازدواج محمدرضا پهلوی با دختر ملک فاروق بدر ترویج زبان فارسی در مصر تاثیرگذار بود. در آغاز قرن نوزدهم،علاوه بر تدریس زبان فارسی در دانشگاههای مصر، در نخستین چاپخانه مصر به نام چاپخانه بولاق ، تعدادی از کتاب های فارسی به چاپ رسید که از میان آنها می توان گلستان، بوستان، مثنوی و آثار عطار را نام برد.
تعاملات رسانه ای: یکی از بهترین تعاملات دیپلماتیک، استفاده از ابزارهای رسانه ای و هنری و تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات با مخاطبان جهانی است. دولت ها برای عملکرد راهبردی دیپلماسی فرهنگی، نیازمند ایجاد شبکه ارتباطات حرفه ای و گسترده هستند و رسانه ها حلقه اتصال دولت ها با افکار عمومی هستند بنابراین امروزه روزنامه ها، شبکه های اینترنتی، تلویزیون و رادیوهای جهانی نقش اساسی در گستره دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها را دارند. رسانه های گروهی در اعتمادسازی بین دو کشور نقش موثری ایفا می کنند که بعنوان مهمترین و موثرترین منبع انتقال اطلاعات می توانند در از بین بردن تردیدها و ایجاد تفاهم موثر باشند. چاپ روزنامه ها به زبان عربی و فارسی و انگلسی و شبکه های تلویزیونی جهانی مانند الکوثر و سحر موجب انعکاس اخبار و آشنایی شهروندان کشورها با فرهنگ و سیاست داخلی و بین المللی دو کشور می شود.
گردشگری: صنعت گردشگری نقش موثری در توسعه روابط کشورها ایفا می کند. صنعت توریسم بر رشد اقتصادی کشورها از اهمیت بالایی برخوردار است. مهمترین تاثیر گردشگری نزدیکی جوامع بشری از طریق تبادلات فرهتگی است.گردشگری علاوه بر رشد فزاینده عرصه اقتصادی نقش موثری بر تعامل و تبادل فرهنگ و رشد کشورها دارد.ایران و مصر از آثار باستانی و جاذبه های گردشگری زیبا و کهن برخوردارند که آنها را قادر می سازد در صنعت گردشگری نقش برجسته ای را ایفا نمایند.
هنر: دو کشور شناخت چندانی از فرهنگ و هنر یکدیگر ندارند و باید با آشنایی به آداب و رسوم یکدیگر و احترام متقابل این ارتباط را برقرار کنند.در دوره فاطمیان اوج شکوفایی روابط هنری میان دو کشور بود که تا زمان ملک فارق ادامه داشت اما در زمان جمال عبدالناصر قطع گردید.همچنین معرفی اندیشمندان، مشاهیر، مفاخر و منابع آثار هنری در عرصه سینمایی، موسیقی، نقاشی و صنایع دستی و نمایش های آیینی و رشد صنعت و ورزش و برگزاری مسابقات و تورنمت های ورزشی دو جانبه و چند جانبه در سطه منطقه ای و بین المللی بین دو کشور ایران و مصر می تواند باعث عادی سازی روابط ایران و مصر و از سرگیری آن در آینده نزدیک می شود.
نتیجه گیری:
ایران و مصر از قابلیت های بسیاری برای ارتقای سطح روابط فرهنگی برخوردارند و نقش هدایت کننده در تکامل فرهنگ در مشرق زمین ایفا می کنند و در ارتقای دانش و فرهنگ و هنر تاثیرگذار بوده اند. در واقع فرهنگ عنصر حیاتی در روابط بین کشورهاست. فرهنگ در روابط بین کشورها هم می تواند عامل همبستگی و هم عامل تفرقه باشد. واقع گرایان روابط بین الملل را صرفا مبتنی بر قدرت می دانند و برای فرهنگ نقش حاشیه ای قائلند. آرمانگرایان بر نقش فرهنگ اهمیت بسیاری قائلند.
فرهنگ به دو طریق شناخت فرهنگ کشورها و شناساندن فرهنگهای خودی به آنها و دوم تاثیرگزاری بر کشور مقابل به بهبود روابط میان کشورها کمک می کند. بعد از انقلاب ایران تاثیرپذیری حوزه فرهنگ از حوزه سیاست موجب گسست فرهنگی و تمدنی بین ایران و مصر شد. برای ایجاد ارتباط میان دو کشور حوزه فرهنگ باید بصورت یک متغییر مستقل و عامل موثر بر حوزه تعاملات سیاسی مورد توجه گرفته و روابط فرهنگی به کمک بهبود روابط سیاسی آید. البته تا زمانی که اعتماد سازی سیاسی شکل نگیرد کار فرهنگی مثمر ثمر نخواهد بود و حتی شاید این ارتباطات، دید منفی موضوع را تشدید نماید. به همین دلیل گسترش ارتباطات فرهنگی ،باید با هدف تسری آن به بخش های دیگر صورت گیرد. در مجموع بهره گیری از مشترکات فرهنگی، جهت اصلاح شیوه های اندیشه، ساخت نظام فرهنگی و همچنین توجه به میراث مادی و معنوی مشترک سهم بسزایی در این روابط دارد. پی ریزی گفتمان فرهنگی درون ساختاری به منظور هماهنگی و نزدیکی دیدگاهها در سطوح مختلف می تواند سهم مهمی در نزدیکی دو کشور ایفا نماید. بنابراین با ایجاد گفتمانی متمرکز بر چهار حوزه ارتباطی شامل : دینی- تبلیغاتی ،علمی- آموزشی ،فرهنگی- هنری و رسانه ای- مجازی می توان در بهبود روابط سیاسی ایران و مصر نقش عمده ای ایفا نمود.
نظر شما