سیستم‌سازی، پاشنه آشیل تکفیریسم
سیستم‌سازی، پاشنه آشیل تکفیریسم
یکشنبه 17 اسفند 1393
توقف موتور جنگی داعش و ادامه پیشروی‌های نیروهای پیشمرگه و دولت مرکزی عراق از اتفاقات شگفت دوران سیاسی جدید می‌باشد. پیشتر تروریست‌های تکفیری داعش با استفاده از حربه‌های نظامی و روانی فتوحات گسترده ارضی را برای خود رقم زده بودند؛ اما در ادامه منازعه نتوانسته‌اند برتری نظامی خود را حفظ و مقاومت مردمی را بشکانند. از این رو این سوال در میان افکار عمومی جهانی مطرح گشت که چه دلایل و عواملی سبب توقف موتور نظامی داعش در منطقه گردید؟ چرا با وجود برخوداری نیروهای داعش از درجه بالای عصبیه، در موج بعدی جنگ و منازعه ناکارآمدی و شکست نسبی حاصل کار این گروه در منطقه گردید؟ در این خصوص باید به ماهیت گروه‌های تکفیری و همچنین نحوه چینش نیروهای پیشمرگه و دولت مرکزی به شکل تجدید قوا و تهییج بسیج مردمی اشاره کرد.
تجارب تاریخی در منطقه نشانگر ظهور و سقوط تدریجی نیروهای تکفیری است. این طیف از نیروها با توجه به قدرت بسیج روانی و همچنین بهره‌برداری از نارضایتی‌های انباشته شده سیاسی ـ اقتصادی و فرهنگی در منطقه، قدرت بسیج اجتماعی بی‌نظیری حاصل نموده‌اند. شعارهای جذاب تکفیری‌ها همچون مبارزه با کفر، استبداد، ستمگری، وعده احیای سنت‌های الهی، تشکیل حکومتی مبتنی بر شریعت اسلامی، برقراری قسط و عدالت اجتماعی در جامعه، ناخواسته بسیاری از نیروهای مذهبی و حاشیه‌ای و حتی روشنفکر را به سمت داعش به عنوان مبدا و آمال اندیشه‌های اسلامی و ضد غربی جلب می‌نماید. راز ظهور و پیدایی تکفیریسم در منطقه از چنین منظری قابل تحلیل است. داعش در امتداد گروه‌های تکفیری از دل چنین بسترها و نارضایتی‌های انباشته شده سیاسی و اقتصادی شکل گرفته است. رهبران این گروه با انگشت گذاشتن بر چنین خلاهایی شبکه‌ای جهانی برای خود سازماندهی کرده‌اند. معمولا در تمامی جوامع افراد و گروه‌های یافت می‌شوند که اولا از روحیه افراط‌گرایی بالایی برخوردار بوده و در ثانی تمایل عجیبی به مبارزه و تشکل‌سازی‌های جمعی دارند.
در حال حاضر داعش به عنوان مظهر تکفیریسم توانسته با جذب نیرو در بیش از 81 کشور جهان بزرگترین و پیشرفته‌ترین شبکه تروریستی در تاریخ بشریت را ایجاد نماید. داعش جزء نادر گروه تروریستی است که برخوردار از قدرت سازماندهی، نهادسازی و حکومتی است. در حال حاضر بیش از 8 میلیون نفر تحت سلطه این گروه بوده و وسعت ارضی این گروه بیش از قلمرو جغرافیایی بلژیک و اردن است. اخیرا گزارشی در همین خصوص در مجله فارین پالسی منتشر شد که طبق مولفه‌ها و شواهد داعش فراتر از گروه تروریستی صرف است. گروه‌های تروریستی معمولا از پایگاه و اعضای ثابت و مشخص برخوردار نیستند و بیشتر از روی تبعیت از مرام مشترک انسجام هویتی می‌یابند. این در حالی است که داعش از نیرو و تشکیلات منسجم، پایتخت نظامی و اقتصادی، ضرب سکه، راه‌اندازی مدارس و دانشگاه‌ها برخوردار می‌باشد. این فاکتورها اطلاق گروه تروریستی را بر این گروه دشوار نموده است.
در چنین شرایط این سوال مطرح است که چرا علی‌رغم برخورداری داعش از نیروهای نظامی زبده به طوری که طبق آمارها 31 هزار جنگجوی ماهر در اختیار دارد؛ در حال از دست دادن سنگر به سنگر مواضع نظامی و دفاعی خود است. آزادسازی کامل کوبانی از لوث تروریست‌های تکفیری نشانگر تضعیف موقعیت نظامی این گروه در برابر ارتش عراق است. بی‌تردید این امر به ماهیت این گروه‌ها برمی‌گردد. این گروه‌ها تا زمانی که صحنه امنیتی و جنگی را حفظ می‌کنند، مدام در حال تصرفات ارضی و مرزی باشند. اما مشکل هنگامی آغاز می‌گردد که دیگر فتوحات و تصرفات نظامی این گروه‌ها خاتمه یابد و آنها بخواهند بر مناطق حاکم یافته رهبری کنند. مدیریت سیاسی و اقتصادی ورای شعارها و آرمان‌ها است. نمی‌توان جامعه‌ای و ملتی را با آرزوها و انگیزه‌های ایدئولوژیک مدیریت کرد. جامعه نیاز به سیستم‌سازی و نهادسازی‌های کارآمد و با ثبات دارد. ضرورت دارد از جامعه امنیت‌زدایی صورت گرفته و رفاه و آسایش اقتصادی برای مردمان تحت امر فراهم گردد. برقراری چنین امری نیاز به درآمدها و سرمایه‌های ثابت و مشخص دارد. این درحالی است که داعش با وجود نهادسازی‌های متعدد ناتوان از برقراری چنین تشکیلات عظیم و منسجم است. اکثر درآمدهای این گروه در حال حاضر از محل اخاذی‌های عمومی، فروش نفت در بازارهای سیاه و همچنین کمک‌های اعطایی از سوی ثروتمندان ایدئولوگ عرب تامین می‌گردد و در حال حاضر هم شروع به فروختن اجساد کردها به قیمت 10 الی20 هزار دلار کرده است. این‌گونه موارد نمی‌تواند دوام و قوام این گروه‌ها را تضمین کند. از این حیث راز زوال تدریجی تکفیریسم در همین اصل طلایی ناتوانی از عدم انطباق با شرایط جدید و سیستم‌سازی قرار دارد. این گروه با وجود اعلام خلافت اسلامی و برقراری تشکیلات شبه حکومتی قادر به پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در برابر مردمان تحت امر خود نیست.
ادامه ماجرا در عراق و سوریه نشان می‌دهد که لایه‌های اولیه این گروه با استمرار استراتژی ارعاب و وحشت‌افکنی همچنان در تلاش برای حفظ وضعیت بحرانی و امنیتی در منطقه است. از این رو در آینده هم شاهد استمرار جنایت‌های این گروه به شکل و شمایل مختلف خواهیم بود. در چنین وضعیتی بهتر است تا دولت‌های منطقه باید به جای روی‌آوری به سیاست‌های انتقام‌گیری، استراتژی خود را روی قطع ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی این گروه قرار دهند.
تجارب تاریخی در منطقه نشانگر ظهور و سقوط تدریجی نیروهای تکفیری است. این طیف از نیروها با توجه به قدرت بسیج روانی و همچنین بهره‌برداری از نارضایتی‌های انباشته شده سیاسی ـ اقتصادی و فرهنگی در منطقه، قدرت بسیج اجتماعی بی‌نظیری حاصل نموده‌اند. شعارهای جذاب تکفیری‌ها همچون مبارزه با کفر، استبداد، ستمگری، وعده احیای سنت‌های الهی، تشکیل حکومتی مبتنی بر شریعت اسلامی، برقراری قسط و عدالت اجتماعی در جامعه، ناخواسته بسیاری از نیروهای مذهبی و حاشیه‌ای و حتی روشنفکر را به سمت داعش به عنوان مبدا و آمال اندیشه‌های اسلامی و ضد غربی جلب می‌نماید. راز ظهور و پیدایی تکفیریسم در منطقه از چنین منظری قابل تحلیل است. داعش در امتداد گروه‌های تکفیری از دل چنین بسترها و نارضایتی‌های انباشته شده سیاسی و اقتصادی شکل گرفته است. رهبران این گروه با انگشت گذاشتن بر چنین خلاهایی شبکه‌ای جهانی برای خود سازماندهی کرده‌اند. معمولا در تمامی جوامع افراد و گروه‌های یافت می‌شوند که اولا از روحیه افراط‌گرایی بالایی برخوردار بوده و در ثانی تمایل عجیبی به مبارزه و تشکل‌سازی‌های جمعی دارند.
در حال حاضر داعش به عنوان مظهر تکفیریسم توانسته با جذب نیرو در بیش از 81 کشور جهان بزرگترین و پیشرفته‌ترین شبکه تروریستی در تاریخ بشریت را ایجاد نماید. داعش جزء نادر گروه تروریستی است که برخوردار از قدرت سازماندهی، نهادسازی و حکومتی است. در حال حاضر بیش از 8 میلیون نفر تحت سلطه این گروه بوده و وسعت ارضی این گروه بیش از قلمرو جغرافیایی بلژیک و اردن است. اخیرا گزارشی در همین خصوص در مجله فارین پالسی منتشر شد که طبق مولفه‌ها و شواهد داعش فراتر از گروه تروریستی صرف است. گروه‌های تروریستی معمولا از پایگاه و اعضای ثابت و مشخص برخوردار نیستند و بیشتر از روی تبعیت از مرام مشترک انسجام هویتی می‌یابند. این در حالی است که داعش از نیرو و تشکیلات منسجم، پایتخت نظامی و اقتصادی، ضرب سکه، راه‌اندازی مدارس و دانشگاه‌ها برخوردار می‌باشد. این فاکتورها اطلاق گروه تروریستی را بر این گروه دشوار نموده است.
در چنین شرایط این سوال مطرح است که چرا علی‌رغم برخورداری داعش از نیروهای نظامی زبده به طوری که طبق آمارها 31 هزار جنگجوی ماهر در اختیار دارد؛ در حال از دست دادن سنگر به سنگر مواضع نظامی و دفاعی خود است. آزادسازی کامل کوبانی از لوث تروریست‌های تکفیری نشانگر تضعیف موقعیت نظامی این گروه در برابر ارتش عراق است. بی‌تردید این امر به ماهیت این گروه‌ها برمی‌گردد. این گروه‌ها تا زمانی که صحنه امنیتی و جنگی را حفظ می‌کنند، مدام در حال تصرفات ارضی و مرزی باشند. اما مشکل هنگامی آغاز می‌گردد که دیگر فتوحات و تصرفات نظامی این گروه‌ها خاتمه یابد و آنها بخواهند بر مناطق حاکم یافته رهبری کنند. مدیریت سیاسی و اقتصادی ورای شعارها و آرمان‌ها است. نمی‌توان جامعه‌ای و ملتی را با آرزوها و انگیزه‌های ایدئولوژیک مدیریت کرد. جامعه نیاز به سیستم‌سازی و نهادسازی‌های کارآمد و با ثبات دارد. ضرورت دارد از جامعه امنیت‌زدایی صورت گرفته و رفاه و آسایش اقتصادی برای مردمان تحت امر فراهم گردد. برقراری چنین امری نیاز به درآمدها و سرمایه‌های ثابت و مشخص دارد. این درحالی است که داعش با وجود نهادسازی‌های متعدد ناتوان از برقراری چنین تشکیلات عظیم و منسجم است. اکثر درآمدهای این گروه در حال حاضر از محل اخاذی‌های عمومی، فروش نفت در بازارهای سیاه و همچنین کمک‌های اعطایی از سوی ثروتمندان ایدئولوگ عرب تامین می‌گردد و در حال حاضر هم شروع به فروختن اجساد کردها به قیمت 10 الی20 هزار دلار کرده است. این‌گونه موارد نمی‌تواند دوام و قوام این گروه‌ها را تضمین کند. از این حیث راز زوال تدریجی تکفیریسم در همین اصل طلایی ناتوانی از عدم انطباق با شرایط جدید و سیستم‌سازی قرار دارد. این گروه با وجود اعلام خلافت اسلامی و برقراری تشکیلات شبه حکومتی قادر به پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در برابر مردمان تحت امر خود نیست.
ادامه ماجرا در عراق و سوریه نشان می‌دهد که لایه‌های اولیه این گروه با استمرار استراتژی ارعاب و وحشت‌افکنی همچنان در تلاش برای حفظ وضعیت بحرانی و امنیتی در منطقه است. از این رو در آینده هم شاهد استمرار جنایت‌های این گروه به شکل و شمایل مختلف خواهیم بود. در چنین وضعیتی بهتر است تا دولت‌های منطقه باید به جای روی‌آوری به سیاست‌های انتقام‌گیری، استراتژی خود را روی قطع ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی این گروه قرار دهند.
منابع
http://www.foreignaffairs.com/articles/143043/audrey-kurth-cronin/isis-is-not-a-terrorist-group
ACUN, CAN (2014) Neo al Qaeda: The Islamic State of Iraq and the Sham (ISIS), SETA Foreign Policy Research Assistant, Ankara.
Listerb, Charles(2014) Pro_ling the Islamic State, http://www.brookings.edu/
نظر شما