پادشاهیِ فراموش شده

گویی یک داستان سوررئال است؛ پادشاهی عربستان سعودی پس از تلاش فراوان سرانجام توانست برای نخستین بار خود را وارد پانزده کشور عضو شورای امنیت کند، اما کمتر از دوازده ساعت از این دستاورد دیپلماتیک نگذشته بود که سعودی‌ها اعلام کردند که خیر! عضویت در شورای امنیت را نمی‌خواهند و از آن کناره‌گیری می‌کنند.
تصمیم عربستان بسیاری را شگفت‌زده کرد. کمتر کسی فکر می‌کرد کشوری که دیپلماسی‌اش دست‌کم در صحنه رسمی شکلی حلزونی و آرام و به غایت محافظه‌کارانه دارد، دست به چنین کاری بزند که نه تنها در تاریخ دیپلماسی عربستان بلکه در تاریخ سازمان ملل نیز بی‌سابقه است.
بیش از پانزده سال است که سعودی‌ها تلاش گسترده‌ای را برای راهیابی به شورای امنیت کرده‌اند. اینکه سعودی‌ها بطور ناگهانی تصمیم به چرخشی بزرگ در سیاست خود کردند، بیانگر نوعی اختلاف، آشفتگی و ضعف نقطه ثقل تصمیم‌گیری در ریاض است.
گرچه سعودی‌ها در فضای رسمی دلیل این تصمیم را ناتوانی شورای امنیت و سیاست یک بام و دوهوای آن در حل مسئله فلسطین، سوریه و خلع‌سلاح هسته‌ای خاورمیانه اعلام کرده‌اند، اما برای رسیدن به تصویری شفاف‌تر و درک چرایی تصمیم سعودی‌ها باید نگاهی به تحولات ماه‌های اخیر داشت که به اعتقاد نگارنده ریشه اصلی اقدام ناگهانی سعودی‌ها بوده است.
نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل متحد، برای سعودی‌ها بسیار بد یمن و تلخ بود. در ایام برگزاری این نشست دو تحول مهم رخ داد که در هر دوی آنها عربستان بازنده بزرگ بود.
 نخستین تحول توافق آمریکا و روسیه بر سر مسئله سلاح‌های شیمیایی سوریه بود. توافقی که با موافقت دمشق نیز همراه شد و سایه حمله خارجی علیه سوریه را از این کشور کنار زد. این توافق در کنار توافق ماه مه مسکو و واشنگتن بر سر برگزاری نشست ژنو2، ضربه بزرگی به سیاست عربستان سعودی در سوریه زد.
طی بیش از دو سالی که از بحران سوریه می‌گذرد، عربستان از هیچ تلاشی برای سرنگونی بشار اسد فروگذار نکرده است. سعودی‌ها می‌پندارند سقوط اسد و روی‌کار آمدن دولتی همسوی با ریاض، وزن عربستان در منطقه را افزایش می‌دهد و ضربه‌ای سخت به رقیب منطقه‌ای‌اش ـ ایران ـ خواهد زد.
برای سعودی‌هایی که بنا به برخی گزارش‌ها تاکنون نزدیک به پنج میلیارد دلار در بحران سوریه هزینه کرده‌اند و آبروی سیاسی خود را نیز وسط گذاشته‌اند و حاضر به پذیرش لکه سیاه حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه شده‌اند، طرح مساله حل مسالمت‌آمیز بحران و منتفی شدن جنگ علیه این کشور، به هیچ‌وجه خبر خوشایندی نبود. هیچ‌کس فراموش نمی‌کند در روزهایی که بحث حمله احتمالی آمریکا به سوریه مطرح بود، محافل سیاسی و رسانه‌ای وابسته به ریاض با چه اشتیاق و میلی از این حمله استقبال می‌کردند. روشن است که منتفی شدن این مساله و نزدیکی واشنگتن و مسکو در بحران سوریه، مقام‌های عربستان را به شدت خشمگین کرد. سعودی‌ها خود را در این بازی، یک یار فراموش شده دیدند.
اما تحول دوم که نمکی بر زخم عربستان پس از توافق آمریکا و روسیه پاشید، نزدیکی ایران و غرب بود. روی‌کار آمدن دولت دکتر روحانی در ایران که در عرصه سیاست خارجی، تعامل سازنده را در دستورکار قرار داده، فرصتی را برای بازسازی روابط ایران با غرب فراهم کرد. دیدارهای روحانی و وزیر خارجه فعالش ـ دکتر ظریف ـ در حاشیه شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل با مقام‌های کشورهای غربی و مهمتر از همه دیدارها و تماس‌ها میان مقام‌های ایران و آمریکا، به همان اندازه که بسیاری را نسبت به تحولی جدی و مثبت در روابط دوجانبه امیدوار کرد، بسیاری از کشورهای عربی و در راس آنها عربستان سعودی را به شدت نگران کرده است. نگرانی‌هایی که شاید دست کمی از نگرانی‌های نتانیاهو و اسراییل ندارد.
سعودی‌ها که سال‌ها در سایه تنش بین ایران و غرب و بویژه آمریکا برای این کشور دلبری می‌کردند و عملا خود را گرانیگاه سیاست، امنیت و اقتصاد منطقه می‌دانند، نگرانند که نزدیکی تهران و واشنگتن، سکه آنها را از رونق بیاندازد. عربستان در رابطه‌اش با آمریکا به ایران به چشم یک هوو می‌نگرد.
در این میان برگزاری موفق دو نشست هسته‌ای اخیر میان ایران و کشورهای پنج به اضافه یک، یکی در واشنگتن و دیگری در ژنو، نگرانی سعودی‌ها را از تحولی جدی و عملی در روابط ایران و غرب دوچندان کرد. سعودی‌ها در این بازی نیز خود را یار فراموش شده می‌بینند.
اقدام ناگهانی عربستان در صرفنظر کردن از عضویت در شورای امنیت را در واقع می‌توان واکنشی به ناکامی‌های دیپلماتیک این کشور در ماه‌های اخیر و اقدامی در راستای جبران انزوای ماه‌های اخیر از معادلات منطقه‌ای دانست. به نظر می‌رسد پیام اصلی اقدام عربستان سعودی بیش از هر طرف متوجه ایالات‌متحده آمریکاست.
از نظر سعودی‌ها خارج شدن بشار اسد از انزوای بین‌المللی که پس از توافق اخیر شیمیایی رخ داد و نیز بازسازی روابط غرب با تهران به عنوان اصلی‌ترین حامی اسد در منطقه که بدون مشورت با رهبران عربستان انجام گرفت، گناهی نابخشودنی آمریکا در ماه‌های اخیر است.
در واقع سعودی‌ها با این اقدام نارضایتی خود را از سیاست‌های آمریکا در تحولات منطقه‌ای نشان دادند. سعودی‌ها شاید پیش خود می‌پندارند با این اقدام غافلگیرکننده، نظر مقام‌های واشنگتن را برای توجه بیشتر به ریاض جلب می‌کنند.
تحولات ماه‌های اخیر در منطقه سعودی‌ها را بسیار بدبین کرده است. مقام‌های عربستان به شدت خطر کنار زده شدن و یا دست کم کاهش نقش منطقه‌ای‌شان را حس می‌کنند. آنها نگرانند از متن به حاشیه سوق داده شوند.