تجارب دولت‌های ملی، یافته‌ها و آموخته‌های مراکز دانشگاهی و مطالعاتی موفق و تاثیرگذار نشان‌دهنده آن است که شناخت و تامین امنیت بین‌المللی از اصول نسبتا مشخصی پیروی می‌کند که بی‌توجهی به آنها می‌تواند پیامدهای خسارت‌باری برای کشور به‌دنبال داشته باشد. این اصول را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

1. امنیت بین‌الملل به عنوان مهم‌ترین وظیفه دولت، بدون مطالعه نظام‌مند، شناخت درست، سیاست‌گذاری سنجیده و اجرای دقیق نمی‌تواند به شکل موثر و مفید حفظ و تأمین شود.

2. امنیت بین‌الملل دارای ابعاد گوناگون سیاسی ـ امنیتی، اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و نظامی است و اعمال موثر آن را باید در سه سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی کرد.

3. امنیت بین‌الملل با سازوکارها و ابزارهای مختلفی قابل تامین است. شناخت مناسب‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و موثرترین این سازوکارها، نیازمند بررسی علمی توانمندی‌ها، آسیب‌ها و مزیت‌های نسبی و مطلق هر بازیگر است.

4. شناخت دقیق و نظام‌مند امنیت بین‌الملل می‌تواند به ایجاد ساختاری دانش‌بنیاد در حوزه مطالعات راهبردی در جامعه و تصمیم‌گیری بر اساس یافته‌های علمی منجر شود.

براساس این اصول و یافته‌ها، در ماهنامه امنیت بین‌الملل، بازیگران، مسائل و موضوعات راهبردی معطوف به امنیت بین‌المللی در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و زیست‌محیطی انتخاب و با توجه به رویدادها، روندهای موجود و چشم‌انداز آن‌ها بررسی خواهند شد. درعین‌حال، در نوشتن گزارش‌ها تلاش می‌شود با توجه به رویدادها و عوامل مادی و ساختاری آنها، از روندها، عوامل معنایی و گفتمانی نیز غفلت نشود‍‎‎‎‎‎‎؛ ویژگی‌های خاص هرکدام از مسائل و موضوعات لحاظ گردد؛ نگرش کلان به مسائل و موضوعات موجب جدایی علم از واقعیت و ورود آن به وادی خیال نشود؛ کلان‌نگری بر پایه رویدادهای خُرد بنا شود و تحلیل کلان بر پایه وقایع متکثری استوار گردد که به شکل نظام‌مند جمع‌آوری شده و در کنار هم قرار گرفته‌اند. موسسه ابرار معاصر تهران بر این باور است که بدون بررسی و تجزیه تحلیل دقیق تک‌تک این موضوعات و رویدادها، نمی‌توان درک درستی از واقعیت امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشت و تصویری کامل و جامعی از آن ارائه نمود و ماهنامه امنیت بین‌الملل به دنبال رفع این نقیصه مهم و کمک به اتخاذ تصمیمات مفید موثر در عرصه کشورداری و ایجاد ساختاری دانش‌بنیاد در حوزه مطالعات راهبردی و فرایند تصمیم‌گیری در حوزه امنیت بین‌الملل است.

دکتر عابد اکبری

• روسیه ضمن تأکید بر ساختار چندقطبی نظام بین‌الملـل، بـه‌دنبـال بازیافـت قـدرت و عظمت تاریخی و ترفیع جایگاه خود در سلـسله‌مراتـب قـدرت بـین‌المللـی است.
• در قلب درگیری‌های اوکراین و سوریه به‌خوبی مسئله چانه‌زنی روسیه با غرب را می‌توان مدنظر قرار داد: روسیه به‌شدت از نظم فعلی بین‌المللی ناراضی است؛ اما به‌وسیله معامله بزرگ (پیمان امنیتی بین‌المللی، پایان دادن به سلطه آمریکا و ناتو در اروپا، و پذیرش حوزه نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای در منطقه مورد نفوذ) می‌تواند مشکلات دوجانبه را با چانه‌زنی و به‌وسیله توافقنامه پایدار حل‌وفصل کند.
• طرح روسیه برای به تعادل کشیدن اوراسیا ازطریق یکپارچگی و قاطعیت قابل توجه درمورد بحران اوکراین، غربی‌ها را وادار کرده است که پس از جنگ سرد دوباره پای میز مذاکره بنشینند.
• درگیری در سوریه و فرصت به‌دست‌آمده برای حفظ دولت قانونی سوریه و تثبیت حضور خود در خاورمیانه به‌عنوان عامل ضروری برای افزایش چانه‌زنی درمورد آینده نظام جهانی و تجدیدنظر نظم بین‌الملل فعلی، قدرت روس‌ها در سیاست بین‌الملل را بهتر منعکس کرده است.
• اگرچه سیاست‌های ترامپ ممکن است کرملین و کاخ سفید را به سمت تعامل بیشتر درمورد مسائل حاد سیاست جهانی سوق دهد، اندک نشانه‌ای مبنی‌بر همگرایی موقت در روابط دو طرف مشاهده می‌شود.
• هیچ‌یک از مشکلات بنیادین بین روس‌ها و آمریکایی‌ها به‌سرعت قابل حل نخواهد بود. درعین‌حال، برای ترامپ مشکل است که روسیه را متقاعد کند که ایالات متحده با هرگونه امتیازاتی که ممکن است به روسیه درمورد آینده نظم جهانی ارائه دهد پایبند بماند.
• دیدگاه‌های سیاست خارجی، تاریخچه معاملات تجاری و سبک رهبری شخصیتی، ترامپ را یک شریک مذاکره غیرقابل پیش‌بینی نشان می‌دهد.

• اتحادیه اروپا ـ با فاصله ـ مهم‌ترین شریک تجاری روسیه است، به‌نحوي‌كه 1/38 درصد واردات و 1/44 درصد صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد.
• روسیه امنیت را عنصر محوری سیاست بین‌الملل، و قدرت را همچنان سکه رایج روابط بین‌الملل می‌داند. از نظر مسکو، امنیت و حاکمیت مفاهیمی مرتبط‌به‌هم هستند.
•  از نظر روسیه، بحران سال 2014 پیامد عوامل مخرب میان روسیه و غرب بوده است. گسترش ناتو، کم‌اهمیت شدن سازمان امنیت و همکاری اروپا، اقدامات ناتو در دهه نود درقبال یوگسلاوی، موضوع کوزوو، بی‌تفاوتی غرب در مقابل نگرانی‌های امنیتی روسیه (ازجمله انقلاب‌های رنگی) از عوامل مؤثر در بدبيني روسيه به غرب بوده است.
•  در این بافتار متغیر جهانی، روابط روسیه با اتحادیه اروپا، از نظر مسکو چندان مهم تلقی نمی‌شود و وزن و اهمیت نسبی اروپا کاهش می‌یابد.
• فهم روسیه از مناسبات قدرت براساس الگوی قرن نوزدهمِ کنسرت اروپایی به‌عنوان الگویی برای شرایط کنونی، برای اتحادیه اروپا قابل قبول نیست.
• برخی از کنشگران در درون اتحادیه اروپا، میان رویکردهای بروکسل و روسیه به نظام بین‌الملل، نوعی تفاوت بنیادین می‌بینند که به‌زودی قابل حل‌وفصل نیست.
• در شرایط کنونی، بحران اوکراین همچنان مانع مهمی در بهبود روابط مسكو _ بروكسل است که نمی‌توان به پیشرفت حل‌وفصل آن در آینده نزدیک امیدوار بود.
• هم‌اکنون نه‌تنها شراکت راهبردی موردنظر در دهه نود، بلکه رابطه کارآمد میان دو طرف نیز به‌خطر افتاده است. هم مسکو و هم بروکسل یکدیگر را تهدید و مانعی برای شکل‌گیری نظم امنیتی اروپایی تلقی می‌کنند.
• چهار سناريوي پیشِ روی مسکو و بروکسل عبارت‌اند از: ۱. سناریوی همکاری عملگرایانه، 2. سناریوی خانه مشترک، 3. سناریوی همکاری ازبین‌رفته، و 4. سناریوی صلح سرد.

• کشورهای اروپای غربی متشکل از فرانسه، آلمان، و بریتانیا کوشیده‌اند نقش سیاسی پررنگی را در غرب آسیا با هدف حفظ امنیت اروپای شرقی، ممانعت از انتقال بحران‌های غرب آسیا و شمال آفریقا به اروپا، و همچنین بهبود وجهه سیاسی و دیپلماتیک اتحادیه اروپا ایفا نمایند.
• ایفای نقش فعال در غرب آسیا با اولویت‌های متفاوتی در روند بازسازی سوریه ازسوی بازیگران اروپایی پیگیری می‌شود.
• حضور روسیه در سوریه و دستاوردهای کرملین در این کشور،‌ بروکسل را در مسیر نقش‌آفرینی در سوریه، با محدودیت مواجه می‌سازد. 
• درک اروپای غربی از حضور روسیه در سوریه، در آغاز متأثر از دغدغه رفع تهدیدات و بحران‌های غرب آسیا بوده است که در این تصویر، روسیه در نقش کارگزاری صادق و ضامن امنیت اروپا ـ بی‌آنکه مسئولیتی به او سپرده شود ـ ارزیابی می‌شود.
• در ثبات آتی سوریه، بروکسل قائل به نقش برجسته روسیه نیست؛ لذا کاهش وابستگی دمشق به مسکو و تدوین راهبرد جدید ناتو را دنبال می‌کند.

• معادلات در منطقه جنوب آسیا در قالب اهمیت عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیک برای امنیت ملی قابل تحلیل و بررسی است.
• منطقه جنوب آسیا به‌ویژه بخش غربی آن به‌لحاظ حضور بازیگرانی چون: هند، پاکستان و افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد، به‌طوری‌که معادلات منطقه در پرتو کنشگری آنها و هم‌پیمانان و شرکای بین‌المللی رقم می‌خورد.
• صف‌بندی موجود در منطقه، ایالات متحده، چین و روسیه را بازیگران نقش‌آفرینی نشان می‌دهد که قادر به ایجاد نظم، میانجی‌گری یا حتی برهم زدن ترتیبات موجود هستند.
• کشورهای هند، پاکستان و افغانستان واقع در جنوب آسیا به‌عنوان منطقه حائل با خارج نزدیک روسیه در هندسه سیاست خارجی این کشور جایگاه ویژه‌ای دارند و تحولات آنها ازسوی رهبران کرملین با جدیت تمام دنبال می‌شود.
• موضوعاتی چون: تروریسم و افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر و ایجاد تنش و ناآرامی در کشورهای فوق، نگرانی‌های عمده مسکو را در رابطه با آنها شکل می‌دهد.
• در سال‌های اخیر، رویکرد مسکو در مقابل معادلات این منطقه به‌سوی ایجاد همکاری و تعامل میان مسکو و طالبان ازیک‌سو و مدیریت تنش‌های هند و پاکستان ازسوی‌دیگر بوده است.
• سیاست روسیه در منطقه جنوب آسیا مبنی‌بر برقراری توازن میان بازیگران در سه سطح اهداف داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی قابلیت تحلیل دارد:

سطح داخلی: ممانعت از تسری ناآرامی به منطقه خارج نزدیک؛

سطح منطقه‌ای: ارتقاء نقش امنیتی خود در سازمان همکاری شانگهای با به ‌عضویت درآوردن هند و پاکستان و مدیریت تنش میان آنها؛ و

سطح بین‌المللی: احیا و تثبیت جایگاه خود در مقام قدرت بزرگ در معادلات بین‌المللی در خلأ حضور ایالات متحده.

• در دوران پس از بهار عربی، مسیر برای ورود گسترده روسیه به خاورمیانه باز شده و این کشور دیگر حاضر به ایفای نقش حداقلی در منطقه نیست. روس‌ها خود را قدرت بزرگ تعریف کرده و بر این ‌باورند که ظرفیت و توان سیاسی برای اعمال نفوذ فراتر از مناطق همسایگی خود را دارند.

• به‌طور کلی می‌توان گفت از سال 2012، روسیه سه دسته‌بندی از اهداف خود را برای این منطقه تعریف کرده است: 1. اهداف اقتصادی شامل: مقابله و جبران فشار تحریم‌ها بر اقتصاد خود، حفظ منابع درآمدی و حفاظت از منافع کمپانی‌های انرژی و سهم آنها در بازارهای مختلف، 2. اهداف سیاسی شامل: تلاش برای مقابله با انزوای کامل بین‌المللی، ایجاد اهرم‌های فشار مؤثر بر رفتار آمریکا و اتحادیه اروپا، ارتقاء مفهوم روسی نظم جهانی معقول و شکل دادن به افکار عمومی در روسیه، و 3. اهداف امنیتی شامل کاهش تهدیدات علیه روسیه و فضای به‌جامانده از شوروی سابق ناشی از تحولات در خاورمیانه.

• از مهم‌ترین دلایل اثرگذار بر تغییر سیاست خاورمیانه‌ای روسیه می‌توانیم به نگاه این کشور به خاورمیانه در متن گسترده‌تر رقابت ژئوپلیتیکی جهانی با آمریکا و متحدان غربی این کشور، نتایج حاصل از بهار عربی، شخصیت پوتین، تجربه ناکام نزدیکی به غرب در دهه 1990 و تلاش پوتین برای تحکیم جایگاه داخلی اشاره کنیم.
• درمجموع، دلایل روسیه برای برقراری رابطه‌ای جذاب با ایران عبارت‌اند از: متحد قوی در برابر مخالفت با آمریکا، شریک اقتصادی در برابر تحریم‌های غرب، و شریک در برابر مقابله با افراط‌گرایی سنی و تجزیه‌طلبی.
• اختلافات محتمل پیشِ روی روابط روسیه و ایران در دوران سوریۀ پساداعش بر سر جایگاه اسد در قدرت و سهم دو کشور در بازسازی سوریه می‌تواند بر تصمیم روسیه برای تغییر تدریجی توازن اثرگذار باشد. دراین‌بین، روس‌ها می‌دانند که با توجه به روابط پرتنش ایران با کشورهای منطقه و سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ، ایران چاره‌ای جز سکوت در برابر سیاست‌های روسیه ندارد. براین‌اساس، به‌نظر می‌رسد روسیه و عربستان در تلاش مضاعف برای آن هستند که به‌تدریج طرح یکپارچه‌ای را برای نزدیکی بیشتر بدون تنش‌زایی (عربستان برای آمریکا، و روسیه برای ایران) طراحی کنند.

معادله انرژی در روابط مسکو ـ ریاض در پس پرده توافقات ذیل قرار دارد:

از جانب روسیه:

• نیاز بخش انرژی این کشور به سرمایه جهت توسعه؛
• تلاش در نگهداشت بازارهای کنونی و گسترش آن با استفاده از روش‌های نوین تجاری مانند: تهاتر و سوآپ نفت خام با عربستان؛
• متنوع کردن محصولات انرژی خود ازجمله در بخش پتروشیمی؛
• تلاش برای در انزوا قرار دادن رقبای صنعت انرژی آن کشور به‌خصوص در حوزه گاز، با استفاده از قدرت اقتصادی و نفوذ مذهبی عربستان در بازارهای طبیعی ایران مانند: عراق و پاکستان؛
• فرار از تحریم‌های آمریکا و کنترل قیمت جهانی.

از جانب عربستان:

• یافتن متحدان جدید جهانی؛
• برهم زدن ساختار اتحادها و ائتلاف‌های منطقه‌ای و جهانی؛
• تحریک آمریکا به اجابت خواسته‌های ریاض؛
• کمک به روسیه برای تسخیر بازارهای طبیعی انرژی ایران و قطع کردن بازوهای مالی و اقتصادی تهران.

دلالت بر ایران:

• تسری روابط نزدیک روسیه و عربستان در حوزۀ انرژی به سایر بخش‌ها چون تسلیحات؛
• نزدیکی ریاض به مسکو و فشار هرچه بیشتر بر آمریکا جهت تأمین خواسته‌های عربستان و در نتیجه تحت فشار قرار گرفتن ایران از سوی واشینگتن در راستای تأمین منافع ریاض؛

همکاری عربستان و روسیه علاوه‌بر حوزۀ امنیت و ژئوپلیتیک، صادرات انرژی ایران را تحت فشار قرار می‌دهد.

• عبارت «نه خیلی دور، نه خیلی نزدیک» گویاترین گزاره برای توصیف روابط ایران و روسیه، نه‌تنها در بیش از ربع قرن گذشته، بلکه حتی برای آینده قابل پیش‌بینی است.
• طی این سال‌ها، نه جمهوری اسلامی ایران با وجود برخی نیازها و ضرورت‌ها حاضر به قرار دادن نام خود ذیل نام روسیه بوده و نه روسیه با وجود برخی انتظارات و تصورات، هزینه‌های مضاعفی را برای جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌المللی متقبل شده است.
• مسئله آینده همکاری‌های دو کشور در سوریه و واکنش روسیه به تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران از موضوعات تعیین‌کننده در آینده روابط دو کشور هستند.
• در حیطه مسائل سیاسی، اگرچه ممکن است برخی تفاوت دیدگاه‌ها و مواضع درمورد مسائل مطرح‌شده میان ایران و روسیه وجود داشته باشد اما این اختلاف‌نظرها درحدی نیست که آینده همکاری‌های این دو کشور را خدشه‌دار کند.
• رهبری روسیه کاملاً متوجه ضرورت و اهمیت حفظ و تداوم همکاری‌های دو کشور در مسئله سوریه هست.
• در موضوع بازسازی اقتصادی سوریه نیز درحال‌حاضر، مهم‌ترین مسئله تأمین مالی هزینه‌های بازسازی است که نه ایران و نه روسیه از توانمندی اقتصادی زیادی برای حضور مؤثر و انحصاری در این فرایند برخوردار نیستند و به‌همین‌دلیل هم رقابت‌های دو کشور در این زمینه نمی‌تواند چندان تعیین‌کننده و مؤثر باشد.
• اعمال تحریم‌های جدید بر ایران، مسیرهای محدود همکاری‌های اقتصادی میان ایران و روسیه را با دشواری‌ها و دست‌اندازهای جدیدی مواجه کرده است.

• ارتقاء سطح همکاری‌های ایران و روسیه به‌واسطه تحولات بین‌المللی، از سطح دیالوگ راهبردی به مشارکت راهبردی، سیاست‌گذاران در عرصه‌های کلان را ملزم به ترسیم نقشه راه به‌صورت جدی و عینی‌تر کرده است.
•  در سال‌های اخیر، در روابط کلان میان ایران و روسیه، موضوع عدم توازن همکاری در عرصه‌های سیاسی _ امنیتی و اقتصادی حائز اهمیت است.
• مبنای ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک در روابط ایران و روسیه مانع از غلبه شاخص‌های اقتصادی بر روابط شده است؛ زیرا عامل جغرافیا (همسایگی ایران و روسیه) و ژئواستراتژیک (برداشت جنگ سردی دو کشور درخصوص مخالفت هژمونی و یکجانبه‌گرایی ایالات متحده) اساس ارزیابی روابط طرفین و درنتیجه، حضور کمرنگ ایران در اقتصاد روسیه است.
• با وجود توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های صنعتی که نشان از اراده دو کشور در مسیر ارتقاء مراودات اقتصادی دارد، سطح و وزن روابط در این حوزه چندان قابل اتکا نیست، به‌طوری‌که تراز تجاری ایران با روسیه همچنان منفی است.
•  ازجمله موانع موجود در مسیر ارتقاء همکاری طرفین می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:

• نبودِ برنامه آمایش سرزمینی بلندمدت؛
• تضعیف بخش خصوصی؛
• نبودِ تنوع کالایی؛
• نبودِ بسترها و زیرساخت‌های لازم؛
• فضای رانتیر؛
• تحریم؛
• عدم رعایت استانداردهای تجاری؛ و
• فضای بی‌اعتمادی.

• فرصت‌های ارتقاء روابط اقتصادی طرفین به‌ترتیب ذیل هستند:

• بررسی سیاست‌های راهبردی روسیه در حوزه انرژی؛
•  تعاملات اروپا و روسیه؛ و
• بهره‌گیری از جغرافیای وسیع روسیه.

• با بررسی تاریخ اقتصاد روسیه و جایگاه ایران در آن، سطح همکاری دو کشور و موانع و فرصت‌ها دراین‌خصوص، لازم است تجویزهای راهبردی را به‌منظور اتخاذ سیاست‌های عملی ارائه داد:

• تقویت بخش خصوصی؛
• تأکید بر نقش ایران در حوزه ترانزیت؛
• بهبود بسترهای لازم (زیرساختی و دیپلماتیک)؛
• ایجاد تراز تجاری مناسب؛
• بهره‌مندی از ظرفیت‌های روسیه در حوزه انرژی؛
• رفع موانع در حوزه دولت ازسوی ایران و روسیه،همچون: اصلاح نظام‌های بانکی، گمرکی، بیمه، وانبار؛ و
• توجه به تجارت‌های کوچک.