ـ بر اساس اخبار منتشرشده، آمریکا به‌دنبال اجرای طرحی برای ایجاد منطقه امن در نوار شمالی شرق فرات به عرض حدود 32 کیلومتر و طول 460 کیلومتر است. به‌نظر می‌رسد حفاظت از پناه‌جویان و آوارگان و نیروهای کرد، پوششی بر هدف اصلی این کشور در بحران سوریه یعنی تداوم حضور سیاسی و امنیتی در این بحران با کمترین هزینه و نیرو باشد.

ـ ایجاد منطقه امن در شمال سوریه با موانعی روبه‌روست که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: 1. اهداف متعارض حامیان طرح منطقه امن‎‎؛ 2. نبودِ طرحی روشن و مشخص برای اجرای منطقه امن؛ 3. توافقات اخیر میان طرف‌های درگیر و قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی.

ـ درمورد پیامدهای تحقق ایجاد منطقه امن در شمال سوریه می‌توان این موارد را عنوان کرد: 1. طولانی شدن بحران سوریه؛ 2. افزایش تنش میان بازیگران این بحران؛ 3. افزایش تحرکات گروه‌های تروریستی و تکفیری.

ـ درمورد پیامدهای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه بر محور مقاومت می‌توان موارد زیر را بیان کرد: 1. یکی از اهداف آمریکا برای حضور در سوریه تحت هر عنوان و طرحی، تضعیف محور مقاومت است و تحقق اهداف این طرح می‌تواند برای محور مقاومت چالش‌آفرین باشد؛ 2. ایجاد منطقه امن زمینه‌ساز طولانی‌تر شدن بحران سوریه می‌شود که این امر نیز برخلاف اهداف محور مقاومت در پایان‌بخشی به بحران سوریه است؛ 3. طرح ایجاد منطقه امن زمینه‌ساز ایجاد اختلال در روند آستانه و ایجاد اختلاف میان ترکیه، روسیه و ایران است و تضعیف روند آستانه با اهداف کلان محور مقاومت در حل‌وفصل بحران سوریه بدون حضور آمریکا در منطقه غرب آسیا درتضاد است.

ـ برای جلوگیری از تحقق این طرح آمریکایی می‌توان راه‌کارهایی را ارائه کرد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: 1. تقویت بیش از پیش روند آستانه؛ 2. رصد دقیق تحرکات سیاسی و میدانی آمریکا و متحدانش در سوریه؛ 3. تقویت نظامی ارتش سوریه و محور مقاومت در شمال سوریه؛ 4. افزایش رایزنی‌ها میان جمهوری اسلامی ایران با ترکیه؛ 5. افزایش رایزنی‌ها با کردها و اعراب ساکن در شمال سوریه.

ـ افزایش نگرانی‌هایی از گسترش حضور و تحرکات نظامی چین در آب‌های پیرامون ژاپن، افزایش پروازهای گشتی بمب‌افکن‌های استراتژیک روسیه در نزدیکی حریم هوایی‌اش و همچنین آزمایش‌های موشکی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای کره شمالی موجب شده است که دولت شینزو آبه تصمیم بگیرد در سیاست‌های دفاعی کشور تجدیدنظر کند.

ـ دولت ژاپن در چهارچوب تغییر سیاست‌های دفاعی خود که از پایان جنگ جهانی دوم بی‌سابقه ارزیابی می‌شود، قصد دارد ظرف پنج سال آینده یک «رهنمون برنامه دفاعی ملی» و نیز طرحی را برای افزایش خریدهای نظامی خود تهیه و تدوین کند.

ـ دو مورد از مهم‌ترین بخش‌های تقویت قدرت نظامی ژاپن در قالب برنامه‌های جدید عبارت‌اند از: نخست، تبدیل ارتش این کشور به بزرگ‌ترین دارنده جت‌های جنگنده نسل پنجم رادارگریز F-35 پس از آمریکا و دوم، تبدیل دو فروند ناو بالگردبر «کلاس ایزومو»ی نیروی دریایی ژاپن به ناو هواپیمابر.

ـ درهمین‌حال، افزایش هزینه‌های نظامی ژاپن و دستیابی این کشور به تسلیحات جدیدی مانند جنگنده‌های رادارگریز و ناو هواپیمابر، پرسش‌هایی را درباره قصد «قدرت‌افکنی» ازسوی توکیو، احتمال احداث پایگاه نظامی در خارج مرزهای این کشور، و همچنین ورود به ائتلاف‌های نظامی علی‌رغم ممنوعیت برخی از این اقدامات توسط قانون اساسی ژاپن مطرح کرده است.

ـ تدابیر دفاعی جدید ژاپن بحث‌های انتقادی را در منطقه شرق آسیا و حتی در داخل این کشور پدید آورده است. شماری از تحلیل‌گران آسیایی و ژاپنی بر این باورند که طرح‌های توکیو می‌توانند روابط چین و ژاپن را پیچیده‌تر سازند و بهانه لازم را برای اقدامات تهاجمی‌تر در منطقه، به پکن بدهند. چنین شرایطی می‌تواند به درگیری نظامی بزرگی منجر شود.

ـ تغییر اقلیم به‌صورت کلی اشاره به تغییر در الگوهای آب‌و‌هوایی یا تغییرات آب‌و‌هوایی خاص گفته می‌شود؛ یعنی هرگونه تغییر عمده در الگوهای مورد انتظار وضعیت «میانگین» آب‌وهوایی که در طولانی‌مدت در منطقه‌ای خاص یا برای تمام الگوهای آب‌و‌هوایی جهانی رخ بدهد.

ـ تغییرات آب‌وهوایی را بی‌تردید می‌توان بزرگ‌ترین تهدید‌ زیست‌محیطی دوران اخیر دانست که بازتاب تغییرات غیرمعمول و غیرمتعارف در فضای درونی اتمسفر زمین و فجایع حاصل از آن در قسمت‌های گوناگون کره زمین است.

ـ تغییرات اقلیم از تهدیداتی است که اثری چندجانبه و فراگیر ولی آرام دارد؛ به‌این‌ترتیب، درصورتِ نداشتنِ آمادگی برای رویارویی با آن، تقابل با مخاطرات ناشی از آن در کوتاه‌مدت غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

ـ مهم‌ترین مخاطرات تغییرات آب‌و‌هوایی برای امنیت ملی ایران را می‌توان به‌این‌ترتیب برشمرد: ورشکستگی آبی، ناامنی اقتصادی، ناامنی غذایی، مهاجرت، ناامنی اجتماعی، و ناامنی سیاسی.

ـ با وجود همه مخاطراتی که تغییرات آب‌وهوایی برای ایران ایجاد می‌کند فرصت‌هایی را نیز پیشِ روی کشور قرار می‌دهد؛ ازجمله: امکان تبدیل شدن به قطب انرژی منطقه، کسب اعتبار بین‌المللی در مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی به‌عنوان یکی از قربانیان این مخاطره، و بهبود وضعیت رویارویی با این پدیده در داخل.

تجارب دولت‌های ملی، یافته‌ها و آموخته‌های مراکز دانشگاهی و مطالعاتی موفق و تاثیرگذار نشان‌دهنده آن است که شناخت و تامین امنیت بین‌المللی از اصول نسبتا مشخصی پیروی می‌کند که بی‌توجهی به آنها می‌تواند پیامدهای خسارت‌باری برای کشور به‌دنبال داشته باشد. این اصول را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

1. امنیت بین‌الملل به عنوان مهم‌ترین وظیفه دولت، بدون مطالعه نظام‌مند، شناخت درست، سیاست‌گذاری سنجیده و اجرای دقیق نمی‌تواند به شکل موثر و مفید حفظ و تأمین شود.

2. امنیت بین‌الملل دارای ابعاد گوناگون سیاسی ـ امنیتی، اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و نظامی است و اعمال موثر آن را باید در سه سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی کرد.

3. امنیت بین‌الملل با سازوکارها و ابزارهای مختلفی قابل تامین است. شناخت مناسب‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و موثرترین این سازوکارها، نیازمند بررسی علمی توانمندی‌ها، آسیب‌ها و مزیت‌های نسبی و مطلق هر بازیگر است.

4. شناخت دقیق و نظام‌مند امنیت بین‌الملل می‌تواند به ایجاد ساختاری دانش‌بنیاد در حوزه مطالعات راهبردی در جامعه و تصمیم‌گیری بر اساس یافته‌های علمی منجر شود.

براساس این اصول و یافته‌ها، در ماهنامه امنیت بین‌الملل، بازیگران، مسائل و موضوعات راهبردی معطوف به امنیت بین‌المللی در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و زیست‌محیطی انتخاب و با توجه به رویدادها، روندهای موجود و چشم‌انداز آن‌ها بررسی خواهند شد. درعین‌حال، در نوشتن گزارش‌ها تلاش می‌شود با توجه به رویدادها و عوامل مادی و ساختاری آنها، از روندها، عوامل معنایی و گفتمانی نیز غفلت نشود‍‎‎‎‎‎‎؛ ویژگی‌های خاص هرکدام از مسائل و موضوعات لحاظ گردد؛ نگرش کلان به مسائل و موضوعات موجب جدایی علم از واقعیت و ورود آن به وادی خیال نشود؛ کلان‌نگری بر پایه رویدادهای خُرد بنا شود و تحلیل کلان بر پایه وقایع متکثری استوار گردد که به شکل نظام‌مند جمع‌آوری شده و در کنار هم قرار گرفته‌اند. موسسه ابرار معاصر تهران بر این باور است که بدون بررسی و تجزیه تحلیل دقیق تک‌تک این موضوعات و رویدادها، نمی‌توان درک درستی از واقعیت امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشت و تصویری کامل و جامعی از آن ارائه نمود و ماهنامه امنیت بین‌الملل به دنبال رفع این نقیصه مهم و کمک به اتخاذ تصمیمات مفید موثر در عرصه کشورداری و ایجاد ساختاری دانش‌بنیاد در حوزه مطالعات راهبردی و فرایند تصمیم‌گیری در حوزه امنیت بین‌الملل است.

دکتر عابد اکبری

- ایران، کشوری که موقعیت ژئوپلیتیک، منابع غنی انرژی، دسترسی به آب‌های آزاد و بسیاری از ظرفیت‌های دیگر را در اختیار دارد، می‌توانست با توجه به گشایش‌های به‌وجودآمده در دوره پسابرجام، با تکیه بر حمل‌ونقل دریایی از این ظرفیت‌های موجود برای رشد و توسعه اقتصادی خود بهره بگیرد.

- برجام به‌عنوان دستاورد روابط بین‌المللی که در سایه آن، تحریم‌های جامعه جهانی علیه کشورمان برچیده شد، جدای از منافع سیاسی، منافع اقتصادی را نیز با خود به همراه داشت که از میان آنها می‌توان به دستاوردهای بخش حمل‌ونقل دریایی اشاره کرد که شاهرگ تجارت به‌حساب می‌آید و پس از برجام توانست به‌سرعت محدودیت‌های خود را پشت‌سر بگذارد.

- تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در حوزه بنادر و کشتیرانی ایران از آبان 1397 به مانعی بر سر راه توسعه حمل‌ونقل دریایی تبدیل شده است. بنابراین، با توجه به اهمیت بخش حمل‌ونقل دریایی برای اقتصاد کشور، طراحی و تدوین راهکارهای مناسب برای کاهش تبعات منفی تحریم‌ها بر این بخش بسیار ضروری است.

- مهم‌ترین این راهکارها جلوگیری از نشت راهکارها و اقدامات مقابله‌ای برای دور زدن تحریم‌ها، تلاش برای حفظ خطوط کشتیرانی خارجی باقی‌مانده در ایران، برنامه‌ریزی در دو سطح کلان و خرد، جایگزینی بیمه‌های خارجی و تقویت بیمه‌های داخلی، ایجاد بنگاه‌‌های کوچک و متوسط (اس‌اِم‌ای)‌ در اپراتور بنادر‌ و توسعه سریع‌تر بندر چابهار است.

ـ وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی موجب شده است که حفظ سهم بازار و قیمت بهینه نفت ‌خام به‌منظور تأمین امنیت اقتصادی کشور از اهمیت بسزایی برخوردار باشد.

ـ در ماه‌های اخیر، صنعت نفت و گاز و فروش نفت‌ خام ایران با توقف همکاری و سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های بین‌المللی نفت که در حوزه توسعه میادین نفت درحال فعالیت بودند روبه‌رو شده و به‌دنبال آن، صادرات نفت ‌خام ایران نیز به‌همین‌دلیل کاهش معناداری را تجربه کرده است.

ـ با اعمال فشار اخير آمریکا و حذف بخشی از نفت‌ خام ایران از بازار جهانی نفت، فرصت‌های صادرات نفت‌ خام ایران برای عراق، روسیه و عربستان به كشورهاي اروپايي و آسیایی مشتري ايران براي افزايش سهميه خود از صادرات نفت فراهم شده است.

ـ متزلزل شدن توافقات پسابرجام درمورد بازگشت سهم صادرات نفت خام ايران به آسيا و اروپا باعث ازدست رفتن بازارهای صادراتی نفت ‌خام کشور شده است.

ـ اعمال فشار آمریکا به مشتريان آسيايي و كمك به رقبای ایران (عربستان، روسیه، عراق و...) در راستاي فراهم شدن فضا براي آمريكا جهت افزايش سهم صادرات خود به آسیا، امنیت بازارهای صادراتی کشور را با مخاطرات جدی روبه‌رو ساخته است.

ـ تلاش برای پایان حضور هفده‌ساله آمریکا در افغانستان منجربه مذاکرات پی‌در‌پی نمایندگان این کشور با نمایندگان طالبان در دوحه و ابوظبی در‌ ماه‌های اخیر شده است. خروج تمامی نیروهای خارجی از افغانستان و تشکیل دولت موقت دو شرط اصلی طالبان برای پذیرش صلح است و این درحالی است که کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان نیز در جریان است. گفتنی است که این امر روندهای آتی در این کشور را در هاله‌ای از ابهام نگه داشته است. 

ـ موفقیت مذاکرات صلح آمریکا با طالبان به‌معنای پذیرش نقش این گروه در آینده افغانستان است. حضور این گروه به‌طور قطع با واکنش تند بسیاری از مردم افغانستان که خاطره چهار دهه جنگ داخلی را ازسر گذرانده‌اند روبه‌روخواهد شد؛ ازاین‌رو، احتمال افزایش تنش در این کشور بسیار بالا خواهد بود.

ـ صلح در افغانستان و پایان درگیری‌ها در این کشور فقط از منظر پایان جنگ با طالبان قابل توجه نیست، بلکه افغانستان در نقش کشوری که طی دهه‌های اخیر تأثیر و تأثر بسیاری بر کشورهای همسایه و منطقه داشته، محل ورود و قدرت‌نمایی این بازیگران نیز هست و ازاین‌رو، صلح بدون پذیرش نقش و جایگاه بازیگران اصلی خارجی ماندگار نخواهد بود؛ برهمین‌اساس، هریک از بازیگران اصلی سعی دارند رویه صلح موردنظر خویش را پیگیری کنند تا از این رهگذر، تأمین منافع راهبردی خود را در افغانستان تضمین کنند.

ـ افغانستان در محیط پیرامونی امنیتی ایران قرار دارد؛ ازاین‌رو، تمامی تحولات این کشور، به‌خصوص موضوعاتی که پایه امنیتی دارند، از منظر ج.ا.ایران حائز اهمیت‌ا‌ند. احتمال بازگشت تدریجی طالبان به صحنه اجتماعی و سیاسی افغانستان به‌طور قطع موجب تغییر و بازبینی دستور کار سیاسی و امنیتی ایران در این کشور خواهد شد.

ـ عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، با گذشت بیش از صد روز از آغاز به کار دولتش، هنوز موفق نشده است بر معضلات مختلف اقتصادی این کشور مسلط شود. وی در این مدت تلاش داشته است به‌منظور حل مشکلات مالی پاکستان، استقراض‌های میلیارد دلاری از چین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی و نیز مذاکره فشرده با صندوق بین‌المللی پول را در دستور کار قرار بدهد. 

ـ عمران خان در قالب این وام گرفتن‌ها درصدد جلب سرمایه‌گذاری دولت‌های سه‌گانه فوق برآمده که در این زمینه موفق بوده است. باوجوداین، ورود هرچه بیشتر سعودی و امارات به پاکستان در پوشش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عظیمی همچون احداث پالایشگاه پتروشیمی، استخراج معادن و غیره در ایالت بلوچستان پاکستان، به‌وضوح زنگ خطر را برای امنیت شرق و جنوب‌شرقی جمهوری اسلامی ایران به صدا درآورده است.

ـ عمران خان و دولتش در زمینه جنگ افغانستان نیز برخلاف دولت پیشین پاکستان به رهبری حزب مسلم لیگ/ نواز، رویکردی تعاملی با آمریکا درپیش گرفته است. براساس این رویکرد، نخست‌وزیر پاکستان قصد دارد به بهانه کمک به مذاکرات صلح آمریکا و طالبان، هم منافع بلندمدت خود را در افغانستان تأمین نماید و هم کمک‌های اقتصادی و نظامی واشینگتن به اسلام‌آباد را که مدتی است به حال تعلیق درآمده است دوباره برقرار کند.

ـ نزدیکی دوباره و تدریجی پاکستان به آمریکا می‌تواند به تقویت جایگاه و نفوذ سیاسی و اطلاعاتی دولت دونالد ترامپ در پاکستان بینجامد. پیامد این امر، تشدید اقدامات تروریستی گروه‌های تجزیه‌طلب افراط‌گرا و تروریست از داخل خاک پاکستان برضد جمهوری اسلامی ایران است. به‌علاوه، احتمال می‌رود فشارهای آمریکایی‌ها به دولت عمران خان برای سنگ‌اندازی بیشتر در روند خارج شدن ایران از زیر فشار تحریم‌های یک‌جانبه واشینگتن با کمک برخی کشورهای منطقه مانند هند، چین و روسیه بیشتر شود.