تأملی بر واکنش روسیه به گزارش اخیر آمانو ؛
تأملی بر واکنش روسیه به گزارش اخیر آمانو ؛ مواجهة روسیه با دوگانة «ایران اتمی ـ ایران آمریکایی»
یکشنبه 22 آبان 1390
رویکرد روسیه به پروندة هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر نوسانات مختلفی را تجربه کرده است. مرور این نوسانات حاکی از تأثیرپذیری قابل تأمل این رویکرد از متغیرهای سطح بین‌الملل به‌ویژه سیاست‌های هژمون ضعیف‌شدة این نظام (آمریکا) و روابط مسکو با واشنگتن است. فرازوفرودهای روابط روسیه و آمریکا از یلتسین تا پوتین و مدودیف و تأثیر ملموس آن بر تاکتیک‌های مسکو درخصوص پروندة هسته‌ای ایران ازجمله رأی مثبت به چهار قطعنامة تحریم علیه ایران، ادعای مدودیف مبنی‌بر تلاش ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای،(1) تا تأکید پوتین و برخی مقامات دیگر کرملین بر عدم انحراف در برنامة هسته‌ای تهران و تأکید مستمر بر حل مسالمت‌‌آمیز این پرونده مؤیدی بر این مدعاست. به‌رغم این نوسانات، رویکرد روسیه در قبال پروندة هسته‌ای ایران را می‌توان مـتأثر از دو اصل مهم دانست:
1- مخالفت قطعی با نظامی شدن برنامة هسته‌ای ایران با ملاحظات امنیتی ـ راهبردی؛
2- ترجیح ایران «اتمی» به ایران «آمریکاگرا» با ملاحظات ژئوپولیتیکی.
روندها گواه آن است که مسکو همواره تلاش کرده تا با موضع‌گیری‌های دوپهلو در پروندة هسته‌ای ایران، منافع خود در دو سوی این پرونده را حفظ کرده و ضمن کسب منفعت از هر دو طرف، دو اصل بازگفته را نیز محقق نماید. همان‌طور که اشاره شد، در میان عوامل مختلف باید وضعیت روابط مسکو و واشنگتن را متغیری مهم در چیستی مواضع مسکو نسبت به پروندة هسته‌ای ایران دانست؛ چراکه مسکو و واشنگتن در حوزة امنیتی ـ راهبردی دارای منافع مشترک بوده و خود را در این حوزه به‌ویژه در موضوع عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای سیاست‌گذار می‌دانند و در سوی دیگر، در حوزه‌های ژئوپولیتیکی همواره در حال رقابت بوده و تعارض منافع دارند.
با این ملاحظه و به تبع نزدیک شدن روابط روسیه و آمریکا در دورة مدودیف میزان همراهی مسکو با فشارهای غرب علیه برنامة هسته‌ای ایران تشدید شد که نمود آن را می‌توان در رأی مثبت و الحاق روسیه به تحریم‌های علیه ایران مشاهده کرد.(2) با این وجود، بروز برخی ناخرسندی‌ها میان این دو کشور طی ماه‌های اخیر نظیر رویکرد تهاجمی آمریکا در ساخت سپر ضدموشکی در اروپا (که با الحاق ترکیه و اسپانیا در کنار چک و لهستان ابعاد تازه‌ای یافته) و عدم التفات واشنگتن به ملاحظات روسیه در خاورمیانه به‌ویژه در لیبی و سوریه، باعث شده است تا فضای تفاهمی آنها دچار خدشه شده و «خوش‌اندیشی‌ها» نسبت به «شروع مجدد» روابط با واشنگتن مورد تردید بیشتری قرار گیرد.
با عنایت به همین «واگذاشتن‌ها»، مقامات کرملین به این نتیجه رسیدند که مقصود اوباما از پروژة کاملاً گزینشیِ «ری‌ست»، «خیابان یک طرفه‌ای» است که طی آن مزیت‌ها تنها از روسیه به آمریکا منتقل می‌شود. همین مسئله سبب شد که مسکو و واشنگتن در سایر حوزه‌ها ازجمله درمورد ایران و پروندة هسته‌ای تهران نیز دچار اختلاف دیدگاه شوند که انتقاد تند مسکو به گزارش اخیر آمانو درمورد این پرونده را می‌توان تابعی از این تغییر فضا دانست. تأکید روسیه بر تنظیم این گزارش با «انگیزه‌های سیاسی» و با هدف «تحریک جامعه بین‌الملل» علیه ایران، مغرضانه و معطوف بودن آن به اهداف غیرسازنده و مستند نبودن ادعاهای مطروحه ازجمله نکات قابل تأمل بیانیة وزارت خارجة روسیه در واکنش به این گزارش است(3) که پیش از این در لفافه و با احتیاط زیادی اعلام می‌شد.
مقامات کرملین به‌صورت روشن‌تری تأکید کرده‌اند که غربی‌ها در پروندة هسته‌ای ایران با تکنیک‌های تبلیغاتی به‌دنبال القای برخی «تصویرها» به جای «واقعیت» بوده و به این مهم نیز تأکید مشخص‌تری کرده‌اند که آمریکا مایل به حل این پرونده نیست؛ چراکه درصورت حل آن یکی از اهرم‌های فشار آن علیه تهران از دست خواهد رفت و این امر مطلوب واشنگتن نبوده و نیست. هم از این‌رو بود که گنادی گاتیلوف ، معاون وزیر خارجة روسیه تصریح کرد که هدف از فشارها و تهدید به تحریم‌های جدید علیه ایران کاملاً «سیاسی» و با هدف «تغییر نظام سیاسیِ» تهران است.(4)
در باب چرایی تشدید لحن روسیه در این انتقادات، صرف‌نظر از اصل نبایستگی از دست رفتن ایران، باید به ارتباط آن با طرح سپر دفاع ضدموشکی آمریکا در اروپا نیز عنایت داشت که همواره مورد انتقاد مسکو بوده است. با عنایت به اینکه توجیه واشنگتن از ساخت این سپر مقابله با تهدیدات موشکی از ناحیة ایران است و این تهدید به‌خوبی در گزارش آمانو «بزرگنمایی» شده، مسکو نگران آن است که واشنگتن با توسل به این سندِ به ظاهر حقوقی، ساخت سپر ضدموشکی را با جدیت بیشتری ادامه دهد؛ لذا، مخالفت روسیه با گزارش آمانو را می‌توان تلاشی برای مخالفت با توجیهات و بهانه‌های ساخت سپر ضدموشکی اروپایی نیز دانست.
از سوی دیگر، هرچند مسکو در برخی موارد نشان داده که مایل به اقدام در چهارچوبه‌های تعریف‌شدة غرب نیست، اما باید توجه داشت که این کشور هنوز توان «نرم» و «سخت»افزاری تعریف «چهارچوبه‌های» بازی را ندارد و لذا، در محذور بازی در قالب‌های غربی است. با این ملاحظه، گزارش آمانو و تبلیغات ضدایرانی غربی‌ها در فضای قبل و پس از انتشار این گزارش را می‌توان مقدمه‌ای بر شکست طرح گام‌به‌گام روسیه دانست که مسکو بر آن بود تا آن را به‌عنوان چهارچوبی جدید مطرح و در مقام مبتکر اجرایی نماید. این نگرانی در بیانیة وزارت خارجة روسیه نیز ابراز و طی آن تأکید شده که مسکو به‌شدت نگران آن است که این گزارش برای بی‌نتیجه گذاشتن تلاش‌های جامعه بین‌الملل ازجمله ضربه زدن به ابتکار عمل روسیه جهت حل دیپلماتیک برنامه هسته‌ای ایران مورد استفاده قرار گیرد.(5)
با این وجود و به‌رغم موضع‌گیری تند مسکو درقبال گزارش آمانو نباید به نوسان مقطعی و ماهیتاً کوتاه‌مدت بازی «تاکتیکی» روسیه در پروندة هسته‌ای ایران نگاه «راهبردی» داشت؛ چراکه همان‌طور که اشاره شد، مهم‌ترین متغیر در مواضع روسیه در این خصوص، روابط این کشور با آمریکاست. نظر غالب روس‌ها بر این است که دو اصل مهمِ ممانعت از نظامی شدن برنامة هسته‌ای ایران و ممانعت از سوق سیاست خارجی تهران به سوی واشنگتن را می‌توانند در تعامل نزدیک‌تر با آمریکا و نه ایران محقق کنند. از سوی دیگر، انتظار اینکه روسیه روابط تاکتیکی با ایران را فدای تعاملات راهبردی خود با آمریکا کند، اساساً غیرمنطقی است. با این ملاحظه، دستگاه دیپلماسی ایران باید با در نظرداشتِ این واقعیت و اتخاذ دیپلماسی هوشیارانه درقبال روسیه (به‌نحوی‌که سبب امتیاز‌گیری بی‌مورد مسکو از تهران نشود)، از ظرفیت این کشور به‌ویژه در شورای امنیت (به هر نسبت ممکن) برای کاهش فشارهای غرب علیه خود استفادة تاکتیکی نماید.
پی‌نوشت‌ها
1. “Медведев: Иран Приближается к Возможности Создания Ядерного Оружия”, Июль 12, 2010. РИА Новости. [online]
<http://www.rian.ru/world/20100712/253947885.html>
2. برای اطلاع بیشتر درخصوص سیاست خارجی مدودیف درخصوص ایران رک به؛
علی‌رضا نوری، «ایران و اصل سازگاری در سیاست خارجی روسیه در دورة مدودیف»، فصلنامة مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، بهار 1390، ش 73، 171ـ205.
3. “Комментарий Департамента информации и печати МИД России относительно вышедшего 8 ноября нового доклада Гендиректора МАГАТЭ Ю.Амано по иранской ядерной программе”, МИНИСТЕРСТВО ИНОСТРАННЫХ ДЕЛ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ, ДЕПАРТАМЕНТ ИНФОРМАЦИИ И ПЕЧАТИ, 9 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/7AA0429FED84FBCD44257943005CC5EA>
4. “Россия против ужесточения санкций в отношении Ирана”, MIGnews, 10 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mignews.com/news/politic/world/101111_30529_36123.html>
5. “Комментарий Департамента информации и печати МИД России относительно вышедшего 8 ноября нового доклада Гендиректора МАГАТЭ Ю.Амано по иранской ядерной программе”. МИНИСТЕРСТВО ИНОСТРАННЫХ ДЕЛ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ, ДЕПАРТАМЕНТ ИНФОРМАЦИИ И ПЕЧАТИ, 9 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/7AA0429FED84FBCD44257943005CC5EA>
1. “Медведев: Иран Приближается к Возможности Создания Ядерного Оружия”, Июль 12, 2010. РИА Новости. [online]
<http://www.rian.ru/world/20100712/253947885.html>
2. برای اطلاع بیشتر درخصوص سیاست خارجی مدودیف درخصوص ایران رک به؛
علی‌رضا نوری، «ایران و اصل سازگاری در سیاست خارجی روسیه در دورة مدودیف»، فصلنامة مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، بهار 1390، ش 73، 171ـ205.
3. “Комментарий Департамента информации и печати МИД России относительно вышедшего 8 ноября нового доклада Гендиректора МАГАТЭ Ю.Амано по иранской ядерной программе”, МИНИСТЕРСТВО ИНОСТРАННЫХ ДЕЛ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ, ДЕПАРТАМЕНТ ИНФОРМАЦИИ И ПЕЧАТИ, 9 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/7AA0429FED84FBCD44257943005CC5EA>
4. “Россия против ужесточения санкций в отношении Ирана”, MIGnews, 10 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mignews.com/news/politic/world/101111_30529_36123.html>
5. “Комментарий Департамента информации и печати МИД России относительно вышедшего 8 ноября нового доклада Гендиректора МАГАТЭ Ю.Амано по иранской ядерной программе”. МИНИСТЕРСТВО ИНОСТРАННЫХ ДЕЛ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ, ДЕПАРТАМЕНТ ИНФОРМАЦИИ И ПЕЧАТИ, 9 Ноябрь 2011 [online]
<http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/7AA0429FED84FBCD44257943005CC5EA>
نظر شما