بازی عربستان در اوپک
نشست 166 اوپک درحالی به پایان رسید که در فضای مناسبات بین‌المللی نتایج این نشست چندان به کام برخی کارگزاران عرصه تولید و مصرف انرژی خوش نیامد. جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اعضای اوپک در چالش میان بازی قدرت عربستان سعودی و سهم اندک تولید روزانه یک میلیون بشکه‌اش در صف ناراضیان این نشست قرار گرفت. نگاهی به خاستگاه تأسیس اوپک نشان می‌دهد در شکل‌گیری اولیه اوپک عوامل متعددی نقش داشت که مهم‌ترین آنها عبارت بودند از: زیاده‌طلبی شرکت‌های نفتی در قالب امتیازنامه‌ها، اصل تصنیف در عهدنامه‌های ونزوئلا و تسری آن به خاورمیانه، اصل ملی کردن و حاکمیت دولت‌ها بر منابع طبیعی خود و مهم‌تر از همه اینها کاهش شدید قیمت نفت در سال‌های 1959و 1960.
اصولاً قیمت نفت یکی از شاخص‌های اصلی در میان اعضا اوپک بوده تا در دوره‌های مختلف ازطریق آن در درجه نخست دشمنان استراتژیک سپس مشتریان و در سطحی دیگر رقبای درون سازمانی خود را در معادله و یارگیری سیاسی وارد کنند؛ به‌طوری‌که دولت عربستان در دوره‌ای نسبتاً طولانی در سیاست‌های نفتی خود به قیمت‌های جهانی نفت اهمیت نمی‌داد و محور سیاست خود را بر کسب سهم بازار بنا نهاده بود و سیاست نفتی ایران دقیقاً در نقطه مقابل آن قرار داشت، اما در زمانی که دولت سعودی سیاست سهم بازار را به‌طور کامل کنار گذاشت و قیمت برایش اهمیت یافت این روابط بهبود یافت.
اما رویکرد عربستان در اجلاس اخیر دیگر نه‌تنها نوک پیکان خود را به سمت رقیب تاریخی خود ایران بلکه به سمت تولیدکنندگان عمده نفتی غیراوپک یعنی آمریکا و حتی روسیه نشانه گرفت. کاهش دو دلاری قیمت نفت در شرایطی که کاهش سی درصدی قیمت نفت از ژوئن ٢٠١٤ تا زمان برگزاری نشست اوپک رخ داد، شروع اعلام جنگ قیمتی صریح به تولیدکنندگان نوظهور نفت در آمریکا محسوب می‌شود.
سازوکار داخلی اوپک علی‌رغم فحوای اساسنامه آن که باید «از نوسانات غیرضروری قیمت‌ها» کاسته و از «ضرورت جایگزینی انرژی‌های دیگر در آینده به‌جای نفت» حمایت کند، سوی دیگری می‌رود. اجلاس 166 صراحتاً نشان داد قدرت هر عضو در اوپک را میزان تولید و سهم آن در بازار تعیین می‌کند و عربستان با تولید بیش از نه میلیون بشکه نفت در روز بدون شک تأثیرگذاری بیشتری نسبت به دیگر اعضای اوپک دارد.
عربستان و بلوک اعضای عرب پیرو آن که سبب شدند سقف تولید اوپک در نشست آخر آن تثبیت شود. این کشورها درحال‌حاضر روزانه پانزده میلیون بشکه از سی میلیون بشکه را در بازار نفت تأمین می‌کنند. این اقدام باعث بازنگری در تحلیل‌هایی شده که تخفیف‌های اخیر عربستان به خریداران آمریکایی نفت را صرفاً ابزاری برای فشار بر ایران و روسیه تلقی می‌کردند و مواجهه نفتی عریان عربستان با آمریکا را بیش از پیش برجسته ساخته است.
آنچه در گزارش‌های سال 2014 آمده نشان می‌دهد آمریکا در ماه اوت واردات نفت خود را درحدود سه میلیون بشکه در روز کاهش داده است که البته سهم عربستان به کمتر از نهصد هزار بشکه از آن در روز سقوط کرد. واردات نفت آمریکا از اوپک تقریباً درطول سال 2014 حداقل سه میلیون بشکه در روز بوده ولی واردات نفت از عربستان طی ماه‌های اخیر با روند پایدار کاهش یافته است. کاهش واردات نفت از عربستان یکی از دلایل تخفیف‌های اعمالی این کشور به مشتریان آمریکایی‌اش هم عنوان شده است.
اصلی‌ترین علت کاهش واردات نفت آمریکا، افزایش تولید داخلی نفت به بهره‌مندی از توسعه منابع غیرمتعارف نفت شیل بوده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهند تولید نفت شیل آمریکا از 290 هزار بشکه در روز در سال 2005 به 25 میلیون بشکه در روز در سال 2012 رسیده است. براساس چشم‌انداز انرژی آمریکا سهم خالص واردات نفت و سوخت‌های زیستی از تأمین سوخت‌های مایع این کشور از چهل درصد در سال 2012 به 32 درصد در سال 2024 کاهش خواهد یافت و این یعنی بازار صادرکنندگانی مثل عربستان بیش از میزان فعلی با کمبود تقاضا مواجه خواهد شد؛ زنگ خطری که سعودی‌ها را بر آن داشته تا هرچه سریع‌تر برای میان‌مدت برنامه‌ریزی کنند و بلوک‌بندی‌های اجلاس اخیر نیز نمونه موفقی به زعم آنها بود.
در بازار پیچیده تجارت نفت هنوز مشخص نیست قیمت نفت موردنظر عربستان در چه حداقل و حداکثری سیر می‌کند. آنچه تا حدودی مشخص است این نکته می‌باشد که عربستان سعودی به‌دنبال ارسال این پیام به بازار است که تولید خود را کاهش نخواهد داد تا قیمت‌ها به صد دلار بازگردند و پیش از آنکه چنین اقدامی انجام دهد، قیمت‌ها باید بیشتر سقوط کنند.
برخی تحلیلگران بر این باورند «در میدان کاهش قیمت‌ها، عربستان که در سال‌های گذشته ذخیره بزرگی اندوخته بود، بیش از هشت برابر ایران از درآمدهای ارزی‌اش کاسته خواهد شد. اگر ایران باید زیان‌هایش از بابت کاهش حدود چهل دلاری هر بشکه نفت در عدد حدود یک میلیون ضرب کند، عربستان باید زیان ناشی از کاهش بهای هر بشکه نفت را هشت برابر بیشتر بپردازد».
در این میان جمهوری اسلامی ایران در یک سال اخیر با ترمیم روند دسترسی به بازار مشتریان نفتی خود توانسته چهار خریدار عمده خود یعنی چین، هند، ژاپن، و کره جنوبی را همچنان ترغیب کند تا علی‌رغم حجم پایین تولید تقریباً یک میلیون بشکه در روز همچنان تعامل تجاری خود را حفظ کنند و واضح است که قیمت پایین چندان به نفع ایران نباشد. بازنگری در سازوکار جاری در اوپک و مهم‌تر از همه کوشش برای ترویج راهکارهای عملی برای «پایبندی اعضا به سهمیه» می‌تواند در بلندمدت تأمین‌کننده منافع اعضا و ازجمله ایران باشد.
کاهش قیمت نفت به‌طور کلی فرایند امنیت انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌طوری‌که سیاست انرژی در آمریکا و اروپا نیز به‌طور وسیعی بستگی به قیمت و امنیت عرضه نفت دارد. به‌این‌ترتیب قیمت نفت زنجیره‌ای است که تولیدکنندگان برتر و مصرف‌کنندگان عمده را به هم وصل کرده و خلل در روند طبیعی آن فشار مضاعفی به همه طرف‌ها ایجاد می‌کند.
اصولاً قیمت نفت یکی از شاخص‌های اصلی در میان اعضا اوپک بوده تا در دوره‌های مختلف ازطریق آن در درجه نخست دشمنان استراتژیک سپس مشتریان و در سطحی دیگر رقبای درون سازمانی خود را در معادله و یارگیری سیاسی وارد کنند؛ به‌طوری‌که دولت عربستان در دوره‌ای نسبتاً طولانی در سیاست‌های نفتی خود به قیمت‌های جهانی نفت اهمیت نمی‌داد و محور سیاست خود را بر کسب سهم بازار بنا نهاده بود و سیاست نفتی ایران دقیقاً در نقطه مقابل آن قرار داشت، اما در زمانی که دولت سعودی سیاست سهم بازار را به‌طور کامل کنار گذاشت و قیمت برایش اهمیت یافت این روابط بهبود یافت.
اما رویکرد عربستان در اجلاس اخیر دیگر نه‌تنها نوک پیکان خود را به سمت رقیب تاریخی خود ایران بلکه به سمت تولیدکنندگان عمده نفتی غیراوپک یعنی آمریکا و حتی روسیه نشانه گرفت. کاهش دو دلاری قیمت نفت در شرایطی که کاهش سی درصدی قیمت نفت از ژوئن ٢٠١٤ تا زمان برگزاری نشست اوپک رخ داد، شروع اعلام جنگ قیمتی صریح به تولیدکنندگان نوظهور نفت در آمریکا محسوب می‌شود.
سازوکار داخلی اوپک علی‌رغم فحوای اساسنامه آن که باید «از نوسانات غیرضروری قیمت‌ها» کاسته و از «ضرورت جایگزینی انرژی‌های دیگر در آینده به‌جای نفت» حمایت کند، سوی دیگری می‌رود. اجلاس 166 صراحتاً نشان داد قدرت هر عضو در اوپک را میزان تولید و سهم آن در بازار تعیین می‌کند و عربستان با تولید بیش از نه میلیون بشکه نفت در روز بدون شک تأثیرگذاری بیشتری نسبت به دیگر اعضای اوپک دارد.
عربستان و بلوک اعضای عرب پیرو آن که سبب شدند سقف تولید اوپک در نشست آخر آن تثبیت شود. این کشورها درحال‌حاضر روزانه پانزده میلیون بشکه از سی میلیون بشکه را در بازار نفت تأمین می‌کنند. این اقدام باعث بازنگری در تحلیل‌هایی شده که تخفیف‌های اخیر عربستان به خریداران آمریکایی نفت را صرفاً ابزاری برای فشار بر ایران و روسیه تلقی می‌کردند و مواجهه نفتی عریان عربستان با آمریکا را بیش از پیش برجسته ساخته است.
آنچه در گزارش‌های سال 2014 آمده نشان می‌دهد آمریکا در ماه اوت واردات نفت خود را درحدود سه میلیون بشکه در روز کاهش داده است که البته سهم عربستان به کمتر از نهصد هزار بشکه از آن در روز سقوط کرد. واردات نفت آمریکا از اوپک تقریباً درطول سال 2014 حداقل سه میلیون بشکه در روز بوده ولی واردات نفت از عربستان طی ماه‌های اخیر با روند پایدار کاهش یافته است. کاهش واردات نفت از عربستان یکی از دلایل تخفیف‌های اعمالی این کشور به مشتریان آمریکایی‌اش هم عنوان شده است.
اصلی‌ترین علت کاهش واردات نفت آمریکا، افزایش تولید داخلی نفت به بهره‌مندی از توسعه منابع غیرمتعارف نفت شیل بوده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهند تولید نفت شیل آمریکا از 290 هزار بشکه در روز در سال 2005 به 25 میلیون بشکه در روز در سال 2012 رسیده است. براساس چشم‌انداز انرژی آمریکا سهم خالص واردات نفت و سوخت‌های زیستی از تأمین سوخت‌های مایع این کشور از چهل درصد در سال 2012 به 32 درصد در سال 2024 کاهش خواهد یافت و این یعنی بازار صادرکنندگانی مثل عربستان بیش از میزان فعلی با کمبود تقاضا مواجه خواهد شد؛ زنگ خطری که سعودی‌ها را بر آن داشته تا هرچه سریع‌تر برای میان‌مدت برنامه‌ریزی کنند و بلوک‌بندی‌های اجلاس اخیر نیز نمونه موفقی به زعم آنها بود.
در بازار پیچیده تجارت نفت هنوز مشخص نیست قیمت نفت موردنظر عربستان در چه حداقل و حداکثری سیر می‌کند. آنچه تا حدودی مشخص است این نکته می‌باشد که عربستان سعودی به‌دنبال ارسال این پیام به بازار است که تولید خود را کاهش نخواهد داد تا قیمت‌ها به صد دلار بازگردند و پیش از آنکه چنین اقدامی انجام دهد، قیمت‌ها باید بیشتر سقوط کنند.
برخی تحلیلگران بر این باورند «در میدان کاهش قیمت‌ها، عربستان که در سال‌های گذشته ذخیره بزرگی اندوخته بود، بیش از هشت برابر ایران از درآمدهای ارزی‌اش کاسته خواهد شد. اگر ایران باید زیان‌هایش از بابت کاهش حدود چهل دلاری هر بشکه نفت در عدد حدود یک میلیون ضرب کند، عربستان باید زیان ناشی از کاهش بهای هر بشکه نفت را هشت برابر بیشتر بپردازد».
در این میان جمهوری اسلامی ایران در یک سال اخیر با ترمیم روند دسترسی به بازار مشتریان نفتی خود توانسته چهار خریدار عمده خود یعنی چین، هند، ژاپن، و کره جنوبی را همچنان ترغیب کند تا علی‌رغم حجم پایین تولید تقریباً یک میلیون بشکه در روز همچنان تعامل تجاری خود را حفظ کنند و واضح است که قیمت پایین چندان به نفع ایران نباشد. بازنگری در سازوکار جاری در اوپک و مهم‌تر از همه کوشش برای ترویج راهکارهای عملی برای «پایبندی اعضا به سهمیه» می‌تواند در بلندمدت تأمین‌کننده منافع اعضا و ازجمله ایران باشد.
کاهش قیمت نفت به‌طور کلی فرایند امنیت انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌طوری‌که سیاست انرژی در آمریکا و اروپا نیز به‌طور وسیعی بستگی به قیمت و امنیت عرضه نفت دارد. به‌این‌ترتیب قیمت نفت زنجیره‌ای است که تولیدکنندگان برتر و مصرف‌کنندگان عمده را به هم وصل کرده و خلل در روند طبیعی آن فشار مضاعفی به همه طرف‌ها ایجاد می‌کند.
نظر شما