روایت ابرار 2 : ویژه نامه اطلاعات و روابط بین‌الملل
روایت ابرار 2 : ویژه نامه اطلاعات و روابط بین‌الملل
تحولات شتابان و پیچیده بین‌المللی در عصر حاضر و ظهور تهدیدات چندلایه و غیرمنتظره، درک عمیق‌تر از پیوندهای میان حوزه‌های اطلاعاتی و روابط بین‌الملل را ضروری‌تر از هر زمان دیگری کرده است. در این میان، اهمیت کارکردی، آموزشی و پژوهشی این پیوند، شرایطی را ایجاد کرده که در آن، تحلیل‌های اطلاعاتی و استراتژیک نه‌تنها باید بازتابی از شرایط داخلی و نیازهای ملی باشد، بلکه باید به‌طور فعال به واقعیت‌های متغیر جهانی و تهدیدات جدید پاسخ دهد. تقویت درک نهاد دانشگاه و نهاد اطلاعات در حوزه روابط بین‌الملل، می‌تواند سبب بهبود واکنش به تهدیدات امنیتی برون‌مرزی و تقویت استراتژی‌های ملی در مواجهه با آنها شود؛ امری که برای ارتقای جایگاه بین‌المللی ایران ضروری است.
از سوی دیگر، پیچیدگی و تغییرپذیری تهدیدات بین‌المللی به یک رویکرد چندوجهی برای مواجهه نیاز دارد. با تقویت درک ارتباط متقابل اطلاعات و روابط بین‌الملل در سطح دانشگاهی، می‌توان از یک رویکرد جامع و چندبعدی برای تحلیل و مواجهه با چالش‌های جهانی بهره‌مند شد.
یکی از مسائل کلیدی ما در تعیین موضوع این ویژه‌نامه و به نوعی محرک اساسی ما در تدوین آن، فقدان درک و ارتباط روشن آموزش علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در ایران با حوزه اطلاعات است. این فقدان، حوزه آموزشی و پژوهشی این رشته‌ها و گرایش‌های مطالعاتی وابسته به آن را با آسیب روبرو ساخته و ازسوی دیگر، فقری نظری در حوزه مطالعات اطلاعات و امنیت در ایران را به‌صورت نسبی نمایان کرده است. نمونه‌ای از این فقر نظری، فقدان یا ضعف شدید مطالعه علمی متمرکز در موضوع غافلگیری و شکست اطلاعاتی است. تراژدی فقر مطالعاتی و آموزشی و پژوهشی در این حوزه در حالی نمایان است که تمام وقایع منطقه‌ای در خاورمیانه از هفت اکتبر 2023 تاکنون که زمینه‌ساز گسترش ابعاد نظامی این مسئله شده، پیش از آنکه اقدامی با اتکا به ابزار و توانمندی علمیاتی نظامی باشد، بنیانی اطلاعاتی داشته است.
از ابتدای تأسیس رشته روابط بین‌الملل در ایران، اطلاعات و روابط بین‌الملل هم از منظر علمی و هم از منظر عملیاتی، با نسبت‌هایی متفاوت، از یکدیگر فاصله قابل توجهی داشته‌اند. این فاصله، به‌ویژه در آموزش و پژوهش روابط بین‌الملل در ایران، خسارت‌زا بوده است. به‌عبارتی دیگر، نبود پیوندی مستحکم میان این دو حوزه نه‌تنها بر کیفیت کارکردهای نهادهای اطلاعاتی اثرگذار است، بلکه به شکل‌گیری ضعف‌هایی جدی در فرایند آموزشی یکی از مهم‌ترین رشته‌های علوم انسانی در ایران یعنی روابط‌بین‌الملل منجر می‌شود؛ رشته‌ای که از ابتدا با هدف تربیت متخصصان و پژوهشگرانی آگاه به دانش نوین سیاسی برای تدبیر امر سیاسی و استراتژیک تاسیس شده است.
دانش‌آموختگان رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در ایران، نزدیک به 190 واحد درسی را اخذ می‌کنند و می‌گذرانند بدون اینکه یک واحد درسی مشخص در حوزه اطلاعات و امنیت پشت سر گذاشته و در طرح بحث درس‌های مرتبط با سیاست خارجی و استراتژی، چیزی از آن شنیده باشند. این در حالی است که ارتباط میان اطلاعات و روابط بین‌الملل، درک عمیق‌تری از محیط بین‌المللی فراهم کرده و به تحلیل‌های استراتژیک، عمق و اعتبار بیشتری می‌بخشد. چنین پیوندی می‌تواند به شکل‌گیری دیدگاهی جامع در عرصه سیاست‌گذاری مسائل داخلی و خارجی منجر شده و بستر آموزش و تربیت نیروهایی را فراهم سازد که علاوه بر توانایی تحلیل مسائل بین‌المللی، از دانش کافی برای درک کارکردهای اطلاعات در پیشبرد امور حکمرانی نیز برخوردار هستند.
به لحاظ کاربردی نیز، اطلاعات نقشی اساسی در جهت‌دهی به سیاست خارجی کشورها دارد. کارکردهای اطلاعاتی مؤثر، ابزارهایی کلیدی برای رصد و پیش‌بینی تحولات بین‌المللی به شمار می‌روند و به کارگزاران کشورها اجازه می‌دهند تا با دقت بیشتری در تعاملات و تصمیم‌گیری‌های دیپلماتیک وارد عمل شوند.
سرانجام، ایجاد زیرساخت‌های مشترک آموزشی و پژوهشی میان دانشگاه‌ها و نهادهای اطلاعاتی نه تنها به بهبود روند تحلیل اطلاعات کمک می‌کند، بلکه در پرورش متخصصانی با دانشی کامل‌تر و تقویت دیدگاه‌های چندرشته‌ای نیز کمک خواهد کرد. بهره‌مندی از توانایی‌ها و دانش گسترده این حوزه‌ها و پیوند دادن آنها، می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای ایران فراهم کند تا در بستر جهانی، با دیدگاهی عمیق‌تر و پاسخ‌هایی متناسب‌تر به مواجهه با تهدیدات پیچیده و چندبُعدی برود.
فصلنامه تخصصی «روایت ابرار» در دومین شماره خود، با هدف طرح بحث جدی درباره ضرورت پیوند کارکردی روابط بین‌الملل با اطلاعات از نظر آموزشی و پژوهشی، بخشی از مبانی نظری و کاربردی ادبیات این حوزه را با محوریت غافلگیری و شکست اطلاعاتی، نقش متغیر انسانی در غافلگیری و شکست اطلاعاتی، نقش نهادهای اطلاعاتی و امر اطلاعاتی در نظم‌سازی جهانی، ارزیابی نقادانه پروژه جرویس در نسبت اطلاعات و سیاست بین‌الملل، ارزیابی کارکرد اندیشکده‌های اطلاعاتی و آموزش‌های غیرحساس اطلاعات در رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، ارائه کرده است. تلاش شده تا مطالب این ویژه‌نامه با نگاهی نقادانه نگارش و تدوین شود تا زمینه نوآوری فکری و نظری را برای جامعه علمی روابط بین‌الملل و اطلاعات ایجاد کند. امید است که این بررسی‌ها به ارتقای سطح آموزش و پژوهش‌های دانشگاهی و بهبود کارکردهای اطلاعاتی و تربیت متخصصانی توانا در حوزه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در سطح خارجی و استراتژیک ایران کمک کند.
فهرست مطالب
- مزیت تصمیم: اطلاعات در سیاست بین‌الملل از ناوگان اسپانیا
- تا جنگ سایبری
- شناخت دشمن: رهبران، اطلاعات و ارزیابی نیات در روابط بین‌الملل
- اطلاعات و نظم‌سازی بین‌المللی و جهانی
- نقش و کارکرد اطلاعات در راهبردپردازی دیپلماسی رسمی و غیررسمی
- رابرت جرویس؛ پیشوای مطالعات اطلاعاتی در سیاست بین‌الملل
- اندیشکده‌ها و سازمان‌های اطلاعاتی
- پرونده دانشگاه و آموزش اطلاعات
- دستنامه بین‌المللی دانشگاه‌ها، مطالعات امنیتی و اطلاعاتی
- پیوند سازمان‌های اطلاعاتی و نهادهای دانشگاهی؛ مروری برکتاب «راهنمای بین‌المللی دانشگاه‌ها، امنیت و مطالعات اطلاعاتی» و درس‌های آن برای ایران
- آموزش و مطالعات اطلاعاتی در دانشگاه‌ها؛ مناظرات و ابهامات
- نسبت اطلاعات و روابط بین‌الملل و آموزش آن در دانشگاه‌های ایران
- در گفتگو با دکتر م. پ، افسر اطلاعاتی
- جایگاه اطلاعات در آموزش و پژوهش روابط بین‌الملل در ایران
- در گفتگو با دکتر ع. ش، پژوهشگر حوزه اطلاعات و امنیت ملی
- شکاف دانشگاهیان ـ متخصصان در مطالعات اطلاعاتی
- پرونده «شکست و غافلگیری اطلاعاتی»
- مروری بر ادبیات غافلگیری استراتژیک و شکست اطلاعاتی
- فهم شکست اطلاعاتی: هشدار، واکنش و بازدارندگی
- برآورد اطلاعاتی در سیاست‌گذاری خارجی اروپا: فراگیری درس‌هایی از عصر غافلگیری
- موفقیت و شکست اطلاعاتی: عامل انسانی
نظر شما