کتاب بیداری اسلامی 1 (دلایل و ریشه‌ها)
 |
|
چاپ نخست: اسفند ماه ۱۳۹۰ |
|
شابک:۴ ـ ۱۶۹ ـ ۵۲۶ ـ ۹۶۴ ـ ۹۷۸ |
|
قیمت: 13000 تومان
|
کتاب بیداری اسلامی 1 (دلایل و ریشه‌ها)
مترجم: کمال باغجری
انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران، کتاب تخصصی
کد بازیابی در کتابخانه دیجیتالی دید: 33BC9C2
انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران، کتاب تخصصی
کد بازیابی در کتابخانه دیجیتالی دید: 33BC9C2
مرکز پژوهش‌های وحدت عربی در اواخر دهة هشتاد میلادی طرح بزرگ و آرمانگرای «چشم‌انداز آینده جهان عرب» را با هدف بررسی علمی و جامع وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جهان عرب و چشم‌انداز آن در آینده و با همکاری ده‌ها پژوهشگر، کارشناس و استاد دانشگاه، درطی چند سال اجرا کرد. از میان پنج کتابی که در این طرح تهیه شد، مهم‌ترین آنها «جامعه و حکومت در جهان عرب» نام دارد که بازتاب گسترده‌ای در کشورهای عربی داشته است. کتاب حاضر با عنوان «بیداری اسلامی 1» ترجمة فارسی این اثر است. در سمینار چهارروزه‌ای هم که در سال 1987 برای بررسی پژوهش‌های طرح چشم‌انداز آیندة جهان عرب برگزار شد، تمرکز اکثر کارشناسان و منتقدان بر روی این کتاب بود. این اهمیت قابل ملاحظه از آنجا ناشی می‌شود که کتاب‌های دیگر طرح چشم‌انداز جهان عرب فقط بر روی مسئله‌ای خاص (مثل: روابط کشورهای عربی با جهان خارج و یا اوضاع اقتصادی کشورهای عربی) تکیه دارند، حال آنکه کتاب پیشِ رو با کاویدن ریشه‌های پیدایش حکومت‌های ملی و جوامع مدرن عربی و نیز بررسی روابط پیچیدة این دو، جوانب متعدد بحران کشورهای عربی را در زمان نگارش به بهترین شکل ممکن آشکار می‌سازد. در تدوین این اثر (همچون دیگر آثار طرح مزبور) سه مؤلف اصلی با همکاری چندین پژوهشگر دستیار و میهمان شرکت داشته‌اند. این امر سبب شده است تا پژوهش حاضر بیشتر به دانشنامه‌ای سیاسی ـ اجتماعی از تحولات جهان عرب (از پیش از دوران استعمار تا دهة هشتاد قرن بیستم) شبیه باشد تا کتابی عادی. مشارکت این تعداد از پژوهشگران نامی نیز در تدوین کتاب سبب غنای مطالب آن درمقایسه با آثار مشابه شده و تحلیل‌ها و پژوهش‌های موجود در آن را تاحدزیادی از برداشت‌های سلیقه‌ای و شخصی دور کرده است.
ازآنجاکه ناظر طرح و رئیس گروه مؤلفان در مقدمه به تفصیل درخصوص این کتاب سخن رانده است، ما نیز از توضیح بیشتر دراین‌زمینه خودداری و به ذکر نکاتی چند دربارة متن و ترجمه اکتفا می‌کنیم.
همان‌گونه که بیان شد، زمان انتشار این کتاب اواخر دهة هشتاد، یعنی قبل از وقوع برخی از تحولات مهم جهان عرب مثل: جنگ خلیج فارس، اشغال عراق، تجزیة سودان، و بیداری اسلامی بوده است که بالطبع باید مورد توجه خوانندگان محترم قرار داشته باشد. البته تاریخ انتشار کتاب، نه‌تنها از ارزش این پژوهش نمی‌کاهد، بلکه اعتبار آن را به‌عنوان منبعی مهم برای تحلیل ریشه‌های وضعیت کنونی جهان عرب و به‌ویژه پدیدة بهار عربی دوچندان می‌کند. متأسفانه درطول یک سال اخیر شاهد بوده‌ایم که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل جهان عرب پدیدة بهار عربی و بیداری اسلامی را پدیده‌ای آنی و محصول خودسوزی جوانی تونسی و یا در بهترین حالت، نتیجة سال‌ها ظلم و استبداد و دست‌نشاندگی حاکمان عربی قلمداد می‌کنند، حال آنکه این کتاب با تحلیل دقیق ساختارهای سیاسی، اجتماعی و تاحدی اقتصادی، ضمن اینکه وجود بحرانی عمیق در بسیاری از کشورهای عربی را به اثبات می‌رساند، بارها و بارها هشدار می‌دهد که استمرار این روند در یک تا دو دهة آینده، یعنی تقریباً در دورة معاصر ما، به تحولاتی گسترده منجر خواهد شد. این پیش‌بینی دقیق از آنجا نشئت می‌گیرد که کتاب بیداری اسلامی (۱) (جامعه و حکومت در جهان عرب) برخلاف دیگر کتاب‌های از این دست که حقایق صرفاً تاریخی، نتایجی غیرعلمی و کلی را ارائه می‌دهند، وارد لایه‌های ناپیدای جوامع و حکومت‌های عربی می‌شود و با بررسی مسائلی ازقبیل: روند شکل‌گیری حکومت‌های عربی؛ اختلافات قومی، نژادی، مذهبی و دینی جوامع عربی و تأثیر آنها بر ساختار سیاسی؛ ساختار ناقص جمعیتی و پدیدة شهرهای غول‌پیکر در جهان عرب؛ شاخص‌های آموزشی و بهداشتی ـ درمانی و ارتباط آنها با ثبات سیاسی، خوانشی علمی و عینی را از اوضاع سیاسی ـ اجتماعی جهان عرب ارائه می‌دهد. درواقع می‌توان گفت که پدیدة بیداری اسلامی بسان کوه یخی است که فقط یک‌دهم آن به ظواهری مربوط می‌شود که برای همگان رؤیت‌پذیر است؛ اما نه‌دهم دیگر مربوط به سیر تحول جوامع و حکومت‌های عربی در حداقل یک قرن گذشته است که بالطبع از چشم بسیاری از افراد پنهان مانده است. کتاب پیشِ رو با بررسی این لایه‌های پنهان روی دیگر این پدیده را برای ما آشکار می‌کند؛ برای مثال، در بحث مربوط به پدیدة بزرگ شدن پایتخت‌های عربی، مؤلفان با ارزیابی ساختار ناقص جمعیتی در بسیاری از کشورهای عربی هشدار می‌دهند که درصورت عدم رفع این مشکل بحرانی جدی در انتظار این کشورها خواهد بود.
شایان ذکر است که کتاب پیشِ رو ترجمة شش فصل از هفت فصلِ کتاب اصلی است. علت ترجمه نشدن‌فصل هفتم کتاب، موضوع آن یعنی چشم‌انداز جامعه و حکومت‌های عربی در آینده بوده است. در این فصل، مؤلفان سه سناریوی اصلی را برای آیندة جهان عرب مطرح می‌کنند و پیش‌بینی‌های مختلفی را در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی ارائه می‌دهند. بنابراین، با توجه به گذشت بیش از دو دهه از تاریخ انتشار کتاب و آشکار شدن میزان تحقق سناریوها و پیش‌بینی‌های مزبور، دیگر ترجمة این فصل امری بی‌فایده و مصداق عبارت «تحصیل حاصل» بود؛ اما نکتة قابل توجه اینجاست که اکثر پیش‌بینی‌های مؤلفان در لابه‌لای کتاب هم‌اکنون یا به‌طور کامل محقق شده‌اند و یا در شرف تحققند. احتمال افزایش مداخلة خارجی در جهان عرب که نمونة بارز آن را در اشغال عراق توسط آمریکا دیدیم، و یا احتمال تجزیة برخی از کشورهای عربی دارای تنوع قومی و نژادی که به‌شکلی تراژیک در سودان نمود یافت، ازجملة این موارد به‌شمار می‌روند. تحقق این پیش‌بینی‌ها تأکیدی است بر مقوله‌ای که پیشتر به آن اشاره کردیم: بخش اعظم نقاط ضعف و آسیب‌پذیری جهان عرب ریشه در ساختارهایی سیاسی ـ اجتماعی ـ اقتصادی دارد که از قبل از شکل‌گیری حکومت‌های ملی عربی پایه‌ریزی شده و اغلب به شکلی ناقص و شکننده رشد کرده است.
نکتة قابل ذکر دیگر، نگارش این مجموعه به دست کارشناسانی است که بیشترشان اهل تسنند و به‌ویژه در بخش‌های مربوط به تاریخ اسلام، احتمال تعارض دیدگاه‌های ایشان با نگرش شیعیان وجود دارد. هرچند این موارد در متن بسیار اندکند و تلاش شده است تا ملاحظات مربوط به آنها لحاظ گردد، به‌سبب تمرکز مترجم و ناشر بر محتوا و پیام سیاسی و بین‌المللی کتاب، امکان ذکر غیرعامدانة این مطالب می‌رود که یقیناً مورد تأیید نیست.
در پایان امید است نشر این متن پژوهشی درقالب نخستین جلد از مجموعه کتاب‌های بیداری اسلامی بتواند زمینة علمی و پژوهشی مناسبی را برای تحقیق و تدقیق بیشتر کارشناسان و پژوهشگران کشور عزیزمان درمورد این تحول سرنوشت‌ساز در منطقة خاورمیانه و جهان فراهم آورد.
ازآنجاکه ناظر طرح و رئیس گروه مؤلفان در مقدمه به تفصیل درخصوص این کتاب سخن رانده است، ما نیز از توضیح بیشتر دراین‌زمینه خودداری و به ذکر نکاتی چند دربارة متن و ترجمه اکتفا می‌کنیم.
همان‌گونه که بیان شد، زمان انتشار این کتاب اواخر دهة هشتاد، یعنی قبل از وقوع برخی از تحولات مهم جهان عرب مثل: جنگ خلیج فارس، اشغال عراق، تجزیة سودان، و بیداری اسلامی بوده است که بالطبع باید مورد توجه خوانندگان محترم قرار داشته باشد. البته تاریخ انتشار کتاب، نه‌تنها از ارزش این پژوهش نمی‌کاهد، بلکه اعتبار آن را به‌عنوان منبعی مهم برای تحلیل ریشه‌های وضعیت کنونی جهان عرب و به‌ویژه پدیدة بهار عربی دوچندان می‌کند. متأسفانه درطول یک سال اخیر شاهد بوده‌ایم که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل جهان عرب پدیدة بهار عربی و بیداری اسلامی را پدیده‌ای آنی و محصول خودسوزی جوانی تونسی و یا در بهترین حالت، نتیجة سال‌ها ظلم و استبداد و دست‌نشاندگی حاکمان عربی قلمداد می‌کنند، حال آنکه این کتاب با تحلیل دقیق ساختارهای سیاسی، اجتماعی و تاحدی اقتصادی، ضمن اینکه وجود بحرانی عمیق در بسیاری از کشورهای عربی را به اثبات می‌رساند، بارها و بارها هشدار می‌دهد که استمرار این روند در یک تا دو دهة آینده، یعنی تقریباً در دورة معاصر ما، به تحولاتی گسترده منجر خواهد شد. این پیش‌بینی دقیق از آنجا نشئت می‌گیرد که کتاب بیداری اسلامی (۱) (جامعه و حکومت در جهان عرب) برخلاف دیگر کتاب‌های از این دست که حقایق صرفاً تاریخی، نتایجی غیرعلمی و کلی را ارائه می‌دهند، وارد لایه‌های ناپیدای جوامع و حکومت‌های عربی می‌شود و با بررسی مسائلی ازقبیل: روند شکل‌گیری حکومت‌های عربی؛ اختلافات قومی، نژادی، مذهبی و دینی جوامع عربی و تأثیر آنها بر ساختار سیاسی؛ ساختار ناقص جمعیتی و پدیدة شهرهای غول‌پیکر در جهان عرب؛ شاخص‌های آموزشی و بهداشتی ـ درمانی و ارتباط آنها با ثبات سیاسی، خوانشی علمی و عینی را از اوضاع سیاسی ـ اجتماعی جهان عرب ارائه می‌دهد. درواقع می‌توان گفت که پدیدة بیداری اسلامی بسان کوه یخی است که فقط یک‌دهم آن به ظواهری مربوط می‌شود که برای همگان رؤیت‌پذیر است؛ اما نه‌دهم دیگر مربوط به سیر تحول جوامع و حکومت‌های عربی در حداقل یک قرن گذشته است که بالطبع از چشم بسیاری از افراد پنهان مانده است. کتاب پیشِ رو با بررسی این لایه‌های پنهان روی دیگر این پدیده را برای ما آشکار می‌کند؛ برای مثال، در بحث مربوط به پدیدة بزرگ شدن پایتخت‌های عربی، مؤلفان با ارزیابی ساختار ناقص جمعیتی در بسیاری از کشورهای عربی هشدار می‌دهند که درصورت عدم رفع این مشکل بحرانی جدی در انتظار این کشورها خواهد بود.
شایان ذکر است که کتاب پیشِ رو ترجمة شش فصل از هفت فصلِ کتاب اصلی است. علت ترجمه نشدن‌فصل هفتم کتاب، موضوع آن یعنی چشم‌انداز جامعه و حکومت‌های عربی در آینده بوده است. در این فصل، مؤلفان سه سناریوی اصلی را برای آیندة جهان عرب مطرح می‌کنند و پیش‌بینی‌های مختلفی را در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی ارائه می‌دهند. بنابراین، با توجه به گذشت بیش از دو دهه از تاریخ انتشار کتاب و آشکار شدن میزان تحقق سناریوها و پیش‌بینی‌های مزبور، دیگر ترجمة این فصل امری بی‌فایده و مصداق عبارت «تحصیل حاصل» بود؛ اما نکتة قابل توجه اینجاست که اکثر پیش‌بینی‌های مؤلفان در لابه‌لای کتاب هم‌اکنون یا به‌طور کامل محقق شده‌اند و یا در شرف تحققند. احتمال افزایش مداخلة خارجی در جهان عرب که نمونة بارز آن را در اشغال عراق توسط آمریکا دیدیم، و یا احتمال تجزیة برخی از کشورهای عربی دارای تنوع قومی و نژادی که به‌شکلی تراژیک در سودان نمود یافت، ازجملة این موارد به‌شمار می‌روند. تحقق این پیش‌بینی‌ها تأکیدی است بر مقوله‌ای که پیشتر به آن اشاره کردیم: بخش اعظم نقاط ضعف و آسیب‌پذیری جهان عرب ریشه در ساختارهایی سیاسی ـ اجتماعی ـ اقتصادی دارد که از قبل از شکل‌گیری حکومت‌های ملی عربی پایه‌ریزی شده و اغلب به شکلی ناقص و شکننده رشد کرده است.
نکتة قابل ذکر دیگر، نگارش این مجموعه به دست کارشناسانی است که بیشترشان اهل تسنند و به‌ویژه در بخش‌های مربوط به تاریخ اسلام، احتمال تعارض دیدگاه‌های ایشان با نگرش شیعیان وجود دارد. هرچند این موارد در متن بسیار اندکند و تلاش شده است تا ملاحظات مربوط به آنها لحاظ گردد، به‌سبب تمرکز مترجم و ناشر بر محتوا و پیام سیاسی و بین‌المللی کتاب، امکان ذکر غیرعامدانة این مطالب می‌رود که یقیناً مورد تأیید نیست.
در پایان امید است نشر این متن پژوهشی درقالب نخستین جلد از مجموعه کتاب‌های بیداری اسلامی بتواند زمینة علمی و پژوهشی مناسبی را برای تحقیق و تدقیق بیشتر کارشناسان و پژوهشگران کشور عزیزمان درمورد این تحول سرنوشت‌ساز در منطقة خاورمیانه و جهان فراهم آورد.
نظر شما