روابط ایران و روسیه؛ گرم اما غیرقابل پیش‌بینی
روابط ایران و روسیه؛ گرم اما غیرقابل پیش‌بینی
چهارشنبه 12 شهریور 1393
روابط ایران و روسیه در طی تاریخ همواره با فرازونشیب‌های زیادی روبه‌رو بوده است. هرچند این روابط از محدوده‌های تعیین‌شده‌ای فراتر نرفته است، اما می‌توان آن را روابط مهمی به حساب آورد. می‌توان گفت در یک سال اخیر، مناسبات تهران و مسکو به گونه‌ای شاهد رونق بوده است؛ ملاقات‌ها و رفت‌وآمدهای مقامات دو کشور نشان از توجه دو طرف به یکدیگر دارد.
این در حالی است که هفته گذشته آقای ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، برای سومین بار در یک سال گذشته به روسیه سفر کرد و در این سفر از گفتگو درباره مذاکرات هسته‌ای گرفته تا بحث درخصوص سفر رئیس‌جمهور به روسیه با مقامات این کشور گفتگو کرد.
عوامل مختلفی در یک سال گذشته به‌وجود آمده است که سبب شده‌اند تهران و مسکو به روابط با یکدیگر توجه ویژه‌ای داشته باشند.
بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، سیاست خارجی کشورمان از نوعی اعتدال در رابطه با کشورهای مختلف برخوردار شد؛ به این شکل که دستگاه دیپلماسی در تلاش بوده است تا ضمن رابطه با شرق، روابط سازنده و مبتنی بر احترام متقابلی با کشورهای غربی نیز برقرار کند.
با سیاست نگاه به شرق در گذشته ایران توجه ویژه‌ای برای برآوردن منافع و اهداف بازیگران شرقی مانند روسیه داشت. به‌نظر می‌رسد که نبود اعتدال و میانه‌روی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت گذشته، سبب شده بود که کشوری مانند روسیه در تنظیم روابط خود با ایران، این اجازه و جسارت را داشته باشد که در رابطه با ایران فقط منافع کشور خود ـ و نه دو کشور ـ را در نظر بگیرد و هرجا که منافعش اقتضا می‌کند گام بردارد.
اما در شرایط جدید و با بهبود روابط ایران با غرب، ورق برمی‌گردد و این مسکو است که در ارتباط با ایران باید ملاحظات منافع این کشور را در نظر بگیرد. برای روسیه زمانی تهران شریکی بسیار پرمنفعت محسوب می‌شود که تنش‌ها در روابط با غرب تداوم پیدا کند؛ اما در شرایط جدید، روابط دو کشور به‌سمت توازن بیشتر با نگاه به برآوردن منافع هر دو کشور پیش خواهد رفت.
از سوی دیگر، مسکو در بحران اوکراین درمانده شده و مجبور است تمام توان سیاست خارجی خود را به‌کار گیرد تا بتواند برای خروج از این بن‌بست به کورسوی امیدی دست یابد.
تقابل شدیدی که به‌دنبال بحران اوکراین در روابط روسیه و غرب به‌وجود آمد، جدی‌ترین تنش در روابط طرفین بعد از جنگ سرد بوده است. تشدید تحریم‌های غرب علیه مسکو و افزایش تیرگی مناسبات با کشورهای غربی، روسیه را به‌سمتی سوق می‌دهد که بتواند هرچه بیشتر از شدت این فشارها علیه خود بکاهد.
در این میان، توجهات روسیه به ایران، به‌عنوان کشوری که می‌تواند در این شرایط به کمکش بیاید، ناخودآگاه افزایش می‌یابد. مذاکرات تهران و مسکو برای امضای قرارداد بیست میلیارد دلاری نفت در برابر کالا، در همین راستا قابل ارزیابی است. براساس این قرارداد اقتصادی بین دو کشور، روسیه روزانه پانصدهزار بشکه نفت از ایران می‌خرد و در مقابل، کالا و خدمات به ایران ارائه می‌دهد.
با تمام توجهات روسیه به ایران در این برهه زمانی، متقابلا نباید از نقش روسیه با توجه به اینکه این کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و از اعضای گروه 1+5 است، در رابطه با ایران غافل شد. هم‌اکنون پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله حساسی شده است.
هرچند موضع روسیه در موضوع پرونده هسته‌ای ایران با غرب تفاوت چندانی نداشته است و تاکنون به چهار قطعنامه شورای امنیت علیه ایران رأی مثبت داده است، اما اکنون با تغییر و تحولاتی که در صحنه بین‌المللی رخ داده است، می‌توان این احتمال را داد که مسکو در شرایط حاضر دریافته است که بهانه‌ها از سوی غرب به‌منظور اعمال فشار بیشتر بر ایران بوده است. بنابراین، انتظار می‌رود که روسیه در این شرایط موضعی متفاوت‌تر از قبل درخصوص پرونده هسته‌ای به نفع ایران بگیرد و شاید به همین سبب است که یکی از محورهای اصلی سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان حول گفتگوهای هسته‌ای ایران و گروه 1+5 بوده است.
البته باید گفت همکاری‌های ایران و روسیه فقط شامل بخش اقتصادی و موضوع مذاکرات هسته‌ای نمی‌شود، بلکه زمینه‌های مختلفی را ازجمله همکاری در سازمان منطقه‌ای شانگهای، همکاری‌های هسته‌ای، همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر، و در نهایت، همکاری در زمینه مسائل مربوط به دریای خزر پوشش می‌دهد.
یکی دیگر از مهم‌ترین اهداف سفر وزیر امور خارجه کشورمان به مسکو، تنظیم برنامه‌های سفر رئیس‌جمهوری ایران به روسیه به‌منظور شرکت در چهارمین نشست سران کشورهای دریای خزر بوده است. مسائل مربوط به دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو کشور محسوب می‌شود. در حالی قرار است چهارمین اجلاس رؤسای جمهور کشورهای ساحلی در سپتامبر سال جاری میلادی در آستاراخان روسیه برگزار شود که متأسفانه برخلاف توافق‌های اولیه دولت روسیه با عقد قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همسایه خود (قزاقستان و جمهوری آذربایجان) در عمل ایران را در وضعیت نامشخص و مبهمی قرار داده است. در این مورد، مسکو با برگزاری نشست‌های جداگانه با سایر کشورهای دریای خزر (بدون ایران)، موجب نگرانی و بدگمانی هرچه بیشتر ایران شده است.
به همین دلیل، در ارزیابی نهایی روابط روسیه و ایران، با وجود برخی از مسائل مثبت که در بالا از آنها نام برده شد، موضوعاتی مانند تعیین رژیم حقوقی دریای خزر و یا موضوع سلاح‌های اس 300 همچنان وجود دارند که سرنوشت روابط دو کشور را غیرقابل پیش‌بینی می‌کند.
این در حالی است که هفته گذشته آقای ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، برای سومین بار در یک سال گذشته به روسیه سفر کرد و در این سفر از گفتگو درباره مذاکرات هسته‌ای گرفته تا بحث درخصوص سفر رئیس‌جمهور به روسیه با مقامات این کشور گفتگو کرد.
عوامل مختلفی در یک سال گذشته به‌وجود آمده است که سبب شده‌اند تهران و مسکو به روابط با یکدیگر توجه ویژه‌ای داشته باشند.
بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، سیاست خارجی کشورمان از نوعی اعتدال در رابطه با کشورهای مختلف برخوردار شد؛ به این شکل که دستگاه دیپلماسی در تلاش بوده است تا ضمن رابطه با شرق، روابط سازنده و مبتنی بر احترام متقابلی با کشورهای غربی نیز برقرار کند.
با سیاست نگاه به شرق در گذشته ایران توجه ویژه‌ای برای برآوردن منافع و اهداف بازیگران شرقی مانند روسیه داشت. به‌نظر می‌رسد که نبود اعتدال و میانه‌روی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت گذشته، سبب شده بود که کشوری مانند روسیه در تنظیم روابط خود با ایران، این اجازه و جسارت را داشته باشد که در رابطه با ایران فقط منافع کشور خود ـ و نه دو کشور ـ را در نظر بگیرد و هرجا که منافعش اقتضا می‌کند گام بردارد.
اما در شرایط جدید و با بهبود روابط ایران با غرب، ورق برمی‌گردد و این مسکو است که در ارتباط با ایران باید ملاحظات منافع این کشور را در نظر بگیرد. برای روسیه زمانی تهران شریکی بسیار پرمنفعت محسوب می‌شود که تنش‌ها در روابط با غرب تداوم پیدا کند؛ اما در شرایط جدید، روابط دو کشور به‌سمت توازن بیشتر با نگاه به برآوردن منافع هر دو کشور پیش خواهد رفت.
از سوی دیگر، مسکو در بحران اوکراین درمانده شده و مجبور است تمام توان سیاست خارجی خود را به‌کار گیرد تا بتواند برای خروج از این بن‌بست به کورسوی امیدی دست یابد.
تقابل شدیدی که به‌دنبال بحران اوکراین در روابط روسیه و غرب به‌وجود آمد، جدی‌ترین تنش در روابط طرفین بعد از جنگ سرد بوده است. تشدید تحریم‌های غرب علیه مسکو و افزایش تیرگی مناسبات با کشورهای غربی، روسیه را به‌سمتی سوق می‌دهد که بتواند هرچه بیشتر از شدت این فشارها علیه خود بکاهد.
در این میان، توجهات روسیه به ایران، به‌عنوان کشوری که می‌تواند در این شرایط به کمکش بیاید، ناخودآگاه افزایش می‌یابد. مذاکرات تهران و مسکو برای امضای قرارداد بیست میلیارد دلاری نفت در برابر کالا، در همین راستا قابل ارزیابی است. براساس این قرارداد اقتصادی بین دو کشور، روسیه روزانه پانصدهزار بشکه نفت از ایران می‌خرد و در مقابل، کالا و خدمات به ایران ارائه می‌دهد.
با تمام توجهات روسیه به ایران در این برهه زمانی، متقابلا نباید از نقش روسیه با توجه به اینکه این کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و از اعضای گروه 1+5 است، در رابطه با ایران غافل شد. هم‌اکنون پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله حساسی شده است.
هرچند موضع روسیه در موضوع پرونده هسته‌ای ایران با غرب تفاوت چندانی نداشته است و تاکنون به چهار قطعنامه شورای امنیت علیه ایران رأی مثبت داده است، اما اکنون با تغییر و تحولاتی که در صحنه بین‌المللی رخ داده است، می‌توان این احتمال را داد که مسکو در شرایط حاضر دریافته است که بهانه‌ها از سوی غرب به‌منظور اعمال فشار بیشتر بر ایران بوده است. بنابراین، انتظار می‌رود که روسیه در این شرایط موضعی متفاوت‌تر از قبل درخصوص پرونده هسته‌ای به نفع ایران بگیرد و شاید به همین سبب است که یکی از محورهای اصلی سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان حول گفتگوهای هسته‌ای ایران و گروه 1+5 بوده است.
البته باید گفت همکاری‌های ایران و روسیه فقط شامل بخش اقتصادی و موضوع مذاکرات هسته‌ای نمی‌شود، بلکه زمینه‌های مختلفی را ازجمله همکاری در سازمان منطقه‌ای شانگهای، همکاری‌های هسته‌ای، همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر، و در نهایت، همکاری در زمینه مسائل مربوط به دریای خزر پوشش می‌دهد.
یکی دیگر از مهم‌ترین اهداف سفر وزیر امور خارجه کشورمان به مسکو، تنظیم برنامه‌های سفر رئیس‌جمهوری ایران به روسیه به‌منظور شرکت در چهارمین نشست سران کشورهای دریای خزر بوده است. مسائل مربوط به دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو کشور محسوب می‌شود. در حالی قرار است چهارمین اجلاس رؤسای جمهور کشورهای ساحلی در سپتامبر سال جاری میلادی در آستاراخان روسیه برگزار شود که متأسفانه برخلاف توافق‌های اولیه دولت روسیه با عقد قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همسایه خود (قزاقستان و جمهوری آذربایجان) در عمل ایران را در وضعیت نامشخص و مبهمی قرار داده است. در این مورد، مسکو با برگزاری نشست‌های جداگانه با سایر کشورهای دریای خزر (بدون ایران)، موجب نگرانی و بدگمانی هرچه بیشتر ایران شده است.
به همین دلیل، در ارزیابی نهایی روابط روسیه و ایران، با وجود برخی از مسائل مثبت که در بالا از آنها نام برده شد، موضوعاتی مانند تعیین رژیم حقوقی دریای خزر و یا موضوع سلاح‌های اس 300 همچنان وجود دارند که سرنوشت روابط دو کشور را غیرقابل پیش‌بینی می‌کند.
نظر شما