جان کری و پیچیدگی‌های فرایند سازش
جان کری و پیچیدگی‌های فرایند سازش
چهارشنبه 11 اردیبهشت1392
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، در پایان سفر سه‌روزه خود به اراضی اشغالی، از ابتکارات جدیدی برای به نتیجه رساندن فرایند صلح فلسطین و اسراییل سخن گفت. هرچند هنوز جزئیات طرح جان کری آشکار نشده ولی توجه به شاخصهای کلی عنوان شده از طرف کری همچون مذاکره بدون پیش‌شرط، تعیین سقف زمانی حداکثر2 ساله، تعیین بسته‌های تشویقی و وفاداری به ابتکار صلح عربی، صاحبنظران و کارشناسان فلسطین را مجاب میکند که چالشهای چندی فراروی طرح کری قرار دارد.
اولین چالش و در واقع پیش‌نیازی که جان کری برای پیگیری صلح با آن مواجه است انشقاق ملی در این کشور و وجود دو حاکمیت یکی در غزه و دیگری در کرانه باختری است. از این جهت، هرگونه توافق آمریکا با تشکیلات خودگردان در این خصوص، ممکن است از طرف حماس و حاکمیت غزه رد شود.
از طرفی، یکی از پیششرطهای عمده فلسطینیها برای شروع مذاکره، توقف سیاست توسعه اراضی اسراییل و شهرکسازی است که به دلیل حضور افراطگرایان دست راستی در کابینه و رژیم صهیونیستی به نظر نمی‌رسد حتی در کوتاه‌مدت مورد قبول طرف اسراییلی قرار گیرد. این در حالی است که پیششرطهای طرف فلسطینی فقط به توقف شهرکسازی خلاصه نمی‌شود بلکه طیفی از مطالبات مشروع همچون آزادی اسرا، تشکیل دو دولت و شناسایی مرزها از خواسته‌های طرف فلسطینی محسوب میشود. کری برای برون‌رفت از معضل پیششرطهای دو طرف، از قید «مذاکره بدون پیش‌شرط» استفاده کرده است اما مسکوت گذاشتن مطالبات طرفین، پاک کردن صورت مساله به جای حل آن است. چالش دیگری که در این میان مطرح است تفاوت در تعریفهایی است که دو طرف از مقوله دو دولت دارند.
نتانیاهو معتقد است اگر قرار است دو دولت تشکیل شود باید طرف فلسطینی به ماهیت یهودی دولت اسرائیل اعتراف کرده و آن را به رسمیت بشناسد. قید یهودی بودن دولت اسراییل، بدین معناست که از هر گروه غیریهودی از جمله فلسطینیهای ساکن سرزمین‌های اشغالی سال 1948 میتواند سلب تابعیت شود. در مقابل، اسرائیل یک دولت فلسطینی را به رسمیت میشناسد که فاقد ارتش و سلاح است یعنی عملا توان اعمال زور مشروع در داخل و استقلال از خارج را نخواهد داشت. چنین امری، دولت فلسطینی را به شبه دولتی فاقد حاکمیت تبدیل میکند.
موضوع بیت‌المقدس و تحدید مرزها از جمله مواردی است که به نظر میرسد مهلت زمانی حداکثر 2 ساله کری برای حل و رفع آن کافی نباشد.
از طرفی، برای تحلیل چشمانداز سازش، علاوه بر توجه به چالشهای اساسی یاد شده، روندهای کنونی نیز نباید مغفول بماند. کری در حالی از «استراتژی آرام» در موضوع سازش سخن می‌گوید که از تضاد بنیادین دیدگاههای طرف اسراییلی با فلسطینی و همچنین تعارضات عمده منافع گروههای فلسطینی با یکدیگر و ساختارهای سیاسی دوگانه فلسطین آگاه است. وزیر امور خارجه آمریکا، در نظر دارد مطابق با استراتژی سنتی آمریکا، یعنی اعتمادسازی برای آغاز مذاکرات، فرایند سازش را احیاء کند. در همین چارچوب، تلاش‌هایی در حال انجام است تا اسرائیل قانع شود شماری از زندانیان فلسطینی اسیر شده قبل از معاهده اسلو را آزاد کند. از سوی دیگر، تشکیلات خودگردان فلسطین به همکاریهای امنیتی با اردن تشویق میشود تا اردن به عنوان میانجی وارد فرایند صلح گردد.
با این رویکرد، جان کری در نظر دارد از شبکه ارتباطات شخصیاش با رهبران منطقه در راستای اهداف و منافع آمریکا بهره ببرد؛ روابطی که در پی 3 دهه عضویت در کمیته سیاست خارجی سنای آمریکا حاصل شده و توان اقناعی زیادی به کری داده است.
اگرچه وزیر امور خارجه آمریکا مبنای طرح خود را ابتکار صلح عربی قرار داده که از سال 2002 تا کنون، توفیقی نداشته است اما کری با درک شرایط جدید منطقه و ناامنی فزاینده شکل‌گرفته در پی انقلابهای خاورمیانه در محیط پیرامونی اسراییل، احساس میکند میتواند شروط طرف اسراییلی را تعدیل کند. به‌ویژه آنکه لیونی از صرف‌نظر نمودن دولت نتانیاهو از اصلیترین شرط رژیم صهیونیستی یعنی به رسمیت شناخته شدن توسط فلسطین خبر داد.
لذا، دشواریهای پیش روی کری عمدتا از جانب طرف فلسطینی است. جایی‌که هم پیششرطهای بیشتر و سخت‌تری وجود دارد و هم حاکمیت یک‌دستی که نماینده تمام جریانهای فلسطینی باشد، وجود ندارد. از این رو، به نظر نمی‌رسد بسته تشویقی ـ اقتصادی کری برغم اقتصاد رنجور فلسطین، توان رفع این چالشها را داشته باشد. با وجود این، باید تا 29 آوریل که نشست سازش در واشنگتن برگزار میشود منتظر ماند تا ابتکارات کری برای طرفها ملموستر شود.
نظر شما