روابط ایران و تاجیکستان؛ روندها و دورنما
روابط ایران و تاجیکستان؛ روندها و دورنما
سه‌شنبه 10 مرداد 1396
مقدمه
روابط ایران و تاجیکستان در سال‌های اخیر شاهد فراز و نشیب‌های زیادی بوده است. آخرین رخداد منفی در روابط دو کشور درخواست مقامات تاجیک از مسئولان دفاتر نمایندگی‌های اقتصادی و فرهنگی ایران در شهر خجند برای تعطیلی این دفاتر بوده است. این درحالی است که تاجیکستان از سال 2015 فعالیت رایزنی فرهنگی ایران در شهر دوشنبه و نیز دفتر کمیته امداد امام خمینی(ره) در این شهر را متوقف کرده بود. به‌طور کلی نقطه عطف تحول در روابط ایران و تاجیکستان را سال 2015 در نظر می‌گیرند که در آن ایران با دعوت از محی‌الدین کبیری، رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، موجب نارضایتی شدید تاجیکستان شد. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد این دعوت فقط نشانه‌ای از روابطی بود که روبه سرد شدن است و چنانچه مشکلات موجود در روابط دو کشور را به دقت مورد توجه قرار دهیم دلایل متعدد و گوناگونی در سطح متقابل، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این امر تأثیرگذار بوده است. بررسی روابط ایران و تاجیکستان با تمرکز بر عوامل مورد اشاره موضوع نوشتار حاضر است.
واقعیت روابط ایران و تاجیکستان؛ نمایی از درون
ایران نخستین کشوری بود که سفارتخانه خود را در سال 1992 در دوشنبه گشود و در جریان جنگ داخلی نیز بی‌طرفی خود را با میزبانی سه کنفرانس صلح در سال‌های 1994، 1995 و 1997 به نمایش گذاشت. در طول سال‌ها، بسیاری از تاجیک‌ها دریافته‌اند که آنها بخش مهمی از قلمرو فرهنگی فارسی هستند و نه قلمرو روسی. به‌همین‌دلیل، ظرفیت اقدام ایران نسبت به تاجیکستان دارای توان بالقوه بیشتری درمورد روابط آن با دیگر کشورهای آسیای مرکزی است. ضمن اینکه تاجیکستان نسبتاً فقیرترین کشور در آسیای مرکزی است و ایران می‌تواند از کمک اقتصادی به‌عنوان وسیله‌ای برای تأثیرگذاری بر موقعیت سیاسی خود در تاجیکستان استفاده کند. اما این فقط یک سوی رابطه است. ازسوی‌دیگر، امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، تهران را به‌عنوان یک وزنه تعادل مفید برای تأمین نفوذ روسیه و حفاظت از میراث و هویت تاجیکستان در نظر می‌گیرد. این امر حتی منجر به تصمیم وی برای ممنوعیت استفاده از نام خانوادگی روسی برای نوزادان شد؛ بنابراین روابط فرهنگی با گشایش رایزنی فرهنگی ایران در تاجیکستان، تلاش برای معرفی بیشتر شعر و هنر پارسی در تاجیکستان و نیز برگزاری جشن‌های نوروز ادامه یافت. از نظر اقتصادی نیز روابط تجاری بین دو کشور در اواخر دهه 1990 و اوایل دهه 2000 شاهد رشد بود و سپس از چهل میلیون دلار در سال 2000 به 140 میلیون دلار در سال 2007 م، 177 میلیون دلار در سال 2011 و در نهایت 295.2 میلیون دلار در سال 2013 رسید. درعین‌حال، این رقم از سال 2013 تا کنون روند نزولی داشته و در سال 2016 به 171 میلیون دلار رسیده است. همچنین با حمایت ایران نیروگاه سنگ توده دو با ظرفیت 220 مگاوات در سال 2011 ساخته شد که در ایجاد آن ایران 180 میلیون دلار و تاجیکستان چهل میلیون دلار سرمایه‌گذاری کردند. انجام این نوع پروژه‌ها نقش و برداشت از ایران را در آسیای مرکزی به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای بهبود بخشید. بخش خصوصی ایران نیز مشاغل زیادی را در تاجیکستان ایجاد کرده است و شرکت‌های ایرانی در بخش‌های انرژی، ساخت‌وساز، کشاورزی و حمل‌ونقل حضور گسترده‌ای دارند. از طرفی ایران همراه با چین و روسیه همچنان یکی از سه کشور اصلی شریک تجاری تاحیکستان است و بیش از صد موافقت‌نامه درمورد همکاری در زمینه‌های مختلف بین ایران و تاجیکستان امضا شده است.
چرا ایران و تاجیکستان از یکدیگر دور شده‌اند؟
دلایل متقابل، منطقه ای و فرامنطقه ای زیادی برای سردی روابط دو کشور مطرح شده است. در سطح متقابل اینکه بازرگانان ایرانی که در تاجیکستان کار می‌کنند، با فساد و اخاذی شدید ازسوی مقامات محلی و پلیس مواجه بودند، موجب تحریک طرف ایرانی و کاهش سرمایه ایرانی در این کشور شده است. مسئله بابک زنجانی و مشکلات پیش آمده بعد از دستیگری وی یکی از این موارد بوده است. ازسوی‌دیگر، نیروگاه سنگ توده 2 نیز ـ که توسط ایران ساخته شد ـ بارها به‌دلیل عدم پرداخت پول برق تولید شده توسط این کشور با مشکلاتی مثل تعطیلی نیروگاه مواجه شده است و همین امر اختلافاتی را میان دوطرف ایجاد کرده است.
در ادامه اختلافات، ایران برای شرکت در بیست‌ونهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی (۲۷ دسامبر 2015/ ۶ دی 1394) از محی‌الدین کبیری، رهبر حزب نهصت اسلامی، حزب مخالف دولت تاجیکستان به تهران دعوت کرد. این درحالی بود که حزب نهضت اسلامی تاجیکستان ازسوی دولت در این کشور افراط‌گرا و تروریستی توصیف و فعالیت آن ممنوع اعلام شده بود. دوشنبه در واکنش به این اقدام، ایران را به حمایت از تروریست‌ها متهم کرد. سپس در 22 اکتبر سال 2016 پدر محی‌الدین کبیری، درگذشت و مراسم یادبودی برای وی در مشهد برگزار شد. واکنش تاجیکستان به این مورد فوری بود. از 24 اکتبر 2016، طبق دستور کمیته امنیت ملی دولتی، صدور ویزا برای شهروندان جمهوری اسلامی ایران در مرز و فرودگاه بین‌المللی دوشنبه متوقف شد. به‌دلیل این حوادث، کارآفرینان ایرانی از تاجیکستان خارج شدند. علاوه‌براین، محدودیت‌هایی برای واردات برخی کالاها از ایران ازجمله چای، مرغ و گوشت مرغ اعمال شده است. واکنش دیگر تاجیکستان مخالفت با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بوده است.
نفوذ عربستان در تاجیکستان
درحال‌حاضر، با توجه به چالش‌های بیشتر در منطقه غرب آسیا، تاجیکستان به‌دلیل موقعیت استراتژیک جالب خود مورد توجه چندین دولت واقع شده است؛ البته تاجیکستان همواره به‌سمت ایران گره خورده است؛ زیرا سنت‌های فرهنگی، زبانی و تاریخی این دو نزدیک است. اما عربستان سعودی کمک‌های مالی را به این کشور ارائه می‌دهد که ایران نمی‌تواند آن را فراهم کند. درواقع به‌نظر می‌رسد، تاجیکستان مایل بود از ارتقای ایران به یک شریک استراتژیک سود بیشتری ببرد؛ بنابراین اگرچه قبلا روابط بین دوشنبه و ریاض به دلیل پشتیبانی سعودی‌ها از وهابی‌ها در دوره جنگ داخلی سرد بود؛ اما اکنون عربستان سعودی یک کمک دویست میلیون دلاری برای ساخت مجتمع‌های جدید مجلس و دولت و همچنین 35 میلیون دلار برای ساخت مدارس جدید در تاجیکستان اختصاص داده است. در ژانویه 2017 نیز ریاض آمادگی خود را برای ارائه وام بلندمدت جهت تکمیل مهم‌ترین نیروگاه برق آبی کشور؛ راغون اعلام کرد. همچنین عربستان قول داده است شش میلیارد دلار در اقتصاد تاجیکستان سرمایه‌گذاری کند. هر چند که به‌نظر می‌رسد این روابط از جانب تاجیکستان نیز اهداف سیاسی را در کنار اهداف اقتصادی دنبال می‌کند.
تاجیکستان می‌داند که حضور گسترده عربستان در این کشور می‌تواند برای امنیت داخلی خطرناک باشد؛ اما برای کسب منافع اقتصادی و نیز نشان دادن مزیت‌های خود به ایران و حتی روسیه سطحی از روابط را با ریاض حفظ می‌کند. برای مثال عربستان در ژانویه 2016 و در خلال سفر امام علی رحمان به عربستان درخواست کرده بود که تاجیکستان به «ائتلاف کشورهای مسلمان ضد تروریسم» بپیوندد، اما تاجیکستان به این درخواست پاسخی نداد و اعلام کرد که این موضوع را ارزیابی خواهد کرد؛ البته مشارکت وی در نشست ریاض در ماه مه سال جاری نشان می‌دهد که روابط میان دوطرف به سرعت روبه گسترش است. درواقع می‌توان فرض کرد که قدرت‌های بزرگ منطقه و خارج از منطقه توسط دولت تاجیکستان تحت فشار قرار می‌گیرند و دوشنبه تلاش می‌کند همه کارهای ممکن را انجام دهد تا بین این قدرت‌ها مانور دهد و منافع خود را کسب کند. بااین‌حال، حتی بدون در نظر گرفتن موضع ایران، روابط با ریاض برای روسیه نیز خطرناک است و از این رو می‌توان انتظار داشت که این روابط از سطح خاصی فراتر نرود؛ زیرا یکی از اهداف چنین روابطی برای عربستان سعودی این است که این جمهوری را دور از اتحادیه اوراسیا قرار دهد و زمینه را برای بی‌ثبات کردن آسیای مرکزی و مرزهای روسیه ـ همراه با آمریکایی‌ها ـ آماده کند.
نتیجه‌گیری
در طول این سال‌ها ایران با وجود درک این مسئله که حزب نهضت اسلامی از حضور در دولت تاجیکستان کنار نهاده شده است، کماکان تلاش کرد روابط خود را با دولت رحمان حفظ کند؛ اما به‌نظر می‌رسد با سرد شدن روابط به ویژه در حوزه مناسبات مالی و اقتصادی، ایران احساس کرد دولت تاجیکستان به نوعی از روابط دوجانبه سوءاستفاده کرده است. همین امر در برداشت تاجیکستان نسبت به ایران نیز به وجود آمد و این کشور ایران را به دخالت در امور داخلی خود متهم کرد؛ بنابراین افول و سردی در روابط دو کشور عجیب نیست؛ زیرا پروژه‌هایی که تا دیروز نشانه اتحاد بلندمدت و پایدار میان دو کشور بود «ترک خورده»اند.
با اینکه در روابط تهران و دوشنبه مشکلات زیادی وجود دارد؛ اما دو کشور برای بهبود روابط دارای انگیزه‌ها و نقاط تماس مناسبی هستند. برای مثال در پایان سال 2016، راه آهن ایران مذاکراتی درمورد راه‌اندازی خط آهن ایران، ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان را به چین آغاز کرد. در چهارچوب این پروژه، تاجیکستان هزینه‌کرد مبلغی بین 3.2 تا 3.5 میلیارد دلار را پذیرفته است؛ اما از طرفی دیگر، به‌نظر می‌رسد محدودیت‌هایی برای صادرات فرهنگی وجود دارد که دولت فعلی تاجیکستان آن را در نظر می‌گیرد و این امر می‌تواند تا حد زیادی مانع ادغام کامل تاجیکستان به‌عنوان متحدی بی‌قید و شرط ایران شود. هر چند تا امروز روابط فرهنگی و تاریخ مشترک تنها چیزی است که واقعا تاجیکستان و ایران را با هم پیوند داده است؛ اما صمیمیت فرهنگی، تضمینی برای تداوم روابط نزدیک سیاسی نیست؛ البته در سطح جامعه، مردم تاجیکستان به سمت اسلام افراطی گرایشی ندارند و بیشتر به سمت ملی‌گرایی و بنابراین تداوم رابطه با ایران گرایش دارند؛ اما در سطح دولت‌ها لازم است به تمام مسائل و مشکلات موجود در بین دو کشور به‌تدریج و به دور از شتابزدگی رسیدگی کرد؛ بنابراین باید بیش‌ازپیش نقش وزارت امور خارجه تقویت گردیده و سایر اقدامات از مجرای این نهاد و تحت چارچوب‌های مشخص انجام شود.
منابع
سه‌شنبه 10 مرداد 1396
مقدمه
روابط ایران و تاجیکستان در سال‌های اخیر شاهد فراز و نشیب‌های زیادی بوده است. آخرین رخداد منفی در روابط دو کشور درخواست مقامات تاجیک از مسئولان دفاتر نمایندگی‌های اقتصادی و فرهنگی ایران در شهر خجند برای تعطیلی این دفاتر بوده است. این درحالی است که تاجیکستان از سال 2015 فعالیت رایزنی فرهنگی ایران در شهر دوشنبه و نیز دفتر کمیته امداد امام خمینی(ره) در این شهر را متوقف کرده بود. به‌طور کلی نقطه عطف تحول در روابط ایران و تاجیکستان را سال 2015 در نظر می‌گیرند که در آن ایران با دعوت از محی‌الدین کبیری، رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، موجب نارضایتی شدید تاجیکستان شد. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد این دعوت فقط نشانه‌ای از روابطی بود که روبه سرد شدن است و چنانچه مشکلات موجود در روابط دو کشور را به دقت مورد توجه قرار دهیم دلایل متعدد و گوناگونی در سطح متقابل، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این امر تأثیرگذار بوده است. بررسی روابط ایران و تاجیکستان با تمرکز بر عوامل مورد اشاره موضوع نوشتار حاضر است.
واقعیت روابط ایران و تاجیکستان؛ نمایی از درون
ایران نخستین کشوری بود که سفارتخانه خود را در سال 1992 در دوشنبه گشود و در جریان جنگ داخلی نیز بی‌طرفی خود را با میزبانی سه کنفرانس صلح در سال‌های 1994، 1995 و 1997 به نمایش گذاشت. در طول سال‌ها، بسیاری از تاجیک‌ها دریافته‌اند که آنها بخش مهمی از قلمرو فرهنگی فارسی هستند و نه قلمرو روسی. به‌همین‌دلیل، ظرفیت اقدام ایران نسبت به تاجیکستان دارای توان بالقوه بیشتری درمورد روابط آن با دیگر کشورهای آسیای مرکزی است. ضمن اینکه تاجیکستان نسبتاً فقیرترین کشور در آسیای مرکزی است و ایران می‌تواند از کمک اقتصادی به‌عنوان وسیله‌ای برای تأثیرگذاری بر موقعیت سیاسی خود در تاجیکستان استفاده کند. اما این فقط یک سوی رابطه است. ازسوی‌دیگر، امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، تهران را به‌عنوان یک وزنه تعادل مفید برای تأمین نفوذ روسیه و حفاظت از میراث و هویت تاجیکستان در نظر می‌گیرد. این امر حتی منجر به تصمیم وی برای ممنوعیت استفاده از نام خانوادگی روسی برای نوزادان شد؛ بنابراین روابط فرهنگی با گشایش رایزنی فرهنگی ایران در تاجیکستان، تلاش برای معرفی بیشتر شعر و هنر پارسی در تاجیکستان و نیز برگزاری جشن‌های نوروز ادامه یافت. از نظر اقتصادی نیز روابط تجاری بین دو کشور در اواخر دهه 1990 و اوایل دهه 2000 شاهد رشد بود و سپس از چهل میلیون دلار در سال 2000 به 140 میلیون دلار در سال 2007 م، 177 میلیون دلار در سال 2011 و در نهایت 295.2 میلیون دلار در سال 2013 رسید. درعین‌حال، این رقم از سال 2013 تا کنون روند نزولی داشته و در سال 2016 به 171 میلیون دلار رسیده است. همچنین با حمایت ایران نیروگاه سنگ توده دو با ظرفیت 220 مگاوات در سال 2011 ساخته شد که در ایجاد آن ایران 180 میلیون دلار و تاجیکستان چهل میلیون دلار سرمایه‌گذاری کردند. انجام این نوع پروژه‌ها نقش و برداشت از ایران را در آسیای مرکزی به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای بهبود بخشید. بخش خصوصی ایران نیز مشاغل زیادی را در تاجیکستان ایجاد کرده است و شرکت‌های ایرانی در بخش‌های انرژی، ساخت‌وساز، کشاورزی و حمل‌ونقل حضور گسترده‌ای دارند. از طرفی ایران همراه با چین و روسیه همچنان یکی از سه کشور اصلی شریک تجاری تاحیکستان است و بیش از صد موافقت‌نامه درمورد همکاری در زمینه‌های مختلف بین ایران و تاجیکستان امضا شده است.
چرا ایران و تاجیکستان از یکدیگر دور شده‌اند؟
دلایل متقابل، منطقه ای و فرامنطقه ای زیادی برای سردی روابط دو کشور مطرح شده است. در سطح متقابل اینکه بازرگانان ایرانی که در تاجیکستان کار می‌کنند، با فساد و اخاذی شدید ازسوی مقامات محلی و پلیس مواجه بودند، موجب تحریک طرف ایرانی و کاهش سرمایه ایرانی در این کشور شده است. مسئله بابک زنجانی و مشکلات پیش آمده بعد از دستیگری وی یکی از این موارد بوده است. ازسوی‌دیگر، نیروگاه سنگ توده 2 نیز ـ که توسط ایران ساخته شد ـ بارها به‌دلیل عدم پرداخت پول برق تولید شده توسط این کشور با مشکلاتی مثل تعطیلی نیروگاه مواجه شده است و همین امر اختلافاتی را میان دوطرف ایجاد کرده است.
در ادامه اختلافات، ایران برای شرکت در بیست‌ونهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی (۲۷ دسامبر 2015/ ۶ دی 1394) از محی‌الدین کبیری، رهبر حزب نهصت اسلامی، حزب مخالف دولت تاجیکستان به تهران دعوت کرد. این درحالی بود که حزب نهضت اسلامی تاجیکستان ازسوی دولت در این کشور افراط‌گرا و تروریستی توصیف و فعالیت آن ممنوع اعلام شده بود. دوشنبه در واکنش به این اقدام، ایران را به حمایت از تروریست‌ها متهم کرد. سپس در 22 اکتبر سال 2016 پدر محی‌الدین کبیری، درگذشت و مراسم یادبودی برای وی در مشهد برگزار شد. واکنش تاجیکستان به این مورد فوری بود. از 24 اکتبر 2016، طبق دستور کمیته امنیت ملی دولتی، صدور ویزا برای شهروندان جمهوری اسلامی ایران در مرز و فرودگاه بین‌المللی دوشنبه متوقف شد. به‌دلیل این حوادث، کارآفرینان ایرانی از تاجیکستان خارج شدند. علاوه‌براین، محدودیت‌هایی برای واردات برخی کالاها از ایران ازجمله چای، مرغ و گوشت مرغ اعمال شده است. واکنش دیگر تاجیکستان مخالفت با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بوده است.
نفوذ عربستان در تاجیکستان
درحال‌حاضر، با توجه به چالش‌های بیشتر در منطقه غرب آسیا، تاجیکستان به‌دلیل موقعیت استراتژیک جالب خود مورد توجه چندین دولت واقع شده است؛ البته تاجیکستان همواره به‌سمت ایران گره خورده است؛ زیرا سنت‌های فرهنگی، زبانی و تاریخی این دو نزدیک است. اما عربستان سعودی کمک‌های مالی را به این کشور ارائه می‌دهد که ایران نمی‌تواند آن را فراهم کند. درواقع به‌نظر می‌رسد، تاجیکستان مایل بود از ارتقای ایران به یک شریک استراتژیک سود بیشتری ببرد؛ بنابراین اگرچه قبلا روابط بین دوشنبه و ریاض به دلیل پشتیبانی سعودی‌ها از وهابی‌ها در دوره جنگ داخلی سرد بود؛ اما اکنون عربستان سعودی یک کمک دویست میلیون دلاری برای ساخت مجتمع‌های جدید مجلس و دولت و همچنین 35 میلیون دلار برای ساخت مدارس جدید در تاجیکستان اختصاص داده است. در ژانویه 2017 نیز ریاض آمادگی خود را برای ارائه وام بلندمدت جهت تکمیل مهم‌ترین نیروگاه برق آبی کشور؛ راغون اعلام کرد. همچنین عربستان قول داده است شش میلیارد دلار در اقتصاد تاجیکستان سرمایه‌گذاری کند. هر چند که به‌نظر می‌رسد این روابط از جانب تاجیکستان نیز اهداف سیاسی را در کنار اهداف اقتصادی دنبال می‌کند.
تاجیکستان می‌داند که حضور گسترده عربستان در این کشور می‌تواند برای امنیت داخلی خطرناک باشد؛ اما برای کسب منافع اقتصادی و نیز نشان دادن مزیت‌های خود به ایران و حتی روسیه سطحی از روابط را با ریاض حفظ می‌کند. برای مثال عربستان در ژانویه 2016 و در خلال سفر امام علی رحمان به عربستان درخواست کرده بود که تاجیکستان به «ائتلاف کشورهای مسلمان ضد تروریسم» بپیوندد، اما تاجیکستان به این درخواست پاسخی نداد و اعلام کرد که این موضوع را ارزیابی خواهد کرد؛ البته مشارکت وی در نشست ریاض در ماه مه سال جاری نشان می‌دهد که روابط میان دوطرف به سرعت روبه گسترش است. درواقع می‌توان فرض کرد که قدرت‌های بزرگ منطقه و خارج از منطقه توسط دولت تاجیکستان تحت فشار قرار می‌گیرند و دوشنبه تلاش می‌کند همه کارهای ممکن را انجام دهد تا بین این قدرت‌ها مانور دهد و منافع خود را کسب کند. بااین‌حال، حتی بدون در نظر گرفتن موضع ایران، روابط با ریاض برای روسیه نیز خطرناک است و از این رو می‌توان انتظار داشت که این روابط از سطح خاصی فراتر نرود؛ زیرا یکی از اهداف چنین روابطی برای عربستان سعودی این است که این جمهوری را دور از اتحادیه اوراسیا قرار دهد و زمینه را برای بی‌ثبات کردن آسیای مرکزی و مرزهای روسیه ـ همراه با آمریکایی‌ها ـ آماده کند.
نتیجه‌گیری
در طول این سال‌ها ایران با وجود درک این مسئله که حزب نهضت اسلامی از حضور در دولت تاجیکستان کنار نهاده شده است، کماکان تلاش کرد روابط خود را با دولت رحمان حفظ کند؛ اما به‌نظر می‌رسد با سرد شدن روابط به ویژه در حوزه مناسبات مالی و اقتصادی، ایران احساس کرد دولت تاجیکستان به نوعی از روابط دوجانبه سوءاستفاده کرده است. همین امر در برداشت تاجیکستان نسبت به ایران نیز به وجود آمد و این کشور ایران را به دخالت در امور داخلی خود متهم کرد؛ بنابراین افول و سردی در روابط دو کشور عجیب نیست؛ زیرا پروژه‌هایی که تا دیروز نشانه اتحاد بلندمدت و پایدار میان دو کشور بود «ترک خورده»اند.
با اینکه در روابط تهران و دوشنبه مشکلات زیادی وجود دارد؛ اما دو کشور برای بهبود روابط دارای انگیزه‌ها و نقاط تماس مناسبی هستند. برای مثال در پایان سال 2016، راه آهن ایران مذاکراتی درمورد راه‌اندازی خط آهن ایران، ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان را به چین آغاز کرد. در چهارچوب این پروژه، تاجیکستان هزینه‌کرد مبلغی بین 3.2 تا 3.5 میلیارد دلار را پذیرفته است؛ اما از طرفی دیگر، به‌نظر می‌رسد محدودیت‌هایی برای صادرات فرهنگی وجود دارد که دولت فعلی تاجیکستان آن را در نظر می‌گیرد و این امر می‌تواند تا حد زیادی مانع ادغام کامل تاجیکستان به‌عنوان متحدی بی‌قید و شرط ایران شود. هر چند تا امروز روابط فرهنگی و تاریخ مشترک تنها چیزی است که واقعا تاجیکستان و ایران را با هم پیوند داده است؛ اما صمیمیت فرهنگی، تضمینی برای تداوم روابط نزدیک سیاسی نیست؛ البته در سطح جامعه، مردم تاجیکستان به سمت اسلام افراطی گرایشی ندارند و بیشتر به سمت ملی‌گرایی و بنابراین تداوم رابطه با ایران گرایش دارند؛ اما در سطح دولت‌ها لازم است به تمام مسائل و مشکلات موجود در بین دو کشور به‌تدریج و به دور از شتابزدگی رسیدگی کرد؛ بنابراین باید بیش‌ازپیش نقش وزارت امور خارجه تقویت گردیده و سایر اقدامات از مجرای این نهاد و تحت چارچوب‌های مشخص انجام شود.
منابع
1. Luciano Arvin, "What does Tehran’s focus on building relations with Dushanbe mean for Central Asia? Iran Courts Tajikistan," May 31, 2017, http://thediplomat.com/2017/05/iran-courts-tajikistan/
2. Борис Джерелиевский, Тоджикистан отворачивается от Ирана в сторону саудовской Аравии, 25. 05. 2017, http://kolokolrussia.ru/evraziya/tadjikistan-otvorachivaetsya-ot-irana-v-storonu-saudovskoy-aravii
3. И.Раджабов, Таджикистан - Иран: холодное братство, 15.09.2016, http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1473957360
4. Ruben Garcia, Прохладная дружба: что вбивает клин между Таджикистаном и Ираном, 11.05.2017, http://ru.sputnik-tj.com/analytics/20170511/1022283820/iran-tadzhikistan-nedoverie-mejdunarodnyie-otnosheniya.html
5. Сухроб Самади, Исоджон Раджабов, Иран и Таджикистан: дружба и предательство, 21.11.2016, https://www.e-tadjikistan.org/analitika/iran-i-tadzhikistan-druzhba-i-predatelstvo.html
6. Таджикистан между молотом и наковальней или почему Иран, Саудовская Аравия, Россия и Китай борются за эту республику, 14.06.2017, http://politus.ru/politics/2892-tadzhikistan-mezhdu-molotom-i-nakovalney-ili-pochemu-iran-saudovskaya-araviya-rossiya-i-kitay-boryutsya-za-etu-respubliku.html
نظر شما