تاثیر خروج آمریکا از برجام بر ژئوپلتیک خاورمیانه


دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در طول مبارزات انتخاباتی و همچنین پس از تصدی پست ریاست جمهوری، همواره توافق هسته ای ایران و گروه 1+5 را توافقی «بسیاربد» توصیف کرده که می بایست اصلاح گردد. وی مکررا هشدار داده بود که در صورت عدم رفع نگرانی های آمریکا، این کشور بصورت یکطرفه از توافق خارج خواهد شد.  پس از ماه ها تهدید نهایتا شب گذشته ترامپ خروج کشورش از برجام را چهار روز پیش از موعد مقرر اعلام کرد. با توجه به این موضوع، سوالی که مطرح می گردد آن است که خروج آمریکا از برجام چه تاثیری بر منطقه خاورمیانه خواهد گذاشت؟ در پاسخ می توان این فرضیه را مطرح نمود خروج واشنگتن از توافق هسته ای موجب افزایش بی ثباتی و بخطر افتادن صلح در منطقه خواهد شد.
یکی از پیامدهای مهم تصمیم اخیر آمریکا افزایش ماجراجویی نظامی این کشور و متحدان آن در منطقه می باشد. خروج از برجام این فرصت را برای رهبران ایالات متحده آمریکا فراهم می سازد تا با مستمسک قرار دادن راهبردهای نظامی ایران و نفوذ این کشور در منطقه، حضور نظامی خود را در خاورمیانه ملموس تر کرده یا ماجراجویی نظامی جدیدی را رقم بزنند. همچنین، متحدان این کشور یعنی رژیم صهیونیستی و عربستان جسارت بیشتری خواهند یافت تا با خیال آسوده تر از گذشته سیاست های تجاوزکارانه خود را در کشورهایی نظیر سوریه و یمن به پیش ببرند و حتی در صورت لزوم آن را تشدید کنند. چرا که خروج آمریکا از برجام نیز حاصل دیپلماسی هماهنگ و فشرده این دو کشور در طی ماه های گذشته بوده است.
از دیگر پیامدهای اقدام ترامپ تشدید رقابت تسلیحاتی در ژئوپلتیک خاورمیانه است. اقدام وی موجب افزایش بی اعتمادی در منطقه شده و نهایتا کشورهای منطقه را بسوی خودیاری بیشتر سوق خواهد داد. نتیجه غالی چنین روندی افزایش رقابت تسلیحاتی بین کنشگران رقیب منطقه ای جهت مقابله با تهدیدات احتمالی می باشد. به عبارتی، فضای ملتهب پس از خروج آمریکا بهمراه شرایط آنارشیک منطقه باعث می گردد تا سوء ظن ها بیشتر شده و احساس تهدید  و خطر در میان بازیگران اصلی منطقه افزایش یابد. 
علاوه بر این، می توان انتظار داشت که در ماه های آینده فرآیند ائتلاف عربی – عبری که پیش از این آغاز شده بود تقویت شود و بین برخی از کشوررهای عربی منطقه به رهبری عربستان با رژیم صهیونیستی همکاری های بیشتری صورت پذیرد. نخبگان جدید عربستان، بجای اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران را خطر بزرگ و تهدید اصلی خود می پندارند. بر همین اساس و با هدف مقابله با تهدید مشترک یعنی ایران، آنها سیاست همگرایی و همسویی را در برابر تل آویو اتخاذ نمودند. بنظر می رسد این همگرایی و ائتلاف سازی روند مثبت و سازنده ای تاکنون داشته و در آینده می تواند تهدیدات جدی را متوجه ایران سازد. 
پیچیده تر شدن مساله فلسطین نیز می تواند از دیگر پیامدهای سیاست ضد برجامی اخیر ترامپ باشد. وی پیشتر با تصمیم خود مبنی بر انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس زخم کهنه منطقه را بار دیگر باز نمود. اما با این حال همزمان توانست، بسترهای ذهنی و ادراکی منطقه را برای تحولات جدید آماده سازد.  سیاست های ترامپ در رابطه با مساله فلسطین در حالی پیگیری می شود که اکنون، حداقل در سطح رهبران کشورهای عرب، آمریکا موفق شده تا حمایت ضمنی آنها را کسب نماید. در حال حاضر، عربستان و متحدان منطقه ای این کشور نه تنها دیگر صحبت از مشروعیت رژیم صهیونیستی نمی کنند، بلکه علنا حاکمیت این رژیم را بر سرزمین های اشغالی به رسمیت می شناسد. موضوعی که پیش از این کم سابقه بوده است. 
بطورکلی می توان بیان داشت که ترامپ به عنوان فرد صلح ستیز بار دیگر با تصمیمات و سیاست های غیر منطقی خود، صلح و امنیت منطقه ای و متعاقبا جهانی را در ابعاد مختلف به مخاطره انداخته است. خروج یکجانبه آمریکا از برجام، در حقیقت، تایید مجددی بر روحیه استکباری و عدم تعهد و پایبندی این کشور به معاهدات و موافقت نامه های بین المللی است. با توجه به شرایط فعلی، بنظر می رسد بهترین سازوکار برای ایران پایبندی به تعهدات بین المللی و تلاش برای تقویت همکاری ها با طرف های اروپایی و غیر اروپایی خود باشد. ایران می تواند از طریق دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه در رابطه با شرکای خود، پیامدهای سلبی خروج آمریکا از برجام را تا حدی زیادی تعدیل کند.