داعش و آنچه در ترکیه می‌گذرد
داعش و آنچه در ترکیه می‌گذرد
یکشنبه 8 تیر 1393
جمهوری ترکیه در ماه‌هایی که گذشت، دوران پرهیاهویی را از سر گذراند. تکاپو در ابعاد مختلف در این کشور به‌قدری زیاد است که گاهی دنبال کردن همة جریان‌های داخلی و خارجی آن غیرممکن به‌نظر می‌رسد. در عرصه داخلی، ترکیه با چند موضوع اساسی درگیر است: نخست، بحث مربوط به انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور است که با وجود بحث‌هایی که سال‌هاست صورت گرفته، هم‌اکنون در اوج قرار دارد. موضوع تغییر نظام حکومتی از پارلمانی به ریاستی فقط به انتخاب رئیس کشور به‌صورت مستقیم ازسوی مردم محدود نمی‌شود. تغییراتی که در نهادهای مختلف وابسته و قانون اساسی انجام می‌گیرد، نظام انتخاباتی، و حدود و اختیارات رئیس‌جمهور از مسائل عمده قابل بحث است. ترکیه در دوره حزب عدالت و توسعه دستور کارهای مختلفی را برای خود تعریف کرده و کوشیده است گام‌به‌گام به اهدافش تحقق بخشد. در این میان، بحث تغییر نظام حکومتی و اجرای الگوی پوتین ـ مدودف در این کشور توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در پشت صحنه این انتخابات که برای اولین‌بار در تاریخ جمهوریت ترکیه رخ می‌دهد، ترافیک سنگینی وجود دارد. دیدارها، جلسات و مباحث بسیاری در جریان است که اغلب عنوان نخست رسانه‌های داخلی و اخبار کشور را به خود اختصاص می‌دهند. احزاب و تشکل‌های مختلف درپی معرفی نامزدی هستند که بتواند موفقیت قاطع را برای آنها به ارمغان آورد. مناظرات بین احزاب و گروه‌های مختلف گاه به تنش میان آنها می‌انجامد؛ اما آنچه همگی به‌درستی بر آن تأکید دارند، معرفی نامزدی است که با درایت و دلسوزی در راستای مصلحت کشور بکوشد.
تلاش‌های مربوط به برگزاری هم‌زمان انتخابات ترکیه در 53 کشور مختلف دیگر در جریان است و اردوغان می‌کوشد در سفر به کشورهای دیگر، آراء شهروندان خود را که در خارج از ترکیه زندگی می‌کنند، به‌سمت نامزد حزب عدالت و توسعه جذب کند. دور نخست انتخابات در 10 اوت برگزار می‌شود و در صورتی که هیچ‌یک از نامزدها نتوانند اکثریت قاطع را به‌دست آورند، به دور دوم در 24 اوت کشیده خواهد شد. در این میان، پس از ماه‌ها گفت‌وگو، دو حزب جمهوری‌خواه خلق و مام وطن، احسن‌الدین کمال اوغلو را که طی سال‌های گذشته با داشتن مقام دبیری سازمان تشکیلات اسلامی به نامی آشنا در منطقه تبدیل شد، به‌عنوان نامزد خود معرفی کرده‌اند.
حزب عدالت و توسعه با برگزاری جلسات متعدد با سران مختلف کشور و نظرسنجی‌های مختلف هنوز نامزد رسمی خود را معرفی نکرده است؛ اما اعضای مختلف حزب چون بولنت ارینچ بر این باورند که هر کسی نامزد این گروه باشد، قطعاً پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد شد. او می‌گوید با وجود گزینه‌های مختلف، اردوغان با کارآیی و دستاوردهایی که طی دوازده سال گذشته داشته است، مناسب‌ترین گزینه برای ریاست‌جمهوری است و با داشتن پشتیبانی تمام اعضای حزب عدالت و توسعه، یک‌سوم آراء حزب مام وطن و بیست درصد آراء حزب جمهوری خلق، قطعاً پیروز انتخابات خواهد شد.
نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که این میزان تلاش حزب حاکم در برگزاری جلسات و نظرسنجی‌های مختلف با دامنه‌ای وسیع ناشی از انتقاداتی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر، اپوزیسیون به عملکرد این حزب به‌ویژه شخص اردوغان وارد کرده است. ناکامی قطعی حزب حاکم در حل مسئله کردها و عدم اطلاع‌رسانی درباره روند مذاکرات و آینده قابل پیش‌بینی، نحوه برخورد غیردموکراتیک پلیس در جریان پارک گزی، محدود شدن برخی حقوق شهروندی در راستای اسلامی کردن اجباری ترکیه، بحث بسته شدن مدارس وابسته به جریان گولن، جریان 17 دسامبر، تضعیف نقش ارتش، تغییر نظام حکومتی ترکیه که به‌طور خاص در راستای تثبیت قدرت حزب حاکم ارزیابی می‌شود، نبود آزادی بیان و مطبوعات و تغییرات قانون اساسی، و نیز نوع رویکرد ترکیه در سوریه و عراق و اتحادیه اروپا در کنار کیش شخصیتی اردوغان باعث شده است آینده انتخاباتی که مردم به‌صورت مستقیم در آن رئیس‌جمهور را برخواهند گزید، به اندازه‌ای که گفته می‌شود قابل پیش‌بینی نباشد.
پیش از این، دوره ریاست‌جمهوری هفت‌ساله بود، ولی براساس قانون جدید، هر رئیس‌جمهور فقط می‌تواند دو دوره پنج‌ساله در اقتدار باشد. پیروزی نامزد حزب عدالت و توسعه در انتخابات به معنای تداوم سیاست‌های ترکیه در راستای چشم‌انداز سال 2023 خواهد بود.
مسئله داخلی دیگری که ترکیه در حال حاضر با آن روبه‌روست، بازجویی‌ها، گردآوری داده‌ها و سیر محاکمات و ادعاهای مختلف مربوط به حادثه‌ای است که از آن به‌عنوان کودتای 17 دسامبر یاد می‌شود. در روزهای گذشته، یازده نفر به جرم کار گذاشتن دستگاه شنود در دفتر اردوغان تحت پیگرد قرار گرفتند. بررسی‌هایی درمورد صداهای پخش‌شده همچنان ادامه دارند. مباحث مربوط به دولت موازی که با وجود جابه‌جایی‌ها و تغییرات گسترده در کادرهای مختلف، به‌ویژه در نظام قضایی مطرح می‌شوند و بحث فتح‌الله گولن که هنوز در بازار رسانه‌های داخلی و افکار عمومی داغ است، هم‌زمان انتقادات مخالفان را نیز برانگیخته است.
در عرصه خارجی، در شرایطی که ترکیه از وضعیت کنونی خود به‌عنوان انزوای غرورآمیز یاد می‌کند، چند مسئله مطرح است: نخست، موضوع اتحادیه اروپاست. ترکیه به‌شدت در تلاش است با هماهنگی‌های مختلف و ایجاد تغییرات ضروری، پیش‌شرط‌های عضویت را به‌جای آورد. سفرها و مذاکرات دوره‌ای مختلف نیز در همین راستا ارزیابی می‌شوند. طی آخرین اقدام، ترکیه کوشیده است با امضای توافقنامه تبعیض‌های منفی‌ای را که درخصوص شهروندان ترک صورت می‌گیرد، ازجمله درمورد دریافت روادید برای سفر به کشورهای اروپایی از میان بردارد. در این راستا، طی سه سال آینده، هر شهروند ترک می‌تواند آزادانه و بدون دریافت روادید به سایر کشورهای اروپایی سفر کند. ترکیه این مورد را از مواردی می‌داند که نشان‌دهنده استانداردهای دوگانه اتحادیه اروپا در برخورد با این کشور است. در حالی که اتحادیه اروپا خواهان امضای قرارداد استرداد مهاجران به کشور مبدأ است. طی آخرین تحولات، ترکیه خواهان گشوده شدن سرفصل‌های 23 و 24 مذاکرات خود با اتحادیه اروپاست. از زمان آغاز مذاکرات رسمی در سال 2005، تاکنون پیشرفت خاصی در مسیر مذاکرات وجود نداشته است. با وجود این، ترکیه همچنان خواهان عضویت کامل در این مجموعه است و از آن به‌عنوان هدفی که تا سال 2023 حتماً تحقق خواهد یافت یاد می‌کند.
موضوع دیگری که در روزهای گذشته در عرصه سیاست خارجی و منطقه‌ای نگرانی تمامی کشورهای منطقه ازجمله ترکیه را سبب شده است، بحث داعش و اقدامات این گروه است که در این کشور به‌ویژه با موضوع دیپلمات‌های گروگان گرفته‌شده در کنسولگری ترکیه در موصل در صدر اخبار قرار گرفت. نظرهای مختلفی درباره ارتباط ترکیه با گروه داعش وجود دارد. برخی معتقدند که ترکیه از این گروه حمایت می‌کند و ضمن ارسال برخی تجهیزات، مرزهای خود را به روی آن باز گذاشته است. برخی دیگر از صاحب‌نظران بر این باورند که تجربه ترکیه در خلال مسئله سوریه باعث شده است که این کشور خود را از سه‌گانه آمریکا ـ اسرائیل ـ کشورهای عربی بیرون بکشد و بکوشد چهره مخدوش‌شده‌ای را که در سال‌های پیش از بهار عربی از آن به‌عنوان قدرت نرم یاد می‌شد، دوباره ترمیم کند. در این راستا، می‌توان به گام‌های ترکیه در ایجاد رابطه نزدیک با ایران اشاره کرد. از سوی دیگر، ترکیه نیز همچون اتحادیه اروپا و آمریکا این گروه را در فهرست تروریست‌ها قرار داده است.
گروه داعش که در ترکیه به «ایشید» معروف است، از دید صاحب‌نظران و رسانه‌های ترک، گروهی افراطی ـ تروریستی است که درپی ایجاد خلافت اسلامی در سرزمین‌های عراق و سوریه کنونی از هیچ اقدام وحشیانه و خودسرانه‌ای دریغ نمی‌کند. این گروه سلفی که از دید ترکیه حمایت آمریکا، عربستان سعودی، و قطر را دارد، در تاریخ معاصر خاورمیانه به‌قدری افراطی عمل می‌کند که حتی اعتراض القاعده را نیز به‌دنبال داشته است. داعش از دیدگاه ترکیه با نگاه ایدئولوژیک خاصی که دارد، درپی ایجاد ناآرامی در منطقه و به‌هم ریختن مثلث ایران ـ ترکیه ـ عراق است. شعار این گروه با ارتشی حدود هفت هزار نفر در سوریه و ده هزار نفر در عراق که به‌ویژه پس از خروج آمریکا از عراق قدرت یافت، این است: «جهاد تومور سرطانی» است که با گسترش روزافزون، نه‌تنها عراق، بلکه تمام کشورهای همسایه و منطقه را با بحرانی جدی روبه‌رو خواهد کرد.
آنچه در عراق و سوریه رخ می‌دهد، نه‌تنها فاجعه‌ای بشری، بلکه لکه ننگی بر دامن مسلمانان جهان است. داعش هرچند اسباب نگرانی بسیاری را در جهان فراهم کرده، از چند جهت طعمه خوبی برای تبلیغات منفی علیه اسلام و خاورمیانه است. به‌دنبال جنبش‌های مردمی کشورهای عربی طی چهار سال گذشته، که البته دست‌خوش تحولات بسیاری شدند، روح آزادی‌خواهی و انسانی مردم علیه دیکتاتوری‌ها و ظلم‌های موجود، حیرت و همراهی موج عظیمی را به‌همراه داشت. آنچه در عراق رخ می‌دهد، بی‌شک اسباب تبلیغات گسترده را علیه جامعه مسلمانان در خاورمیانه، بار دیگر در دستور کار قرار خواهد داد و زمینه تفرقه‌افکنی و مداخلات بیشتر را فراهم خواهد کرد. ترکیه به‌عنوان کشوری مسلمان که به‌ویژه با قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در سال‌های گذشته کوشید تصویری مثبت و دموکرات از اسلام و دولت اسلامی از خود به نمایش بگذارد و الگوی خاورمیانه باشد، هم‌اکنون بیش از هر کشور دیگری از تصویر جدیدی که به نام اسلام و جهاد در عراق و سوریه ارائه می‌شود زیان خواهد دید. در شرایط کنونی، نه‌تنها ایران و ترکیه، بلکه تمامی کشورهای مسلمان منطقه باید با اتحاد و همکاری با یکدیگر جلوی فاجعه‌ای را که درحال وقوع است تا دیر نشده بگیرند و صرف‌نظر از تفاوت‌های مذهبی به ریسمان اسلام متوسل شوند. داعش نه موضوعی صرفاً محلی و نه مسئله‌ای قابل اغماض است؛ زیرا بحثی صرفاً ایدئولوژیک نیست، بلکه بحرانی امنیتی به‌شمار می‌رود. خاورمیانه پیشتر نیز با چنین بحران‌های امنیتی و تفرقه‌افکنانه‌ای روبه‌رو بوده است. تنها نگاهی به تاریخی نه‌چندان دور نشان می‌دهد که نباید به هیچ وجه با انفعال و یا عدم اتحاد، ظهور پدیده‌ای مخرب و جبران‌ناپذیر را اجازه داد.
نوزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه نزدیک است. ترکیه در عرصه داخلی دورانی مضطرب و پرشور را می‌گذراند. هنوز حادثه سوما از ذهن مردم پاک نشده است و دولت اردوغان می‌کوشد در زمینه‌های مختلف با نشان دادن غیرت و اراده، مشروعیت خود را روزافزون کند و در این راستا، هیچ اقدامی را که مخل نظم و امنیت ملی باشد درنظر ندارد. هر فرد و واحدی در طول تاریخ اشتباهاتی داشته است. زمانی که آمریکا، عربستان و پاکستان پی‌های القاعده را می‌ریختند، فکر نمی‌کردند روزی از کنترل آنها خارج شود و مجبور شوند خسارات مادی و معنوی بسیاری را برای جبران بخشی از اشتباه عظیم خود بپردازند. بر همه ماست که از اشتباه‌های تاریخی عبرت بگیریم و با همکاری متقابل و از بین بردن دشمنی مشترک و استراتژیک، در تاریخ منطقه صفحه‌ای طلایی را ایجاد کنیم و به‌سمت خاورمیانه‌ای امن و باثبات پیش رویم.
نظر شما