ارتش متحد عربی؛ پیمانی نظامی یا سیاسی؟
ارتش متحد عربی؛ پیمانی نظامی یا سیاسی؟
سه‌شنبه 25 فروردین 1394
تحولات یمن در نهایت به سویی رفت که عربستان سعودی برای حفظ سلطه خود بر شبه جزیره عربستان ناگزیر از حمله نظامی به این کشور شد. در این حمله هوایی کشورهایی چون امارات متحده عربی و کویت سعودی‌ها را همراهی کردند و علی رغم انتشار اخباری مبنی بر همراهی پاکستان، اما در نهایت جز برخی کشورهای عربی کسی آنها را همراهی نکرد.
پیشنهاد تشکیل یک نیروی نظامی واحد عربی در اجلاس ماه جاری سران اتحادیه عرب در شرم الشیخ مصر، مطرح و مورد پذیرش کشورهای عضو این اتحادیه قرار گرفت. گرچه انگیزه هر یک از اعضا برای پذیرش و تصویب آن الزاماً با دیگران هم خوانی ندارد.
در خصوص تشکیل ارتش واحد عربی که قرار است بازوی نظامی اتحادیه عرب باشد نکاتی چند مطرح است:
1- مشروعیت تشکیل چنین ارتشی در این برهه از تحولات منطقه محل پرسش است. عدم حضور دولت سوریه در اتحادیه عرب و واگذاری کرسی نمایندگان این دولت به مخالفان سوری در مشروعیت چنین اقدامی که قاعدتاً می بایست با نظر موافق کلیه دولت‌های عضو صورت گیرد، شبهه ایجاد می کند. همچنین مسائلی چون شرکت رئیس جمهور مستعفی یمن به نمایندگی از این کشور مسأله مشروعیت را پررنگ‌تر می کند. چرا که مشروعیت وی در خود یمن نیز محل تردید است.
2- ترکیب ناهمگون کشورهای عضو اتحادیه عرب چنین ارتشی را دچار تنش های دائمی و رقابت‌های درونی خواهد کرد. رابطه نه چندان صمیمانه فرانسه در زمان ژنرال دوگل با آمریکا و تأثیر آن بر عملکرد ناتو می‌تواند نمونه تاریخی مناسبی برای برسی تنش‌های موجود در ارتش‌های واحد این چنینی باشد. حال آنچه میزان ناهمگونی نسبی بین فرانسه و آمریکا ابداً قابل قیاس با نمونه‌های عربی آن نیست. روابط قطر و عربستان سعودی، سیاست‌های عمان، عراق و سوریه و شکننده بودن ثبات کابینه‌های لبنانی مواردی است که می‌تواند عملکرد ارتش واحد احتمالی را دچار نقصان کند.
3- مسأله فلسطین: مسأله فلسطین و ارتباط آن با تشکیل نیروی واحد نظامی بسیار قابل تأمل است. لازم است سران اتحادیه عرب و برنامه ریزان تشکیل نیروی نظامی مشترک به پرسش‌هایی از این دست پاسخ دهند: رابطه این نیرو و "نوار غزه" چگونه تنظیم خواهد شد؟ دولت کرانه باختری چه نقشی در این میان بازی خواهد کرد؟ در صورت تجاوز نظامی رژیم اسرائیل به کرانه باختری و غزه، که هر آینه امکان دارد اتفاق بیافتد، واکنش ارتش متحد چه خواهد بود؟ مسأله فلسطین یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی این ارتش خواهد بود که به احتمال زیاد و با توجه به سابقه روابط اعراب و رژیم اسرائیل، در نخستین آزمون جدی قبول نخواهد شد.
4- اعمال رویکرد یکسان ارتش متحد عربی در قبال بحران‌های منطقه‌ای پیشاپیش محل تردید است. نمونه رفتارهای متفاوت بر اساس معیارهای دوگانه از سوی برخی کشورهای عضو اتحادیه عرب در قبال تحولات عراق، سوریه و بحرین و عدم اتخاذ رویکرد یکسان در مقابل گروه‌های مخالف در این کشورها نشان می‌دهد در موارد مشابه نیز در آینده عملکرد ارتش متحد عربی با اشکال روبرو می‌شود. نمی‌توان درحالی که از گروه‌های تروریستی در سوریه در مقابل دولت قانونی این کشور حمایت می‌شود، برای سرکوب مخالفان سیاسی به بحرین و یمن نیرو اعزام کرد. نمی‌توان ارتشی واحد براساس معاهده‌ای بین دولت‌های عضو تأسیس کرد، که در حالی که علیه یک دولت عضو می‌جنگد در همان حال برای "دفاع از مشروعیت" به دفاع از دولت عضو دیگری برخیزد. در پیش گرفتن چنین رویکردی می‌تواند به فروپاشی زود هنگام نیروی شکل گرفته منجر شود. از سویی اعمال سیاست واحد و یگانه در عملکرد این ارتش بسیار دور از ذهن است.
5- نقش محوری عربستان سعودی و چالش‌های پیش روی آن: حکومت آل سعود بسیار مایل است نقش محوری در تشکیل و تداوم کار چنین ارتشی ایفا کند. حمله هوایی چند کشور هم پیمان عربستان سعودی، موسوم به "ائتلاف عربی" مقدمه و مبنای تشکیل ارتش متحد عربی است. در این خصوص دو چالش عمده مطرح است: آینده جنگ در یمن مشخص نیست. ائتلاف عربی تا کنون نتوانسته به اهداف اعلام شده در این حمله دست یابد و تلاش برای حمله زمینی به یمن ناکام مانده است. شکست احتمالی در یمن به نوعی بنیان ارتش واحد را از ابتدا دچار نقصان می‌کند. چالش بعدی مسأله آینده عربستان سعودی است؛ در حال حاضر این کشور ناموفق از حل بحران‌های پیرامون خود است. کشاکش داخلی شدید که همچنان از فردای درگذشت ملک عبدالله بر دربار این کشور سایه انداخته از یک سو، و ناتوانی از دستیابی به اهداف تعیین شده در نقاطی که دخالت مستقیم و غیرمستقیم نظامی امنیتی در پی‌داشت از دیگر سو، به اعتبار و توان سیاسی و نظامی عربستان سعودی ضربه زده است. همچنین تغییر جایگاه این کشور در منطقه در پی تفاهم سیاسی مقدماتی بین ایران و غرب توان لازم برای اعمال نفوذ در معادلات درونی اتحادیه عرب و بازوی نظامی آن را سلب خواهد کرد. کشور دیگری هم قادر نخواهد بود چنین نقشی را برعهده گیرد. بدون وجود نقش محوری عربستان و حمایت مالی-سیاسی آن و با وجود نقش آفرینی کشورهای فقیری چون سودان، سومالی، الجزایر و ... در ارتش عربی احتمالی، بعید است این ارتش قادر باشد به تنهایی بر بحران های منطقه ای اثر گذار شود.
با توجه به نکات فوق به نظر می رسد ایده ارتش متحد عربی و معاهده تشکیل آن، بیش از آنکه پیمان دفاعی-امنیتی قابل اتکایی باشد، تلاشی سیاسی برای غلبه بر بحران‌های درون اتحادیه عرب است. گرچه دور از ذهن نخواهد بود که در شرایط خاصی چنین نیروی نظامی با حمایت از خارج اتحادیه عرب تبدیل به قدرتی فرامرزی و اثرگذار بر معادلات منطقه جنوب غربی آسیا شود. هر لحظه امکان دارد آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا در قبال تشکیل بازوی نظامی اتحادیه عرب موضعی اتخاذ کنند که به تقویت آن منجر شود. اما در غیر این صورت ارتش متحد عربی از یک نیروی نمادین بی اثر فراتر نخواهد رفت.
پیشنهاد تشکیل یک نیروی نظامی واحد عربی در اجلاس ماه جاری سران اتحادیه عرب در شرم الشیخ مصر، مطرح و مورد پذیرش کشورهای عضو این اتحادیه قرار گرفت. گرچه انگیزه هر یک از اعضا برای پذیرش و تصویب آن الزاماً با دیگران هم خوانی ندارد.
در خصوص تشکیل ارتش واحد عربی که قرار است بازوی نظامی اتحادیه عرب باشد نکاتی چند مطرح است:
1- مشروعیت تشکیل چنین ارتشی در این برهه از تحولات منطقه محل پرسش است. عدم حضور دولت سوریه در اتحادیه عرب و واگذاری کرسی نمایندگان این دولت به مخالفان سوری در مشروعیت چنین اقدامی که قاعدتاً می بایست با نظر موافق کلیه دولت‌های عضو صورت گیرد، شبهه ایجاد می کند. همچنین مسائلی چون شرکت رئیس جمهور مستعفی یمن به نمایندگی از این کشور مسأله مشروعیت را پررنگ‌تر می کند. چرا که مشروعیت وی در خود یمن نیز محل تردید است.
2- ترکیب ناهمگون کشورهای عضو اتحادیه عرب چنین ارتشی را دچار تنش های دائمی و رقابت‌های درونی خواهد کرد. رابطه نه چندان صمیمانه فرانسه در زمان ژنرال دوگل با آمریکا و تأثیر آن بر عملکرد ناتو می‌تواند نمونه تاریخی مناسبی برای برسی تنش‌های موجود در ارتش‌های واحد این چنینی باشد. حال آنچه میزان ناهمگونی نسبی بین فرانسه و آمریکا ابداً قابل قیاس با نمونه‌های عربی آن نیست. روابط قطر و عربستان سعودی، سیاست‌های عمان، عراق و سوریه و شکننده بودن ثبات کابینه‌های لبنانی مواردی است که می‌تواند عملکرد ارتش واحد احتمالی را دچار نقصان کند.
3- مسأله فلسطین: مسأله فلسطین و ارتباط آن با تشکیل نیروی واحد نظامی بسیار قابل تأمل است. لازم است سران اتحادیه عرب و برنامه ریزان تشکیل نیروی نظامی مشترک به پرسش‌هایی از این دست پاسخ دهند: رابطه این نیرو و "نوار غزه" چگونه تنظیم خواهد شد؟ دولت کرانه باختری چه نقشی در این میان بازی خواهد کرد؟ در صورت تجاوز نظامی رژیم اسرائیل به کرانه باختری و غزه، که هر آینه امکان دارد اتفاق بیافتد، واکنش ارتش متحد چه خواهد بود؟ مسأله فلسطین یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی این ارتش خواهد بود که به احتمال زیاد و با توجه به سابقه روابط اعراب و رژیم اسرائیل، در نخستین آزمون جدی قبول نخواهد شد.
4- اعمال رویکرد یکسان ارتش متحد عربی در قبال بحران‌های منطقه‌ای پیشاپیش محل تردید است. نمونه رفتارهای متفاوت بر اساس معیارهای دوگانه از سوی برخی کشورهای عضو اتحادیه عرب در قبال تحولات عراق، سوریه و بحرین و عدم اتخاذ رویکرد یکسان در مقابل گروه‌های مخالف در این کشورها نشان می‌دهد در موارد مشابه نیز در آینده عملکرد ارتش متحد عربی با اشکال روبرو می‌شود. نمی‌توان درحالی که از گروه‌های تروریستی در سوریه در مقابل دولت قانونی این کشور حمایت می‌شود، برای سرکوب مخالفان سیاسی به بحرین و یمن نیرو اعزام کرد. نمی‌توان ارتشی واحد براساس معاهده‌ای بین دولت‌های عضو تأسیس کرد، که در حالی که علیه یک دولت عضو می‌جنگد در همان حال برای "دفاع از مشروعیت" به دفاع از دولت عضو دیگری برخیزد. در پیش گرفتن چنین رویکردی می‌تواند به فروپاشی زود هنگام نیروی شکل گرفته منجر شود. از سویی اعمال سیاست واحد و یگانه در عملکرد این ارتش بسیار دور از ذهن است.
5- نقش محوری عربستان سعودی و چالش‌های پیش روی آن: حکومت آل سعود بسیار مایل است نقش محوری در تشکیل و تداوم کار چنین ارتشی ایفا کند. حمله هوایی چند کشور هم پیمان عربستان سعودی، موسوم به "ائتلاف عربی" مقدمه و مبنای تشکیل ارتش متحد عربی است. در این خصوص دو چالش عمده مطرح است: آینده جنگ در یمن مشخص نیست. ائتلاف عربی تا کنون نتوانسته به اهداف اعلام شده در این حمله دست یابد و تلاش برای حمله زمینی به یمن ناکام مانده است. شکست احتمالی در یمن به نوعی بنیان ارتش واحد را از ابتدا دچار نقصان می‌کند. چالش بعدی مسأله آینده عربستان سعودی است؛ در حال حاضر این کشور ناموفق از حل بحران‌های پیرامون خود است. کشاکش داخلی شدید که همچنان از فردای درگذشت ملک عبدالله بر دربار این کشور سایه انداخته از یک سو، و ناتوانی از دستیابی به اهداف تعیین شده در نقاطی که دخالت مستقیم و غیرمستقیم نظامی امنیتی در پی‌داشت از دیگر سو، به اعتبار و توان سیاسی و نظامی عربستان سعودی ضربه زده است. همچنین تغییر جایگاه این کشور در منطقه در پی تفاهم سیاسی مقدماتی بین ایران و غرب توان لازم برای اعمال نفوذ در معادلات درونی اتحادیه عرب و بازوی نظامی آن را سلب خواهد کرد. کشور دیگری هم قادر نخواهد بود چنین نقشی را برعهده گیرد. بدون وجود نقش محوری عربستان و حمایت مالی-سیاسی آن و با وجود نقش آفرینی کشورهای فقیری چون سودان، سومالی، الجزایر و ... در ارتش عربی احتمالی، بعید است این ارتش قادر باشد به تنهایی بر بحران های منطقه ای اثر گذار شود.
با توجه به نکات فوق به نظر می رسد ایده ارتش متحد عربی و معاهده تشکیل آن، بیش از آنکه پیمان دفاعی-امنیتی قابل اتکایی باشد، تلاشی سیاسی برای غلبه بر بحران‌های درون اتحادیه عرب است. گرچه دور از ذهن نخواهد بود که در شرایط خاصی چنین نیروی نظامی با حمایت از خارج اتحادیه عرب تبدیل به قدرتی فرامرزی و اثرگذار بر معادلات منطقه جنوب غربی آسیا شود. هر لحظه امکان دارد آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا در قبال تشکیل بازوی نظامی اتحادیه عرب موضعی اتخاذ کنند که به تقویت آن منجر شود. اما در غیر این صورت ارتش متحد عربی از یک نیروی نمادین بی اثر فراتر نخواهد رفت.
نظر شما