ارزیابی دیپلماسی عمومی، هویت و سیاست خارجی ترکیه
دیپلماسی عمومی به‌عنوان ابزار ارتباطی استراتژیک، دربرگیرنده فهم، آگاهی‌رسانی، و تأثیر بر عموم است. ارتباطات سیاسی بخش مهمی از فرایند تولید، توزیع، کنترل، استفاده و پردازش اطلاعات توسط دولت‌ها، سازمان‌ها یا افراد می‌باشد. هدف دیپلماسی عمومی تبلیغات نیست، بلکه ایجاد زبان استراتژیک ارتباطی براساس حقایق و واقعیت‌های عینی است.
فعالیت‌های دیپلماسی عمومی در دو قالب عمده اجرا می‌شود: دولت به مردم، و مردم به مردم. فعالیت‌های دولت به مردم به‌دنبال تبیین سیاست‌ها و فعالیت‌های دولت ازطریق استفاده از ابزارهای رسمی و کانال‌های عمومی است. البته در فعالیت‌های مردم به مردم، عوامل مدنی مثل: سازمان‌های غیردولتی، مراکز تحقیقاتی نظرسنجی عمومی، رسانه‌ها، رهبران افکار عمومی، دانشگاه‌ها، برنامه‌های تبادلی، مجامع و بنیادها به‌کار گرفته می‌شوند. در این وضعیت، دیپلماسی عمومی ورای ارتباط رسمی میان مقامات، دیپلمات‌ها و جوامع خارجی است.
با توجه به گروه‌های هدف و تبیین اولویت‌های آنها، دیپلماسی عمومی یکی از ابزارهای اصلی این فرایند چندوجهی را تشکیل می‌دهد. در این حالت، دیپلماسی عمومی یک فرایند ارتباطی پویا و چندبعدی است. ابزارهای اصلی آن شنیدن به اندازه صحبت کردن، فهم به اندازه تبیین و ارتباط به اندازه اطلاع‌رسانی می‌باشد.
قدرت نرم یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های دیپلماسی عمومی است. دیگر عامل مهم افکار عمومی است که نقش مرکزی فزاینده‌ای در شکل‌دهی سیاست‌های ملی و جهانی دارد. فرایندهای سیاسی ملی و بین‌المللی هم زیر نظر قرار دارند و ازطریق رسانه‌ها در دسترس جامعه جهانی قرار می‌گیرند. ممکن نیست سیاستی درخصوص اقتصاد، سیاست خارجی، انرژی یا محیط زیست بدون تأیید عموم مردم اجرا شود. شرط اصلی برای موفقیت دیپلماسی عمومی، پیروی از سیاست‌های منطقی و ترغیبی و قابل دفاع می‌باشد. برای مثال، یک کشور نمی‌تواند به‌صورت سیستماتیک حقوق بشر را نقض کند و کشور دیگری را اشغال کند و در همان حال سیاست عمومی موفقی را دنبال کند. سیاست چین در ترکستان شرقی و اشغال فلسطین توسط رژیم اسرائیل، حمله آمریکا به افغانستان و عراق و رسوایی‌های گوانتانامو و ابوغریب، به این کشورها با خصوصیات سیاسی و جغرافیایی متفاوت اجازه نمی‌دهد که دیپلماسی عمومی موفقی را اجرا کنند.
همان‌گونه که در زیر به‌صورت مختصر گفته می‌شود، ترکیه به‌علت اشتباهات گذشته تصویر منفی از خود ارائه کرده و به‌علت همین اشتباهات و سیاست‌های غلط دولت، از اجرای مؤثر دیپلماسی عمومی محروم بود. داستان جدید ترکیه چیزی بیش از ایجاد یک تصویر جدید است. درعوض، این داستان منعکس‌کننده هویت جدیدی است که کشور به‌دنبال رسیدن به آن می‌باشد تا بر اشتباهات گذشته فائق آید و دوره جدیدی در آینده اجتماعی و سیاسی خود ترسیم نماید.
ترکیه، هویت و دیپلماسی عمومی
فرایندهای ایجاد سیاست خارجی در عصر جهانی شدن بازسازی و ایجاد پویایی‌های جدید از طریق افکار عمومی، مشروعیت و پذیرش می‌باشد. سیاست خارجی ترکیه از این فرایند مستثنی نیست؛ بنابراین، دیپلماسی عمومی ترکیه باید عوامل جهانی و واقعیت‌های خارجی را نیز در نظر بگیرد.
دیپلماسی عمومی ترکیه می‌تواند حول چند سؤال اصلی به بحث گذاشته شود: آیا دیپلماسی عمومی برای ترکیه اولویت است؟ طرح کلی مفهومی، محتوا و اولویت‌های این نوع دیپلماسی عمومی، و ابزارهای دیپلماسی عمومی ترکیه چه می‌باشد؟
قبل از پاسخ به این سؤال‌ها باید دو مسئله درمورد برداشت ترکیه بیان شود. برداشت‌های منفی درباره ترکیه نه‌تنها به‌علت فعالیت‌های تبلیغاتی علیه ترکیه، بلکه به‌علت بی‌تدبیری سیاست‌هایی است که دولت‌های ترکیه در گذشته دنبال کرده‌اند. کشتار غیرقانونی، شکنجه در زندان، سیاست‌های ناسنجیده درقبال کردها، سوءاستفاده از حقوق بشر، اقلیت‌های دینی، آزادی اندیشه و عقیده، و مسائل دیگر همگی تصویر منفی ترکیه را هم از نظر داخلی و هم بین‌المللی تقویت می‌کردند. در بعضی برداشت‌های خارجی، ترکیه کشوری است که به قبرس حمله، ارمنی‌ها را قتل عام، و عملیات نظامی در کشورهای همسایه اجرا کرده تا علیه حزب کارگران کردستان ترکیه بجنگد.
ترکیه مسیر طولانی‌ای رفته است تا این برداشت‌ها را تغییر دهد. در جهانی که خط بین سیاست‌های ملی و بین‌المللی محو شده است، تغییر این برداشت‌های نادرست و تبدیل آن به داستان موفقیت، به سیاست‌های داخلی و خارجی عاقلانه و به‌کارگیری مؤثر آنها بستگی دارد.
ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که در آن تصاویر شکل‌دهنده واقعیت‌ها هستند. تصویر هر کشور و سیاست‌هایش، انتخاب عبارت‌های کلیدی مورد استفاده در تحلیل آنها و چهارچوبی که در آن موارد انجام می‌شود، مهم‌تر از واقعیت‌های عینی آن کشور است. عبارت «تصویر همه‌چیز است» غالباً در صنعت مد برای جذب افراد به‌کار می‌رود که درواقع در جوامع، قلمروها و کشورها نیز مصداق دارد.
آنچه واقعیت دارد تصویر نیست، بلکه هویت است. عامل تعیین‌کننده کیفیات درست جامعه، ظاهر آن نیست. این جنبه بی‌شک اهمیت زیادی در تشکیل برداشت‌ها دارد. به‌هرحال، در تحلیل نهایی آنچه در بلندمدت بررسی می‌شود، انتخاب‌های هویتی است و جنبه‌های سیاسی و سیاست‌هایی که هر ملت ازطریق هویتش توسعه داده است. دراین‌خصوص، دیپلماسی عمومی جنگ بین تصاویر، ابزار تبلیغاتی یا نمایش نیست.
تغییر برداشت‌هایی که ریشه عمیق دارند، در طول یک شب ممکن نیست. برای مثال، شکل‌دهی دوباره به تصویر ترکیه ـ عثمانی یا به‌روز کردن آن طبق واقعیت‌های امروز، کار مشکلی است. علی‌رغم تلاش‌های زیاد در طول دو قرن و تجربه زیاد مدرنیسم، ابزارهای ارتباطی جدید که جهانی شدن فراهم آورده، حضور حداقل پنج میلیون ترک در اروپا و همه تلاش‌های ترکیه برای الحاق به اتحادیه اروپا: تصاویر ترک‌های عثمانی در کشورهای اروپایی هنوز براساس برداشت به‌ارث‌رسیده از قرون وسطی است. همان‌طور که گادامر، فیلسوف آلمانی عنوان می‌کند، تاریخ در میان زبان، عبارت‌ها، نمادها، تصاویر و داستان‌ها زندگی می‌کند. این عوامل نقش مهمی در برداشت اروپا از ترکیه دارند.
در اینجا دینامیسم جدید و رشد ترکیه به‌عنوان قدرت منطقه‌ای و بازیگر جهانی باید به‌صورت مؤثر و واقع‌گرایانه به مخاطبان ملی و بین‌المللی القا شود. به‌صورت استراتژیک، این اندازه دنبال کردن سیاست‌های عقلایی اهمیت دارد. روشی که دنیا مطابق آن، این سیاست‌ها را درک می‌کند اغلب واقعیت‌ها را تیره‌وتار می‌کند، هیچ کشوری علی‌رغم کوچکی یا بزرگی، باز یا بسته بودن، دموکراتیک یا استبدادی، غربی یا شرقی نمی‌تواند نسبت به قدرت افکار عمومی بی‌تفاوت باقی بماند.
هویت جدید ترکیه به تنوع و تعدد اشاره دارد، به‌وضوح و به‌صورت هم‌زمان فرایند جهانی شدن یا اصول متعدد و مدرنیسم متنوع، این توجهی را که ترکیه جلب می‌کند افزایش می‌دهد و متنوع می‌سازد. در دو سال گذشته، نمایش بزرگداشت روز ترکیه و نمایش آن در رسانه‌های بین‌المللی، ازدیاد روزنامه‌نگاران خارجی مقیم، افزایش مطالعات آکادمیک در ترکیه، سطح بالای ملاقات‌ها و اثر آنها بر افکار عمومی دنیا و بسیاری از جنبه‌های مشابه، داستان ترکیه را از شرق به غرب بسیار قابل ملاحظه نموده است. انتقال این فرایند پویا در بخش‌های ملی و بین‌المللی مهم می‌باشد. موفقیت ترکیه، به‌عنوان قدرت درحال رشد، در حوزه‌های روابط استراتژیک و دیپلماسی عمومی برای بقای علائق ملی، نفوذ منطقه‌ای و مسئولیت‌های جهانی ضرورت دارد. با توجه به این موارد، واضح است که دیپلماسی عمومی یک اولویت استراتژیک برای ترکیه می‌باشد.
ابزارهای دیپلماسی عمومی ترکیه
آنچه محتوای فعالیت‌های دیپلماسی عمومی ترکیه را تشکیل می‌دهد، ایجاد تصویر اجتماعی و سیاسی جدیدی است که از پیشینه، تاریخ و جغرافیا نشئت می‌گیرد. عمق سیاست خارجی ترکیه در ارتباط مستقیم با تغییر شکل این نفوذ در ارزش‌های استراتژیک است. عدالت، مشروعیت، برابری در بازنمایی، شفافیت، پاسخگویی، احترام به تفاوت‌ها، جامعه با فضیلت، آزادی اخلاق و دین و حفظ مقام انسانی و تضمین حقوق اولیه و آزادی به‌موجب قانون اساسی، ارکان اجتماعی جدید ترکیه هستند. این جنبه‌ها نه‌تنها ترکیه را کانون توجه شرق و غرب می‌نماید، بلکه به سیاست خارجی و دیپلماسی عمومی ترکیه حالت رقابت در روابط بین‌الملل می‌دهد.
در سال‌های اخیر، بحث درخصوص ترکیه بالا گرفته است و توسط رسانه‌های بین‌المللی، مراکز فکری، بخش‌های اقتصادی و مطالعات آکادمیک توسعه یافته است؛ برای مثال، درخصوص سنت در مقابل مدرنیسم، ترکیه مدعی است که می‌تواند به‌صورت موفق فرهنگ سنتی اسلامی ـ عثمانی خود را با مدرنیسم اجتماعی ـ اقتصادی تلفیق کند. در تعیین اولویت‌های ملی و منطقه‌ای خود در ارتباط با ترجیحات ساختاری و یا تنش سیستم قطبی شدن جهان، به‌نظر می‌رسد ترکیه دیدگاهی براساس سابقه جغرافیایی و تاریخی خود انتخاب کرده است.
این تغییر عمیق در مرکز دیپلماسی عمومی ترکیه در پویایی داخلی و خودانگاره کشور روی داده است. مردم ترکیه دیگر خود را مشکل‌ساز و یا حاشیه بی‌اهمیت در داستان تاریخی اروپا نمی‌بینند. مثل تمام جوامعی که می‌توانند ارزش‌های خود را در تاریخ ایجاد کنند، جامعه ترکیه می‌خواهد خود را عامل فعال در تشکیل تاریخ خود بداند.
تغییر جدی در خودانگاره ترکیه نیز تعیین می‌کند که ترکیه چگونه با مشکلات داخلی مواجه می‌شود. اغلب مشکلاتی که زمانی تابو و غیرقابل حل فرض می‌شدند، دیگر معما نیستند. علی‌رغم سردرگمی‌ها، مسائل هویت که ضرورت ترکیه‌اند، حال به‌صورت باز و آزاد مورد بحث قرار می‌گیرند. مفاهیمی مثل: دین، دولت، فرد، جامعه، اجتماع، هویت، سیاست، فرهنگ، هنر، مسئله کردها، شهروندان غیرمسلمان، دموکراسی، حقوق بشر و شفافیت که بحث بزرگ ترکیه را تشکیل می‌دهند، به یکپارچگی منطقه‌ای و جهانی، فردی و اجتماعی، خود و دیگری منجر شده‌اند و فضا را برای موقعیت‌های جدید آماده می‌کنند. بسیج و سرمایه اجتماعی جدید در ترکیه، الگوهای جهانی شدن که ارزش‌ها و هویت فرهنگی را انکار می‌کنند، نفی می‌نماید و تشکیل هویت و معنای تعلق وابسته به دیگر بخش‌های دنیا را نیز مختومه می‌نماید.
یکی از مراحل مهم تصویرسازی از ترکیه جدید توجه به این حقیقت است که ترکیه سیاست خارجی مؤثری را براساس سابقه تاریخی اجرا می‌کند. انشعاب ترکیه از عثمانی باعث آشنایی حقیقی با جغرافیایی بزرگ از بالکان تا خاورمیانه گردید. در نتیجه، فاصله عاطفی و سیاسی بین ترکیه و جهان عرب کاهش یافت و این روابط بعد از وقفه‌ای طولانی عادی شد.
جنبه مهم دیگر تصویر جدید ترکیه روابطی است که در طول محور تغییر و تداوم ایجاد شده است. در ترکیه ارتباط بین مرکز و پیرامون دوباره تعریف شده است. طبقات اجتماعی و نخبه‌های جدید ظاهر شده و فاصله بین طبقات اجتماعی مختلف کم شده است. موضوعاتی که زمانی تابو بود اکنون به‌صورت آزاد مورد بحث قرار می‌گیرند. این تغییر اجتماعی و سیاسی به‌طور کامل با ارزش‌های سنتی و روابط آن بی‌ارتباط نیست. در این وضعیت تداوم و تغییر در طول مدرنیسم ترکیه در چند سال گذشته همزیستی دارند.
در دهه گذشته تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه، بازیگران مدرنیسم و جهانی شدن در ترکیه تنوع یافته‌اند و گروه‌های مختلف اجتماعی را دربرمی‌گیرند. این بازیگران دیگر فقط از نخبگان دیوان‌سالار و طبقه مدیریت انتخاب نمی‌شوند. مردم از شبکه‌های مختلف اجتماعی و هویت‌های مختلف، در این فرایند به‌شدت فعالیت دارند. براساس بحث‌ها درباره جهانی شدن درمقابل محلی‌گرایی، این شرایطی ویژه و منحصربه‌فرد است.
این چهارچوب مفهومی باید در پشت صحنه دیپلماسی عمومی باشد که ترکیه ازطریق نهادهای مختلف خود آن را اجرا می‌کند. بسیاری از نهادهای عمومی این نقش را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بازی می‌کنند. آژانس بین‌المللی ترکیه، هلال احمر ترکیه، وزارت فرهنگ و جهانگردی، وزارت امور خارجه، تلویزیون ملی ترکیه، بنیاد یونس امره، آژانس سرمایه‌گذاری و حمایت و اداره مطبوعات و اطلاعات و سایر نهادهای فرهنگی در دیپلماسی عمومی فعال ازطریق فعالیت‌های سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و فرهنگی برای افزایش بازدهی این تلاش‌ها، باید میان خود رابط هماهنگ‌کننده داشته باشند. این تکلیف درحال‌حاضر به‌عهده اداره دیپلماسی عمومی است که در دفتر نخست‌وزیری تشکیل شده است. اگرچه با توجه به تعاریف، دیپلماسی عمومی نباید فقط توسط نهادهای دولتی اجرا گردد. سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های امدادرسان، سازمان‌های حقوق بشر، نهادها، دانشگاه‌ها، فضاهای مدنی، رسانه‌ها و دیگر جوامع مدنی بازیگران ضروری دیپلماسی عمومی و تلاش‌های مرتبطند. به موازات نزدیکی در رشد بین نهادهای دولتی و سازمان‌های غیردولتی بیشتر در حوزه دیپلماسی عمومی همکاری نمایند.
موضوعاتی که به‌صورت مختصر به بحث گذاشته شوند، مفاهیم جدید دیپلماسی عمومی در ترکیه را تشکیل می‌دهند. موفقیت سیاست خارجی ترکیه در دیپلماسی عمومی آن، به اجرای مؤثر این اهداف و به دیپلماسی عمومی مداوم متمرکز روی سیاست‌های آینده وابسته است. بازیگران حاضر در این بازی نهادهای دولتی، سازمان‌های غیردولتی، مشاغل، دانشگاه‌ها، هنر، رسانه، علوم، نهادهای حقوق بشری، و غیره را شامل می‌شود. بیان مؤثر داستان جدید ترکیه به‌عنوان قدرت درحال ظهور، فقط ازطریق شرکت این بازیگران ممکن است که در بخش‌های دولتی، خصوصی و غیردولتی فعالیت دارند.
نظر شما