تلاش بحرین برای نزدیکی به عراق: سردرگمی یا سیاست راهبردی

 تلاش بحرین برای نزدیکی به عراق: سردرگمی یا سیاست راهبردی 

اگر در اواخر دهه 40 خورشیدی مسئله عراق نزدیکی ایران و بحرین بود، اکنون اما مسئله بحرین نزدیکی عراق و ایران است. از فردای سقوط صدام، بحرین با احتیاط بسیار سعی در احیای روابط خود با عراق داشت. در نخستین اجلاس GCC که با حضور مصر، اردن و آمریکا پس از سقوط صدام برگزار شد، وزیر امور خارجه بحرین بر گسترش روابط دیپلماتیک با عراق تأکید کرد؛ اجلاسی که در آن تضمینی بر لغو بدهی‌های عراق داده نشد. 

اما از آن زمان تاکنون، عراق و بحرین روابط به ‌نسبت پرتنشی را تجربه کرده‌اند. موضع بغداد مانند موضع تهران درمورد بحرین است. آنها هرچند به‌هیچ‌عنوان کمکی نظامی، سیاسی و مالی به مخالفان نکرده‌اند، اما با توجه به سرکوب انقلابیون و مخالفان با موضعی منفی به دولت بحرین می‌نگرند. شیعیان عراق نیز نسبت به شیعیان بحرین حساسیت‌هایی دارند که بر سیاست دولت عراق درباره بحرین مؤثر است. هرچند مقامات اروپایی و آمریکایی و به‌خصوص مقامات بریتانیایی در مواردی بر عدم دخالت دولت ایران و عراق در بحرین تأکید کرده‌اند، اما بدیهی است آل خلیفه از شکل‌گیری محور تهران-بغداد در حمایت از آزادی‌خواهان و شیعیان بحرین واهمه دارد. به‌ویژه آنکه در عراق رقابت گروه‌های شیعی و تشکیلات روحانیت برای جلب‌نظر شیعیان این کشور به رقابت برای جلب‌نظر شیعیان بحرین نیز کشانده شده است. 

متغیر تأثیرگذار دیگر بر روابط دو کشور، عربستان سعودی و نزدیکی راهبردی بحرین به این کشور است. زمانی‌که تنش میان قطر و سعودی آغاز شد، حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق در واکنش به تنش ایجادشده بین کشورهای عرب حوزه خلیج فارس ضمن ابراز تأسف از این اتفاق، اعلام کرد که بغداد از هیچ‌یک از طرف‌های درگیر در این تنش حمایت نمی‌کند و بی‌طرف است. ازآنجایی‌که، پیشتر عراق روابط دوستانه‌ای با قطر نداشته، بی‌طرفی عراق برای قطر که تحت فشار همه‌جانبه ائتلاف عربی ـ سعودی بود هدیه‌ای آسمانی محسوب می‌شود، اما خشم مقامات سعودی را درپی داشته است؛ خشمی که بر روابط هم‌پیمانان سعودی با عراق ازجمله بحرین مؤثر است. 

حدود چند ماه پیش و درپی لغو تابعیت شیخ عیسی قاسم، یکی از رهبران جنبش مردم بحرین و اعتراض روحانیون و گروه‌های مدنی در عراق به آن، منامه اقدام به احضار سفیر عراق کرد. چندی پیش نیز خالد بن احمد، وزیر خارجه بحرین، در سخنانی خواستار برقراری روابط تجاری با منطقه کردستان عراق شد. اما او پس از این تحولات، به‌تازگی و به‌صورت ناگهانی وارد بغداد شد و مورد استقبال رئیس‌جمهور کرد، و نخست‌وزیر شیعه عراق قرار گرفت. آیا این سفر حاصل یک تغییر کلی و راهبردی در سیاست عراقی حکومت بحرین است؟

نخستین نکته برای پاسخ به این سؤال این است که عراق تجربه مهم مبارزه با تروریسم داعشی را پشت‌سر گذاشته و وارد فضای پساداعش شده و تا حدود زیادی دوران آشفتگی سیاسی و ناامنی‌های گسترده را پشت‌سر گذاشته است؛ لذا بحرین و سایر کشورهای عربی در فضای جدید عراق اهداف مهمی را پیگیری می‌کنند و درصدد هستند عراق را در دوران جدید به سمت اردوگاه خود هدایت کنند. به‌ویژه با شدت یافتن تنش بین قطر و محور بحرین ـ امارات ـ عربستان، این کشورها سعی می‌کنند حمایت عراق را در تنش اخیر به‌دست آورند. عراق در تنش اخیر نه جانب عربستان و متحدانش و نه جانب قطر را گرفته است. ازاین‌رو، عربستان و متحدانش، ازجمله بحرین، تلاش می‌کنند با دادن امتیازهای اقتصادی حمایت بغداد را در تنش علیه قطر به‌دست آورند.

نکته دیگر اینکه با تغییر نسبی جایگاه عربستان سعودی در معادلات منطقه، بر سر کار ماندن اسد در سوریه، نرسیدن به اهداف نظامی در یمن و شکست سیاست به انزوا کشاندن ایران ازسوی این کشور، بحرین موقعیت خود را به‌عنوان زائده‌ای از سیاست خارجی سعودی در خطر دیده و پشتیبانی آن کشور را کافی ندانسته و تلاش می‌کنند دولت عراق را مجاب کنند نگاه مذهبی به تحولات داخل بحرین، به‌خصوص رفتارهایی که آل خلیفه علیه شخصیت‌های مذهبی نظیر شیخ عیسی قاسم انجام می‌دهد، نداشته باشد.

بحرین از دیرباز و با توجه به دنباله‌روی از عربستان سعودی، تکثر قومی و نیز هویت مذهبی-شیعی اکثریت شهروندان عراق را در جهت تضعیف جایگاه عربستان سعودی –به عنوان اصلی ‌ترین پشتیبان خود- در میان کشورهای عربی می‌بیند و از سوی دیگر تکثر و تقسیم متناسب قدرت در عراق را الگوی نامناسب و تحریک کننده برای ساکنان عمدتاً شیعه خود ارزیابی می‌کند؛ در عین حال می‌کوشد به مقامات اقلیم کردستان عراق برای فشار به دولت این کشور نزدیک شده و  روابط اقتصادی و سیاسی با آن را مستقل از دولت عراق تقویت کند؛ اما به همین میزان نیز از تجزیه عراق و گسترش پیامدهای ناامن کننده آن به مرزهای سعودی و در نهایت به داخل بحرین هراس دارد.   

به‌نظر می‌رسد تناقضی که در مواضع گاه خصمانه و گاه دوستانه مقامات بحرینی در رابطه با دولت عراق مشاهده می‌شود نشان از سردرگمی سیاست‌گذاران حکومت بحرین در برخورد با مسئله عراق دارد و تا رسیدن به یک سیاست مشخص و راهبردی در شرایط به‌شدت سیال منطقه، راه درازی در پیش دارد. به‌خصوص با توجه به جمعیت حداکثری شیعیان بحرین، یکی از شروط تنظیم هرگونه رابطه راهبردی و بلندمدت با عراق و ایران نیازمند دستیابی به یک راه‌حل سیاسی در داخل بحرین است.