دوره جدید مناسبات ترکیه ـ آمریکا و پرونده‌های ناتمام


الیاس واحدی

دوره جدید مناسبات ترکیه ـ آمریکا و پرونده‌های ناتمام



سه‌شنبه 16 خرداد 1396
 

سفر رجب طیب اردوغان، به آمریکا و مذاکرات کوتاه وی با دونالد ترامپ، آن‌گونه که انتظار می‌رفت برای منافع ملی ترکیه موفقیت چندانی به همراه نداشت. در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما در آمریکا مناسبات دو کشور ترکیه و آمریکا وارد مرحله عدم اعتماد بین دوطرف گردید که مواضع دونالد ترامپ بعد از روی کار آمدن فضای مسرت‌بخشی در محافل سیاسی ترکیه ایجاد کرد، ولی دیدار سران دو کشور هرچند با ژست‌های سیاسی دوستانه‌ای همراه بود ولی نتیجه‌بخش بودن تلاش برای حل پرونده‌های باز بین دو کشور از همین ابتدای کار زیر سؤال است. بعد از تحولات چند سال اخیر در منطقه، مجموعه سیاست‌های منطقه‌ای کاخ سفید با منافع ترکیه همخوانی نداشته است. نارضایتی دولتمردان ترک از هیئت حاکمه آمریکا به سیاست‌های این کشور در موضوع سوریه و عراق و شائبه حمایت آمریکا از اعتراضات داخلی ترکیه و جریان کودتای 2016 مربوط می‌شود که به باور برخی تحلیلگران سمت‌وسوی حرکت آمریکا در این موضوعات کاملاً برخلاف منافع ملی ترکیه است. در بین این موضوعات دو مسئله اساسی بین دو کشور وجود دارد که برای مقامات ترکیه حیاتی است که توضیح آنها درپی می‌آید:

کمک آمریکا به گروه پ.ی.د/ی.پ.گ (کردهای سوریه)
آنکارا حزب کردی اتحادیه دموکراتیک سوریه (پ.ی.د) و شاخه نظامی آن (ی.پ.گ) را دارای ارتباط مؤثر با پ.ک.ک می‌داند و معتقد است فعالیت این دو حزب حاکمیت ملی و یکپارچگی سرزمینی ترکیه را تهدید می‌کند به‌ویژه تلاش این احزاب برای اتصال مناطق سه‌گانه (کانتون‌ها) کردنشین در شمال سوریه به هم که درنهایت منجربه تشکیل دولت مستقل کردی در مرز جنوبی ترکیه و تهدید اساسی برای وحدت ملی ترکیه خواهد شد، ازنظر ترکیه جزو خطوط قرمز تلقی می‌شود و ترکیه از کمک آمریکا به این گروه‌ها به‌شدت ناخشنود است. به‌باور ترک‌ها علاوه‌بر جنگ در سوریه، سلاح‌های آمریکایی از طریق پ.ی.د به دست پ.ک.ک رسیده و در عملیات تروریستی در داخل ترکیه مورد استفاده قرار می گیرد. آمریکا چه در دوره اوباما و چه در زمان ترامپ دست از کمک تسلیحاتی و پشتیبانی نظامی به گروه‌های کرد در سوریه نکشیده است و این پرونده در سفر اردوغان به واشینگتن به‌طور کامل بسته نشد. البته آمریکا کردهای شورشی پ.ک.ک ترکیه را از پ.ی.د سوریه جدا تصور می‌کند و ضمن توجه به پ.ی.د به‌عنوان همکار منطقه‌ای آمریکا، حاضر است به ترکیه در مبارزه با پ.ک.ک که ازسوی خیلی از کشورها به‌مثابه گروه تروریستی معرفی شده، کمک اطلاعاتی نماید. همچنین ورود نیروهای پ.ک.ک به شهر سینجار عراق در نزدیکی موصل نیز حساسیت شدید ترکیه را برانگیخته است؛ زیرا حضور پ.ک.ک در سینجار و شهر ترکمن‌نشین تلعفر در عراق سبب خواهد شد پ.ک.ک ـ که پایگاه‌های خود در داخل ترکیه و نیز در کوههای قندیل را تحت کنترل حکومت اقلیم کردستان عراق می‌بیند و در اثر حملات مکرر ارتش ترکیه و فشار آنکارا بر حکومت مسعود بارزانی تا اندازه زیادی آنها را از دست داده است ـ به‌دنبال پایگاه مطمئنی برای خود برآید تا از حملات ارتش ترکیه در امان باشد که این دو شهر چنین فرصت طلایی را در اختیار پ.ک.ک خواهد گذاشت. در چنین شرایطی آمریکا و دولت مرکزی عراق با ممانعت از حضور واحدهای نظامی ترکیه در عراق عملاً میدان را برای تقویت پ.ک.ک باز می‌گذارند که گویا آمریکا در سفر اردوغان به واشینگتن دراین‌زمینه به ترکیه چراغ سبز نشان داده است و احتمال اینکه نیروهای ترکیه در این مناطق علیه پ.ک.ک و در جهت حمایت از ترکمن‌های عراق دست به عملیات بزنند وجود دارد. 

عدم استرداد فتح الله گولن به ترکیه
بعد از کودتای نافرجام 2016 در ترکیه فتح‌الله گولن شخصیت دینی لیبرال ترک که ساکن آمریکاست ازسوی حزب حاکم ترکیه به‌مثابه طراح اصلی و هدایت کننده کودتا معرفی شد و به گفته مقامات ترکیه، سیستم قضایی این کشور مدارک زیادی برای اثبات جرم فتح‌الله گولن جمع‌آوری و به دادگاه‌های آمریکا ارائه داده‌اند ولی دولت و سیستم قضایی ایالات متحده آمریکا تاکنون گام اساسی در این راه بر نداشته است و ظاهراً سفر اردوغان هم کمک زیادی به این موضوع نکرده است.

آیا اردوغان از آمریکا ناراضی و با دست خالی برگشته است؟
فضای کنونی محافل سیاسی ترکیه به‌گونه‌ای است که موج شدید نارضایتی از سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا به چشم می‌خورد. این نارضایتی مختص یک جریان سیاسی خاصی هم نیست بلکه در مطالب مندرج در رسانه‌ها و منابع اطلاعاتی اکثر احزاب ترکیه این نارضایتی به‌ویژه در مسئله حمایت آمریکا از جریان‌های کردی تجزیه‌طلب در جنوب ترکیه مشهود است. مخالفان اردوغان معتقدند که اردوغان با دست تقریباً خالی از آمریکا بازگشته است و حامیان دولت نیز هرچند دستاوردهای سفر اردوغان به آمریکا را ارزشمند می‌دانند، ولی ناراحتی خود از سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا را با صدای بلندتری اعلام می‌نمایند.

اما دراین‌بین می‌توان ارزیابی دیگری از موضوع داشت و آن نه فقط تمرکز بر دو پرونده پ.ی.د و فتح‌الله گولن بلکه توجه به روند کلی مناسبات دو کشور و ماهیت دولتمردان دو کشور است که اگر از این منظر به مسئله نگاه شود شاید یافته متفاوت‌تری به‌دست آید. ترکیه در شرایطی درپی بازسازی مناسبات صدمه دیده‌اش با آمریکا برآمده است که با اکثر کشورهای اروپایی دوره کوتاه‌مدت پرتنشی را گذرانده است و مشروعیت مردمی اردوغان نزد نهادهای مدنی اروپایی و حتی آمریکایی ضعیف دیده می‌شود؛ بنابراین عزم دولت ترامپ برای گسترش مناسبات با ترکیه و عدم طرح موضوعات حقوق بشری و مسائل داخلی ترکیه توسط دولت آمریکا برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه که در مظان اتهامات متعددی قرار دارد نوعی موفقیت تلقی می‌شود، این دیدگاه در بین برخی تحلیلگران مخالف دولت نیز وجود دارد. اصلی آیدین تاشباش، روزنامه‌نگار معروف ترکیه علاوه‌بر روزنامه‌های مخالف دولت ترکیه در رسانه های آمریکایی مانند اینترنشنال هرالد تریبیون، وال استریت ژورنال، نیویورک تایمز و نیوزویک نیز فعالیت دارد، دراین‌زمینه معتقد است: اردوغان و ترامپ ازنظر شخصیت سیاسی و روش کشورداری فرق چندانی با هم ندارند هردو آدم اقتدارگرا و معامله‌گری‌اند که پایبند ارزش‌های دموکراتیک موردنظر غرب نیستند. به گفته وی اردوغان درصدد است با جهان غرب و اتحادیه اروپا نه براساس چهارچوب ارزش‌های دموکراتیک موردنظر اروپایی‌ها بلکه برمبنای یک بده‌بستان دوطرفه رابطه برقرار نماید و این روحیه برای رهبرانی مانند دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین خوشایند است. این روزنامه‌نگار زن ترک درخصوص انجام عملیات آزادسازی رقه در سوریه توسط گروه کردی ی.پ.گ نیز معتقد است که در درون حزب حاکم ترکیه به‌رغم هیاهو بخاطر عدم پذیرش ترکیه برای مشارکت در آزاد سازی عملیات رقه از دست داعش، کسانی هستند که از این وضعیت کاملاً خوشحال باشند؛ زیرا ترکیه با شرکت نکردن در این عملیات از تلفات نظامیان خود در امان مانده و به‌جای آن ی.پ.گ تضعیف خواهد شد. و مطمئناً آمریکا اختیار کامل مناطق آزاد شده را به ی.پ.گ نخواهد سپرد؛ بنابراین ازنظر این نویسنده اردوغان به اهداف موردنظر خود در سفر به آمریکا رسیده است و ازنظر اروپایی‌ها از قالب دولتمرد منزوی خارج شده است. 

بنابراین می‌توان گفت: دوره جدید مناسبات ترکیه و آمریکا هرچند با پرونده‌های مفتوحی همراه خواهد بود، ولی بده‌بستان‌های خوبی بین دولت‌های دو کشور صورت خواهد گرفت که نتیجه این معامله‌گری منافع منطقه‌ای ایران را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.