روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی طی چند ماه اخیر با فرازونشیب‌های زیادی همراه بوده است. فراخوانده شدن سفیر اتحادیه اروپایی در آنکارا ازسوی بروکسل طی چند هفته گذشته بازتابی از این روابط است. بازگشت سفیر آلمانی اتحادیه اروپایی ازسوی خانم فدریکا موگرینی، رئیس دیپلماسی اروپایی پیام خوبی برای روابط آنکارا با بروکسل نیست. به‌نظر می‌رسد مناسبات طرفین طی یک دهه اخیر هیچ‌گاه تا این اندازه چالش‌برانگیز نبوده است. موضوعات مختلفی وجود دارد که روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی را چالش‌برانگیز کرده است. این درحالی است که قبل از کودتای اخیر ترکیه، ما شاهد تنش در روابط خارجی ترکیه بوده‌ایم. متشنج شدن روابط با روسیه بعد از سقوط جنگنده سوخو روسیه که بازتاب زیادی در صحنه مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی داشت، تنش با آلمان به‌خاطر تصویب قتل‌عام ارامنه در جریان جنگ جهانی اول (2015ـ2016) در بوندستاگ پارلمان آلمان، تنش در روابط با اتحادیه اروپایی به‌خاطر روند اجرایی شدن موافقت‌نامه مارس گذشته بر سر پناهجویان و مخالفت اتحادیه اروپا با لغو روادید برای اتباع ترکیه و... همه موضوعاتی بودند که سیاست خارجی ترکیه با آن مواجه بوده است.

بحران پناهجویان اگرچه می‌توانست موجب نزدیکی ترکیه به اتحادیه اروپایی شود؛ لکن عملاَ تبدیل به چالشی در مناسبات طرفین شد و اکنون بسیار متزلزل و شکننده است و هر آن ممکن است ازسوی یکی از طرفین ملغی گردد. نگاه هریک از طرفین به بحران پناهجویان حاکی از حل‌وفصل برخی مشکلات قدیمی در روابط طرفین و کسب امتیازات از طرف مقابل بود که چندان ساده نیست. ترکیه با لغو یک‌جانبه روادید برای اتباع اروپایی متقابلاً خواستار لغو روادید برای 79 میلیون اتباع خود بوده است؛ امری که با استقبال اتحادیه اروپایی مواجه نشد و بروکسل خواستارِ اجرای معیارهای اروپایی دراین‌رابطه شده که ازسوی ترکیه پذیرفته نشده است.

کودتای اخیر ترکیه و نحوه مهار بعدی آن تنش در مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی را حساس‌تر کرده است. اعلام مقامات ترک مبنی‌بر اعدام کسانی که در کودتا دست داشته‌اند از نکات چالش‌برانگیز در روابط آنکارا با بروکسل است. ترکیه قبلاَ درجهت فرایند عضویت در اتحادیه اروپایی توافق‌نامه‌ای با بروکسل امضا کرد و مجازات اعدام را ملغی نموده است. فسخ این موافقت‌نامه و اجرای مجازات اعدام می‌تواند مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی را خدشه‌دار نموده و در روند عضویتش مانع جدی به‌وجود آورد.

اگرچه هیچ‌گاه موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی به‌طور جدی ازسوی اروپاییان مطرح نبوده ولی موضوعاتی که بتواند این عضویت احتمالی را به تأخیر اندازد و یا بهانه لازم را به طرف اروپایی بدهد شدیداً مورد استقبال اتحادیه اروپایی است. به‌طور کلی، اتحادیه اروپایی هیچ‌گاه علاقه‌مند به پذیرش ترکیه، کشوری با 79 میلیون جمعیت، در درون خود نبوده است. البته بروکسل علاقه‌مند به گسترش همکاری‌های اقتصادی ـ تجاری است لکن فراتر از این را برنمی‌تابد و آن‌را مغایر منافع خود می‌داند و آن نیز به ساختار قدرت و سیاست‌گذاری در اتحادیه اروپایی بازمی‌گردد. کریستین کرن، صدراعظم اطریش اخیراً طی اظهاراتی خواستار پایان دادن به موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی گردید که موجب واکنش شدید ترکیه گردید و این اظهارات را وقیحانه خواند. اقای کرن موضوع پیوستن ترکیه را یک داستان تخیلی دیپلماسی خواند و تأکید نمود ترکیه به‌هیچ‌وجه معیارهای لازم برای عضویت در اتحادیه اروپایی را ندارد. ژان کلود یونگر، رئیس کمیسیون اروپایی نیز ضمن حمایت از صدراعظم اطریش طی اظهاراتی تأکید کرد ترکیه هم‌اکنون شرایط عضویت در اتحادیه اروپایی را ندارد و اگر ترکیه مجدداَ مجازات اعدام را برقرار کند، طبیعی است که روند عضویت آن در اتحادیه اروپایی منتفی خواهد شد.

کنار رفتن احمد داوود اوغلو توسط جناح طرفداران اردوغان با بازتاب منفی در محافل اروپایی مواجه شد. داوود اوغلو معمار روابط اخیر ترکیه با اتحادیه اروپایی بود و نسبت به اردوغان طرفداران بیشتری در کشورهای اروپایی داشت. رفتار و منش رجب طیب اردوغان که یادآور دوران عثمانی‌گری و اقتدارگرایی ترکیه است، به‌هیچ‌وجه مورد خوشایند کشورهای غربی و به‌خصوص اروپاییان نیست. افزایش تنش در ادبیات به‌کار رفته ازسوی اردوغان نسبت به مقامات اروپایی دور از چشم اروپاییان نیست.

امروزه به‌نظر می‌رسد چشم‌انداز عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی بسیار دورتر از هر زمانی است. ترکیه طی دو دهه اخیر علاقه‌مند بود در یک صدمین سالگرد تشکیل ترکیه نوین، در سال 2023 به عضویت اتحادیه اروپایی درآید. لکن چشم‌انداز این عضویت هم‌اینک بسیار کمرنگ است. ترکیه امروز کمتر از هر زمانی به پیوستن به اتحادیه اروپایی امیدوار است. ترکیه خود نیز این را متوجه شده است. حتی به‌نظر می‌رسد دولت اردوغان قید پیوستن به اتحادیه اروپایی را زده است. عضویت در اتحادیه، دیگر در رأس اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه قرار ندارد. مواضع اعلام‌شده ازسوی ترکیه و ادبیات به‌کار رفته ازسوی اردوغان درقبال رهبران اروپایی خود گویای این امر است.

با توجه به نکاتی که عنوان گردید، به‌نظر نمی‌رسد مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپایی و بسیاری از کشورهای عضو آن به‌زودی به حالت عادی بازگردد. حتی می‌توان منتظر تنش بیشتر در روابط طرفین شد. کودتای اخیر ترکیه که با حرف و حدیث‌های زیادی همراه است، روابط بروکسل با آنکارا را چالش‌برانگیزتر کرده است. این روند ممکن است تا آینده‌ای نزدیک تداوم یابد. روابط ترکیه با اتحادیه اروپایی نیازمند دوره‌ای همراه با آرامش است و رفتار هریک از طرفین می‌تواند در آینده این مناسبات تأثیر بگذارد.