افغانستان و فرصت‌سازی مسکو در روند صلح

ناآرامی‌ها و حملات داخلی در افغانستان سال‌هاست که گوی آرامش را از این کشور ربوده و رقابت بازیگران فرامنطقه، تألم و تنش‌های این کشور را دوچندان کرده است؛ چراکه هر یک درصدد تعیین نقشی در این سرزمین پرآلام هستند و این مهم را از مسیر صلح‌سازی یا بعضاً برهم‌زدن آن پیگیری می‌کنند. روسیه در زمره بازیگرانی قرار دارد که تحولات کابل را به واسطه همسایگی با محیط خارج نزدیک خود از مسیر برقراری صلح و ثبات دنبال می‌کند کمااین‌که در مقطعی با سایر بازیگران چون ایالات متحده در مبارزه با تروریسم همکاری داشت و در مقطع فعلی نیز به منظور تحقق این مهم، گفتگوهای بین‌الافغانی میان دولت و طالبان را پیگیری کرد. اگرچه مسکو به واسطه ذهنیت تاریخی شوروی-افغان تا حداقل یک دهه گذشته نقش فعالی در این کشور از خود بروز نداد اما در سال‌های گذشته به دنبال تعیین نقشی موثر برای خود در این کشور بوده است و در این راستا افغانستان در اولویت‌های سیاست خارجی مسکو در سند «مفهوم سیاست خارجی2016» (آخرین سند روسیه در حوزه سیاست خارجی) قرار داده شد.

 

اهمیت موضوع افغانستان در سپهر سیاست خارجی مسکو

افغانستان در سپهر سیاست خارجی مسکو عنوان منطقه حائل با خارج نزدیک را دارا می باشدکه تحولات در آن از دوره شوروی تا کنون نزد رهبران کرملین دنبال می‌شود‌؛چراکه موضوعاتی چون تروریسم، مواد مخدر و ناامنی در این کشور نگرانی‌های عمده مسکو در سطح داخلی را شکل می‌دهد. در خصوص تروریسم با اشاره به آمار 2020 سیپری مبنی بر افزایش چشمگیر هزینه‌ نظامی منطقه آسیای مرکزی ظرف یک سال اخیر باید گفت که دغدغه روسیه ناشی از انتقال هرگونه موج تروریستی از سوی افغانستان به این منطقه قابل درک است.  

 

تصویر1-هزینه نظامی جهان 2019[1]

 در خصوص توزیع مواد مخدر هم باید گفت در گزارش جهانی موادمخدر سازمان ملل، از افغانستان به‌عنوان مبدأ صدور مواد مخدر به روسیه[2] نام برده می‌شود که در این مسیر از گذر آسیای مرکزی عبور می‌کند[3] ضمن این‌که میزان مصرف سالانه این منطقه هم بر نگرانی مسکو افزوده است.

 

 

  

تصویر2- شیوع سالانه مصررف انواع مواد مخدر در آسیای مرکزی و قفقاز (%)[4]  

هرچند درباره مبارزه با مواد مخدر در منطقه آسیای مرکزی و افغانستان تمهیداتی اندیشیده شده است که نمونه آن تلاش کشورهای عضو سازمان مبارزه با جرائم و موادمخدر سازمان ملل در راستای تقویت همکاری‌های سازمانی، منطقه‌ای و جهانی در قالب سازمان فوق است. مرکز اطلاعات و هماهنگی منطقه‌ای آسیای مرکزی و ابتکار عمل قرقیزستان-تاجیکستان-افغانستان و ایجاد مثلث سه کشور با هدف برنامه‌ریزی مشترک در این راستا از جمله اقدامات محسوب می‌شوند، با این حال مسکو به دلایلی که مطرح شد، موضوع مواد مخدر را در زمره عوامل ناامنی از سوی افغانستان قرار می‌دهد.

حملات متعدد و بی‌ثباتی در افغانستان هم از جمله دلایلی است که روسیه را بر آن می‌دارد تا موضوع صلح و ثبات در سطح داخلی این کشور را با جدیت بیشتری پیگیری نماید.

تصویر3- حملات تروریستی در افغانستان 2018-2000[5]

مجموع عوامل فوق در سطح داخلی افغانستان سبب شده است تا روسیه نسبت به موضوعات آن پیگیر باشد و موضوع صلح و ثبات را دنبال کند. اما رویکرد مسکو در سال های اخیر مبنی بر شناسایی طالبان به عنوان بخشی از نیروهای محلی و یا نامیدن آن‌ها به عنوان جنبش آزادیخواه ملی به نظر می‌رسد اهداف روسیه را در سطحی فراتر از داخلی قرار می‌دهد. گروهی که از سال 2003 به‌عنوان گروه تروریستی در لیست سیاه دادگاه عالی روسیه قرار داشت و با اندکی مماشات تنها ارتباط میان این دو بازیگر (طالبان-دولت روسیه) تنها در حوزه‌های انسانی مرتبط با حقوق بشر و اسارت و گروگان­گیری بود. لذا چنین اقدامی را هرچند نمی‌توان در راستای مشروعیت بخشی به طالبان قلمداد کرد اما گام مهمی در راستای دیپلماسی روسیه در قبال طالبان است.

مسکو سطح دیالوگ با نیروهای درگیر در افغانستان را تا بدان سطح ارتقا داد که در این کشور شاهد برگزاری مذاکرات بین الافغانی بودیم که در آن طالبان علاوه بر آمادگی حضور در میز مذاکره، توزیع قدرت و شکست انحصارطلبی را نیز پذیرفتند که جملگی نشان از قدرت تاثیرگذاری مسکو بر طالبان دارد.

 سایر اقدامات و رایزنی‌های مسکو در قالب گروه تماس، رایزنی‌های سه‌جانبه روسیه-چین-پاکستان و سایر اقدامات هم نشان از آن دارد که روسیه در تلاش است تا در معادلات افغانستان قدرت نفوذ و تاثیرگذاری خود را افزایش دهد. در حالی‌که آمریکا ادعای معماری صلح در این کشور را دارد و مسکو بعضاً از آن حمایت می‌کند اما همزمان تلاش دارد به موازات واشنگتن بر روند مذاکرات اعمال نفوذ کند.

یکاترینا استپانووا- پژوهشگر روس- در خصوص نقش روسیه در فرایند صلح افغانستان بر این باور است که مسکو در مذاکرات صلح، همزمان دو استراتژی را دنبال می‌کند. استراتژی نخست مربوط به سیاست منطقه‌ای روسیه در خصوص روند صلح افغانستان و افزایش تعاملات و هماهنگی‌ها با کشورهای منطقه از جمله ایران، هند، پاکستان و چین است. سیاست دیگر هم به چرخش دیپلماتیک مسکو در ایفای نقش فعال در روند صلح افغانستان مربوط می‌شود. ترکیب این دو استراتژی در قالب رایزنی‌های بیش از پیش و اقدامات دیپلماتیک روسیه، جنبه عملیاتی گرفت.[6]  

در یک‌ نگاه کلی باید گفت موضوع افغانستان از هر دو منظر داخلی و بین‌المللی در نزد مسکو دارای اهمیت است و تلاش دارد تا در این راستا با هدف:

• حفظ امنیت در محیط خارج نزدیک
• ممانعت از صدور تروریسم و بی‌ثباتی در نزدیکی مرزهای خود
• فرصت‌سازی در افغانستان به موازات بازیگری واشنگتن

برقراری صلح و ایجاد امنیت در افغانستان را به موفقیت های سیاسی و دیپلماتیک خود بیافزاید.