آیا اروپا توان نجات برجام را دارد؟

سفر دو روزه جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و دیدار با مقامات ایرانی از مناظر مختلف قابل تحلیل است. نخست اینکه این سفر در شرایطی انجام گرفت که ایران گلایه های زیادی از بابت عدم ایفای تعهدات برجامی اروپا دارد. کما اینکه عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران به صراحت گفت که ایران از طرفین اروپایی ناراضی است و انتظار اقدامات جدی تر و هدفمندتری در برجام  دارد. از سوی دیگر این اولین سفر بورل به تهران بعد از انتصاب اش به سمت مهم مسئول سیاست خارجی اروپاست. فاصله کوتاه زمانی انجام این سفر با انتصاب بورل نشان از جدیت و علاقه مندی بورل به حل مناقشات مربوط به برجام و سایر مسائل اختلافی ایران و اروپاست.

مهم تر از همه اینها این سفر پس از آن صورت گرفت که به دنبال کاهش تعهدات برجامی ایران در ماه گذشته، سه قدرت بزرگ اروپایی، انگلیس، فرانسه و آلمان با صدور بیانیه ای اعلام کردند که بنا دارند برای کنترل اوضاع، مکانیسم معروف ماشه را فعال کنند. مکانیسمی که در صورت اجرا می تواند زمینه بازگشت پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل گردد و ایران علاوه بر تحریم های یکجانبه ترامپ با تحریم های شورای امنیت نیز مواجه شود. این مساله مهمی برای ایران است. تا امروز درست است که کشور با طیفی از تحریم های گزنده ترامپ مواجه بوده اما این تحریم ها مشروعیت بین المللی ندارد و قدرت های جهانی نه از روی تمایل و علاقه بلکه به سبب ترس از تنبیه های اقتصادی وزارت خزانه داری آمریکا داد و ستد اقتصادی شان را با ایران محدود کردند. البته اتحادیه اروپا دوباره اعلام کرد که مهلتی را برای مذاکره مجدد با ایران در نظر می گیرند تا وضعیت به سمت غیر قابل پیش بینی و خارج از کنترل نرسد.

کما اینکه اخیرا گزارشهایی از راه افتادن کانال تجاری میان ایران و سوئیس جهت عبور از نظام تحریمی آمریکا در دو بعد واردات غذا و دارو به صورت موقتی و آزمایشی به جریان افتاده است. مسلما در صورت تداوم این امر و گسترش ابعاد این کانال مالی به سایر حوزه ها، امکان رسیدن به جمع بندی مرضی الطرفینی میان ایران و اروپا بیشتر است. البته خواسته و انتظار ایران اقدامی فراتر از صرف تاسیس یک کانالی برای تبادل دارو و غذاست. مساله اصلی ایران، حوزه تبادلات ارزی و مالی و فروش آزادانه نفت است. اروپایی ها بایستی در این عرصه ورود جدی پیدا کرده و نشان دهند که بی توجه به تهدید های آمریکا در صحنه عمل به دنبال حفظ برجام هستند.

رهبران اروپایی در قضیه برجام باید نگاه و راهبردی فراسوی اقتصاد و تجارت داشته باشند. اروپایی ها به عنوان قدرتی بزرگ باید این اراده را از خودشان نشان دهند که لزوما منافع شان در گرو هماهنگی و هم نظری کامل با آمریکا نیست و به عنوان قدرتی بزرگ صاحب اراده و اختیار هستند و می توانند جدا از تصمیم گیری های واشنگتن عمل کنند. این مساله مسبوق به سابقه هم است. در موضوع تحریم های کوبا از سوی آمریکا اتحادیه اروپا با استناد به اینکه این تحریم ها در راستای منافع اتحادیه اروپا نیست و به نوعی  تهدید کننده منافع فراسرزمینی اعضای این انحادیه است؛ از همکاری با آمریکا اجتناب ورزیدند. در سیاست بین الملل همیشه اقتصاد و منافع حرف اول و آخر را نمی زند. اساسا تعریف از منافع همه جا و در همه موارد، سود و اقتصاد نیست. کشورها به دنبال هویت یابی و مساله پرستیژ بین المللی خودشان نیز هستند. از این جهت سفر بورل به تهران و اصرار رهبران اروپایی به حفظ توافق برجام نشان از این دارد که قدرت های اروپایی تمایلی به قرار گرفتن در مدار سیاست های تهدید آمیز ترامپ ندارند و تا حد ممکن دنبال منافع و رویکرد خودشان هستند. برای همین زمان آن رسیده که رهبران اروپایی از سیاست گفتار درمانی در برجام به مرحله اقدام و عمل تغییر رویه دهند و به مفهوم واقعی کلمه نشان دهند که صاحب اراده و اختیار در صحنه روابط بین الملل هستند و می توانند جدای از منافع واشنگتن سیاستگذاری کنند. این مهم در گرو هماهنگی و وحدت بیشتر قدرت های اروپایی و باز کردن دریچه های جدید مالی و تجاری با ایران است تا ایران با بهره مندی از مزایای اقتصادی برجام، با آمادگی و اشتیاق هر چه بیشتر به همکاری با اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه دهد.