تبیین و تحلیل جایگاه خاورمیانه‌ در گزارش سالانه وزارت امور خارجه ژاپن

وزارت امور خارجه ژاپن، گزارش سالانه خود را با عنوان «کتاب آبی[1]» منتشر می‌کند که در آن موضوعات مربوط به سیاست خارجی و روابط بین‌الملل مود طرح و بررسی قرار می‌گیرد. گزارش 2022 ضمن تبیین پیش‌درآمدی در خصوص وضعیت کووید-19 و اقدامات ژاپن در قبال آن، 4 فصل را با بخش‌های گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار داده است که به ترتیب زیر هستند:

پیش‌درآمد: مبارزه با بیماری کروناویروس

فصل1- بررسی وضعیت جهانی و چشم‌انداز دیپلماسی ژاپن

فصل2- سیاست خارجی ژاپن در مناطق جهان

فصل3- تقویت حضور ژاپن در جامعه بین‌المللی

فصل4- دیپلماسی باز ژاپن برای عموم

شاید بتوان مهم‌ترین بخش در عمده اسناد سیاست خارجی را چگونگی نگرش یک کشور به سایر کشورها دانست، اگرچه نشان‌دهنده خط‌مشی کلی یک بازیگر نیست با این‌حال چارچوب رفتاری و ادراک آن را نسبت به سایرین شکل می‌دهد. منطقه خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و برخورداری از 50% ذخایر نفت و 40% گاز جهان برای بازیگری چون ژاپن که 90% از نفت خام خود را از این منطقه وارد می‌کند، حائز اهمیت محسوب می‌شود. ژاپن پس از جنگ جهانی دوم در سایه امنیتی واشنگتن به توسعه اقتصادی پرداخته و بر این اساس صلح و ثبات در خاورمیانه را پیگیری می‌کند، زیرا از یمن تا ایران دستخوش تحولات سیاسی گوناگون هستند که می‌تواند بر امنیت منطقه تاثیرگذار باشند، لذا توکیو این مهم را در اولویت سیاست منطقه‌ای خود در خاورمیانه قرار داده است.   

در تشریح وضعیت هر یک از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در فصل دوم گزارش فوق، ضمن تشریح مختصری از آخرین وضعیت کشورها بر ایجاد صلح و ثبات در منطقه و برقراری و تداوم روابط حسنه با هر یک از آن‌ها که برای دولت ژاپن سودمند خواهد بود، تاکید شده و توسعه روابط اقتصادی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و تعاملات فردی نیز درنظر گرفته شده است. بازدید وزیر امور خارجه ژاپن از عراق پس از 15 سال و تصریح بر صلح و ثبات منطقه و همچنین اعتماد متقابل در این راستا صورت گرفته است.

در گزارش سالانه وزارت خارجه ژاپن در میان کشورهای منطقه خاورمیانه بر افغانستان و ایران تمرکز بیشتری شده است که دلایل مهمی را برای آن می‌توان عنوان کرد. نخست آن‌که؛ افغانستان به دلیل حضور طالبان و از هم گسیختگی در ساختار دولت زمینه نگرانی را بیش از سایر کشورها برای ژاپن فراهم آورده است. ایران بیش از 90 سال سابقه روابط دیپلماتیک با ژاپن را دارد و در زمینه‌های متعددی با یکدیگر همکاری دارند تا آن‌جا که اعمال تحریم‌های گسترده از سوی غرب هم بر این روند چندان تاثیرگذار نبود و تعاملات این دو در حوزه انرژی نیز تداوم داشته است و توکیو موفق به اخذ معافیت از واشنگتن شده است و همچنان دیپلمات‌های ژاپن در تهران به دنبال ایجاد فرصت‌های تجاری و اقتصادی در مسیر افزایش تعاملات هستند. به نظر می‌رسد پرداختن به این مهم در بخشی جداگانه در گزارش وزارت امور خارجه نشان‌دهنده اهمیت ایران برای دولت ژاپن است که می‌تواند ظرفیت‌های ایران را نزد این کشور برجسته و متمایز از سایر کشورهای منطقه نماید.

در یک نگاه کلی باید گفت که وزارت امور خارجه ژاپن در گزارش سالانه خود، چشم‌اندازی از روابط خارجی با سایر کشورها ارائه داده است اما عمدتاً نگاه به خاورمیانه به دلیل برخورداری از پتانسیل بالاتر در حوزه اقتصادی و فرهنگی (بویژه توریسم) ویژه و متمایز از بقیه می‌تواند قلمداد شود؛ چراکه محوری دوطرفه در این رابطه جریان دارد. به عبارتی همانطور که ژاپن فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی را در خاورمیانه و هر یک از کشورهای آن پیگیری می‌کند، برقراری امنیت و صلح و ثبات در آن نیز حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین پاسخ به این پرسش از اهمیت بالایی برخوردار است که توکیو خرید کالا را در ازای برقراری امنیت تحویل می‌گیرد یا کشورهای منطقه در صورت امنیت و نظم موفق به عرضه کالای خود خواهند شد؟!