سفر آقای روحانی به هند زمانی صورت گرفت که جمهوری اسلامی زیر فشارهای روزافزون ازسوی ایالات متحده برای تجدیدنظر در بندهایی از توافق هسته‌ای ایران (برجام) قرار دارد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا حتی با وجود تأیید دوباره پایبندی تهران به مفاد «برجام» در ژانویه 2018، تهدید کرده است که در دور بعدی یعنی ماه مه دیگر پایبندی ایران را به‌صورت تاکتیکی و علی‌رغم میل باطنی‌اش، تأیید نخواهد کرد. ازسوی‌دیگر، برخی دولت‌های اروپایی مانند فرانسه خواهان پذیرش تجدیدنظر هرچند محدود در مفاد توافق هسته‌ای ازسوی ایران هستند؛ امری که با مخالفت جدی این کشور روبه‌روست؛ زیرا مقامات ایرانی به‌خوبی می‌دانند هرگونه پذیرش احتمالی این درخواست، به‌معنای پذیرش مذاکره با آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا در زمینه برنامه دفاعی موشکی و همچنین نحوه حضور و نفوذ ایران در غرب آسیا خواهد بود. 

به‌علاوه، دیدار رئیس‌جمهور ایران از هند با امضای پانزده تفاهم‌نامه بین هیئت ایرانی که ترکیب آن به‌شکل معناداری بیشتر اقتصادی بود تا سیاسی، با مقامات هندی در زمینه‌های مختلف همراه بود. صنایع، بازرگانی، کشاورزی، بهداشت و درمان، خدمات پزشکی، امور قضایی، گذرنامه و روادید، پُست و از همه مهم‌تر توافق برای تکمیل طرح توسعه بندر چابهار توسط هند، محورهای اصلی گفتگوها و بندهای توافقات تهران ـ دهلی نو را تشکیل می‌دهند. 

این رویکرد عمدتاً اقتصادی ـ تجاری همزمان با تلاش واشینگتن و برخی متحدان منطقه‌ای آن مانند رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی برای منزوی و ورشکسته جلوه دادن اقتصاد ایران نشان داد که برعکس، کشورها و قدرت‌های بزرگی مثل هند تا چه اندازه مایل به استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی جمهوری اسلامی هستند. به تعبیر بعضی تحلیلگران هندی، نخست‌وزیر هند با امضای توافقات جدید با ایران و همچنین با سفر به امیرنشین عمان چند روز پیش از سفر دکتر روحانی سعی دارد به دولت ترامپ نشان دهد در روابط خود با کشورهای غرب آسیا مستقل عمل می‌کند و به‌ویژه زیر بار فشارهای واشینگتن و متحدانش در منطقه برای قطع یا کاهش همکاری‌ها با تهران نخواهد رفت. 

 

در چنین شرایطی، سفر آقای روحانی به هند حاوی پیام‌هایی روشن برای غرب است:

1. ایران یک کشور منزوی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیست و نخواهد بود؛ بلکه یک قدرت منطقه‌ای دارای موقعیت ویژه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک در قلب آسیاست که برخوردار از جذابیت‌های گوناگون اقتصادی ـ تجاری، مشترکات فرهنگی بسیار عمیق و ریشه‌دار با همسایگان و دیگر کشورها در غرب و جنوب آسیا و آسیای مرکزی است که به اختصار به آن «ایران فرهنگی» می‌گویند و بدین‌لحاظ یک استثناء در نوع خود محسوب می‌شود، همچنین به‌خاطر توان موشکی و نظامی‌اش نمی‌توان از این کشور صرف‌نظر کرد یا احیاناً آن را منزوی کرد. 

بنابراین کشورهایی مثل هند اگر هم بخواهند، نمی‌توانند به صرف تهدیدات آمریکا یا فشارهای تل‌آویو، ریاض و دیگر رقبای متخاصم تهران، از بازار پرسود انرژی و تجارت ایران چشم بپوشند؛ و نفوذی را که ازطریق سرمایه‌گذاری فزاینده در زیرساخت‌ها و دیگر بخش‌های اقتصاد درحال توسعه ایران ازجمله پتروشیمی، استخراج منابع نفت و گاز و توسعه بنادر ایران نصیب دهلی نو خواهد شد، نادیده بگیرند.

براین اساس ترامپ، مکرون و دیگران به‌جای سعی بیهوده دراین‌زمینه که جز هدر دادن وقت واشینگتن و متحدان اروپایی آن عایدی دیگری به‌همراه ندارد، بهتر است واقعیت‌ها را درمورد ایران بپذیرند.

2. هند همچون دیگر کشورهای جنوب آسیا (ازجمله پاکستان و افغانستان) به‌وضوح درصدد حفظ موازنه شکننده در روابط خود با ایران و همزمان با آمریکا، رژیم صهیونیستی و دیگر دولت‌های مخالف نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی است؛ اما همان‌گونه که برخی تحلیلگران هندی اذعان دارند برای دولت مودی مهم‌تر از روابط دوجانبه با واشینگتن، تل‌آویو، ریاض و دیگران، استقلال عمل در حوزه سیاست خارجی، به‌ویژه درقبال غرب آسیاست. 

سفر رئیس‌جمهور ایران به هند نشان داد طرف هندی با وجود برخی اختلاف‌نظرات در مسائل سیاسی (مسئله کشمیر و روابط دهلی نو ـ تل‌آویو) و اقتصادی (تلاش هند برای تحت اختیار گرفتن مالکیت منابع گاز «فرزاد ب» در خلیج فارس به بهانه استخراج آن برای ایران و نیز عدم پرداخت پول نفت خریداری‌کرده از ایران به بهانه تحریم نظام بانکی این کشور ازسوی آمریکا)، تقویت روابط با تهران را به‌دلیل مزایا و منافع آن در اولویت قرار داده است و به موازات توسعه روابط خود با ایالات متحده، رژیم صهیونیستی، عربستان، امارات متحده و دیگر رقبای متخاصم ایران، توسعه روابط با تهران را پیگیری خواهد کرد. 

3. دیدار آقای روحانی از بعد ژئوکالچرال نیز حائز اهمیت زیادی است. او پیش از سفر به دهلی نو، وارد حیدرآباد ـ مرکز ایالت تلانگانا یا تلنگانه ـ در جنوب هند شد و دو روز از سفر سه‌روزه خود را به دیدار با مقامات و پژوهشگران محلی، ایرانی‌تباران مقیم آن ایالت و سخنرانی در نماز جمعه «مکه مسجد» حیدرآباد اختصاص داد. بازدید از اماکن تاریخی این شهر نیز که بخشی از آن به دوران دولت‌های محلی شیعه (بهمنیان و قطب شاهیان) و سنی (گورکانیان هند) بازمی‌گردد و نقش ایرانیان در فرهنگ و سیاست هند مسلمان را یادآور می‌شوند، نیز در نوع خود مهم بود. 

حیدرآباد با بیش از 450 سال قدمت، نقطه ثقل تشیع (اغلب اقلیت ایرانی‌تبار) در هند، نماد همزیستی شیعه و سنی و مسلمان و غیرمسلمان در شبه‌قاره است و اقامت رئیس‌جمهور ایران برای اهل فن، پیام‌های مهم دیگری نیز به‌همراه داشت. نخست، استقبال تاریخی از رئیس‌جمهور ایران به دولت راستگرای مودی، به‌خصوص بعضی افراط‌گرایان هندو که اخیراً در پارلمان و رسانه‌های هند خواهان اخراج مسلمانان این کشور به پاکستان یا بنگلادش شده‌اند، یادآوری کرد که مسلمانان هند (شیعه یا سنی) تنها نیستند و هرگونه تلاش برای تضعیف یا اخراج آنها که احتمال می‌رود بخشی از پروژه پاکسازی این کشور از غیرهندوها با حمایت و کمک پنهان آمریکا و رژیم صهیونیستی باشد، با واکنش قاطع دولت‌هایی مانند جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو خواهد شد. 

دوم، به‌نظر می‌رسد تهران مصمم است پس از سال‌ها کم‌توجهی، از ظرفیت‌های کلان مسلمانان هند (به‌ویژه شیعیان) برای پیشبرد اهداف فرهنگی و نه‌فقط ایدئولوژیک خویش در جنوب آسیا استفاده کند. این به‌معنای گام برداشتن در مسیر احیاء «ایران فرهنگی» است که سال‌هاست ازجمله در شبه‌قاره هند به فراموشی سپرده شده است. البته این مهم جز با همکاری دولت و نهادهای فرهنگی هند و همچنین گماردن نیروهای کاربلدتر و دلسوزتر در رایزنی‌های فرهنگی ایران در این کشور ممکن نخواهد شد. سوم، دولت مودی اگر خواستار گسترش روابط فرهنگی با غرب آسیا به‌خصوص با جمهوری اسلامی است، باید تحریکات و تحرکات فزاینده ضداسلامی و موج «ایران‌هراسی» را در کشورش سرکوب کند یا دست‌کم بدان دامن نزند.

 

به فاصله کوتاهی پس از سفر دکتر روحانی به هند، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی قرار است برای پیگیری توافقات صورت‌گرفته با همتای هندی خود به دهلی نو سفر کند. احتمال می‌رود نخستین پیامد دیدار رئیس‌جمهور ایران از هند، افزایش فشار مودی به نتانیاهو برای کاستن از میزان مخالفت تل‌آویو با پروژه‌های مشترک ایران و هند و سرمایه‌گذاری‌های در شُرف انجام شرکت‌های هندی در چابهار و بندرعباس و دیگر نقاط ایران باشد. این درحالی است که دولت ترامپ نیز با وجود تهدید به تحریم شرکت‌ها و دولت هند درصورت همکاری با تهران، به دلایل سیاسی ـ تجاری، نسبت به پیشبرد طرح‌هایی همچون توسعه بندر چابهار مخالفتی ابراز نکرده است. این امر از هم‌اکنون فشار را بر رژیم صهیونیستی برای کاستن از خصومت نسبت به همکاری‌های تهران ـ دهلی نو افزایش داده است. 

به‌علاوه دولت مودی ناچار خواهد بود برای تقویت پروژه نفوذ خود در غرب آسیا بیش از گذشته ایران را به‌عنوان یک مهره کلیدی در راهبرد منطقه‌ای خویش مدنظر قرار دهد و از اتخاذ مواضع دوپهلو یا مخالفت با راهبرد جمهوری اسلامی در سوریه و عراق بکاهد. درغیراین‌صورت درهای غرب آسیا به روی هند تا حدود زیادی بسته خواهد ماند.