گزارش نشست تخصصی

بررسی موضوعات راهبردی توسعه بندر چابهار

نشست تخصصی «بررسی موضوعات راهبردی توسعه بندر چابهار» که ازسوی سازمان بنادر و دریانوردی، موسسه مطالعات ابرارمعاصر تهران و پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر امروز صبح (22 مهر) در محل هتل بزرگ تهران برگزار شد.

محمد راستاد در "نشست تخصصی بررسی موضوعات راهبردی توسعه بندر چابهار " گفت: در مسیر مهم تجارت جهانی که مهم ترین آن مسیر شرق به غرب است، بندر چابهار دارای کمترین فاصله و حداقل انحراف است که  یک مزیت راهبردی برای بندر چابهار به شمار می آید. وی با اشاره به توافقنامه دالان چابهار به بین سه کشور هند، افغانستان و ایران، افزود: از جمله مزیت‌های بندر چابهار، محدوده بازار بسیار گسترده این بندر است که شامل کشورهای ساحلی اقیانوس هند، کشورهای شرق آفریقا، برخی کشورهای جزیره‌العرب، از یک طرف و کشور افغانستان و آسیای مرکزی از سمت دیگر می‌شود.

مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به اقدمات این سازمان برای توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، تاکید کرد: با ایجاد زیرساخت‌ها در فاز اول و بخشی از فاز دوم طرح توسعه بندر چابهار، این بندر از یک بندر فصلی به جهت نداشتن حوضچه آرامش در فصل مونسون، به بندر تبدیل شده است که در تمام طول سال قادر است به خطوط کشتیرانی خدمات بندری و دریایی بدهد. همچنین این بندر ظرفیت جذب بالای سرمایه‌های خارجی را دارد و این امر با جذب موفق اوپراتور خارجی در قالب قراردادBOT، برای بندر چابهار نمود عینی یافته است.

راستاد با بیان اینکه بندر چابهار در اوج تحریم‌ها روند مثبت بالای ۳۰ درصد در عملیات تخلیه و بارگیری را تجربه کرده است، گفت: بندر چابهار با برخورداری از تجهیزات مدرن و پیشرفته، پاسخگوی خطوط لاینری است ‌و با راه‌اندازی خط ترانزیت هندوستان به افغانستان از طریق چابهار، قابلیت این بندر برای بهره‌مند سازی دیگر بازیگران منطقه‌ای نیز اثبات شد.

گفتنی است، در پنل اول که با عنوان «تحلیل چالش‌های زیرساختی بندر چابهار» و با مدیریت سازمان بنادر و دریانوردی برگزار شد، جناب آقای محمدعلی حسن‌زاده معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی، آقای محمدرضا اللهیار معاون امور مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی و آقای علیرضا چشم‌جهان متخصص و فعال دریایی به ایراد سخنرانی پرداختند.

معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه چابهار با بریدگی های طبیعی و استثنایی، بزرگ ترین خلیج ایران و حاشیه سواحل دریای عمان محسوب می شود، گفت: جاده ابریشم در گذشته دور، دو گره دریایی داشت یکی بندر عباس و دیگری بندر تیس در همجواری چابهار بوده است.

محمد علی حسن زاده در « نشست تخصصی بررسی موضوعات راهبردی توسعه بندر چابهار» توضیح داد: پیش از انقلاب اسلامی ایران و در دوره پهلوی، برای احیای جایگاه بندر تیس، مشاور کانادایی برای طرح توسعه چابهار انتخاب شد؛ اما سازمان بنادر و دریانوردی، با وقوع جنگ تحمیلی و اشغال بندر خرمشهر، ساخت بندر شهید رجایی در استان هزگان و بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان را در دستور کار قرار داد. وی تاکید کرد: برای بهره گیری از همه ظرفیت های بندر چابهار لازم است همگرایی کامل بین مقامات کشوری و بومی برای طرح توسعه چابهار بوجود آید ؛ چراکه این بندر یک سرمایه ملی محسوب می شود.

محمدرضا الهیار؛ معاون مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی نیز  در این نشست با بیان اینکه «بهترین نقاط از حیث اقتصادی، در سواحل مکران شناسایی شده است»، گفت: بر اساس چشم انداز طرح توسعه بندر چابهار، ظرفیت عملیاتی این بندر به ۸۳ میلیون تن خواهد رسید و ۳۰ پست اسکله کانتینری ، چندمنظوره، مایع و نفتی در آن احداث خواهد شد. وی گفت: طی سال های گذشته، تجهیزاتی چون مکنده های پیشرفته غلات، جرثقیل های ۵۰ تا ۸۰ تن ، لیفتراک و ریچ استاکر در بندر مستقر شده و به کار گرفته شده است. الهیار با اشاره به تجهیزات در دست اقدام، از برنامه ریزی برای خرید ۴ دستگاه لایروب هابز ، ۸ دستگاه گنتری کرین با بوم های ۷۱ متر، ۲۲ دستگاه RTG و تجهیزات مربوط به شانتینگ یارد ریلی خبر داد. همچنین، در خصوص ضرورت ها و نیازمندی های تحقق چشم انداز در بندر چابهار، بر " اتصال به شبکه سراسری راه آهن برای نتقال حدود ۳۰ درصد بار" ؛ " اختصاص پسکرانه به وسعت حدود ۴۵۰ هکتار " ؛ " تسریع در تصمصم گیری تعیین محل ورود به بندر" و " تامین برق و گاز مورد نیاز " تاکید کرد.

وی همچنین از پیش بینی ساخت سیلوی ۱۰۰ هزار تنی تمام مکانیزه در بندر چابهار خبر داد.

علیرضا چشم جهان؛ کارشناس ارشد حمل و نقل دریایی و بندری نیز در این نشست با بیان اینکه «ترانزیت، مزیت ویژه بندر چابهار قلمداد می‌شود»، گفت: با فعال شدن یک اپراتور بین المللی در بندر چابهار، خط کشتیرانی کانتینربر در این بندر به‌طور منسجم برقرار است. وی اظهار داشت: طی ۹ ماه گذشته از آغاز سال جدید میلادی، با استقرار تجهیزات پیشرفته در بندر چابهار ، ۱۸ کشتی بزرگ کانتینری در این بندر پهلو گیری کردند که نشان دهنده اتصال بندر چابهار به شبکه بین المللی حمل و نقل است.

وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری به توسعه محور شرق، عدم الحاق بندر چابهار به منطقه آزاد را یکی از چالش های اساسی این بندر برشمرد و گفت: عدم الحاق بندر به منطقه آزاد سبب شده تا ۹ درصد ارزش افزوده از مشتریان و صاحبان کالا دریافت شود و نتوانیم از ظرفیت های ایجاد شده در پسکرانه بندر شهید بهشتی به درستی استفاده کنیم. به گفته چشم جهان،  یک اصل مهم در فعال سازی بنادر، هماهنگی و اتفاق نظر همه نهادها و دستگاه ها در خصوص اهمیت و جایگاه بندر چابهار در اقتصاد کلان کشور است.

 

پنل دوم باعنوان تحولات ژئواستراتژیک منطقه و هدف‌گذاری راهبردی ج.اسلامی ایران برگزار شد، آقای محمد جعفری ریاست اندیشکده امنیت اقتصادی تدبیر، آقای ابوالفضل ظهره‌وند سفیر سابق ایران در افغانستان، مجیدرضا مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مهدی میرمحمدی ریاست پژوهشکده مطالعات راهبردی به ایراد سخنرانی پرداختند. از مهمترین محور این بخش می‌توان به:

ابوالفضل ظهره‌وند سفیرسابق ایران با اشاره به تحولات جاری در منطقه گفت برای فهم نگاه افغان‌ها به چابهار نمی‌توان چشم بر بازیگران قومی و موضوعات اولویت‌دار در این کشور بست. موضوع نخست افغانستان در حال حاضر ایجاد امنیت، بازگشت صلح، توسعه و رقابت شفاف و حضور بدون مداخله بازیگران خارجی در این کشور است. حال باید دید در این چارچوب چابهار چه جایگاه  و نقشی برای افغانستان دارد. در تنگنای جغرافیایی که پاکستان برای افغان‌ها ایجاد کرده چابهار جایگاه ویژه‌ای دارد و این امر درصورت بی‌توجهی به ایجاد مزیت‌ها و امتیازات برای صاحبان سرمایه و تجار افغان می‌تواند کمرنگ شود.

وی همچنین با اشاره به، تمایل تجار افغان برای اتصال به آب‌های بین المللی گفت: این یک نیاز واقعی است و باید روی آن برنامه مدون و مشخص داشت تا منتج به نتیجه مطلوب شود. افغانستان در بازی پاکستان، چین، آمریکا، هند، روسیه و دیگر بازیگران منطقه‌ای قرار دارد و در صورت ایجاد توازن میان منافع بازیگران داخلی و خارجی طرحها و نگاه آنها میتواند منتج به نتیجه گردد و این امر جایگاه مؤلفه سیاست‌گذاری و شناخت درست از محیط را مورد تأکید قرار می‌دهد. اگر به افغانستان را از منظر خودشان نگریسته شود، گام‌های لازم جهت سیاست‌گذاری نمایان خواهد شد.

ظهره‌وند با اشاره به شرایط کنونی افغانستان گفت چالش‌های قومی در این کشور را نباید از نظر دور داشت و باید به گونه‌ای کار کرد که منافع میان تمامی گروه‌ها از پشتون تا ازبک و هزاره و تاجیک توزیع شود و با تمامی گروه‌ها کار کرد. وی هم‌چنین گفت، گوادر در صورتی می‌تواند تهدیدی برای چابهار باشد که شرایط لازم برای این تهدیدانگاری فهم نشده باشد؛ باید تعارض منافع را از میان برد و از حضور چین، پاکستان و  تمامی بازیگران منطقه‌ای در چابهار استقبال کرد تا حضور هند به تنهایی رقابت دو کشور را وارد صحنه چابهار نکند.

 

در ادامه دکتر مجیدرضا مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه با اشاره به مولفه‌های مهم و تأثیرگذار در سیاست خارجی هند گفت: چابهار را باید از دریچه اولویت‌های هندی نگریست تا جایگاه آن را در راهبردهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی هند دریافت. هند به عنوان یک قدرت نوظهور نیازمند یافتن بازارهای جدید و ورود به حوزه های جدید است، که این هدف از سوی پاکستان و چین محصور شده است و چابهار در واقع فرار از تنگنای جغرافیایی برای هند و دستیابی به بازارهای افغانستان، آسیای مرکزی و اتصال به کریدورهای مهم بین‌المللی است. اگرچه ایران تلاش دارد به چابهار از منظر اقتصادی نگریسته شود اما منافع هند، چین، پاکستان و آمریکا لاجرم چابهار را از دریچه دیگری نیز مورد توجه بازیگران اصلی منطقه‌ای و جهانی کرده است.

مومنی  در ادامه گفت چابهار برای هند از دو منظر حایز اهمیت است: 1. دالان اقتصادی چین و پاکستان؛ 2. تجارت و امنیت؛ در واقع دهلی نو، درصدد فرار از رقابت منطقه‌ای با چین و پاکستان و رهیدن از تنگنای جغرافیای پاکستان برای دسترسی به اسیای مرکزی و افغانستان است. و از هر دو منظر ایارن حایز جایگاه ویژه ای برای هند است؛ از این‌رو، سیاست‌گذاران ایرانی باید نگاه دقیق‌تری به مقدورات و محذورات بازیگران همکار و رقیب با ایران داشته باشند تا بازی سازی بهتری در معادلات و تحولات منطقه‌ای و جهانی ایجاد نمایند. به باور وی، موفقیت چابهار در گرو بازیگری خوب ایران در حوزه سیاست و اقتصاد است و تا با مذاکره و گفتگو، چابهار را به عنوان ظرفیتی برای افزایش منافع مشترک برای بازیگران منطقه‌ای معرفی کرد و به دیگر سخن، چابهار تلاقی منافع بازیگران منطقه‌ای است و ایجاد این نگاه در بازیگران منطقه ای نیازمند تدبیر و دقت است و همچین حساسیت‌زدایی از دیگر بازیگران درباره چابهار باید در اولویت قرار گیرد و این امر با دعوت از آنها برای حضور، سرمایه‌گذاری و بهره‌مندی از آن امکانپذیر خواهد شد.

وی همچنین گفت: اقتصاد امنیت‌ساز است و در شرایطی که این‌سو  و آنسوی مرزهای شرقی ایران تحت تأثیر ناامنی‌های همسایگان ایران قرار دارند و می‌توان با تمرکز روی طرح‌های نظیر چابهار به سمت امنیت پایدار در منطقه و نه تنها ایران گام برداشت.

 

سپس مهدی میرمحمدی ریاست پژوهشکده مطالعات راهبردی به مسئله چابهار از منظر سیاستگذاری داخلی و حاکمیتی نگریست و گفت: در گام نخست باید یک اجماع جدی میان مقامات بومی، محلی، منطقه‌ای و ملی درباره توسعه بندر چابهار اتفاق بیفتد. چابهار یک سرمایه ملی است و قابلیت تغییر معادلات منطقه‌ای و داخلی را دارد از اینرو، با فهم درست چالش‌ها باید ظرفیت‌های موجود را تقویت و بهبود بخشید چراکه در غیر این صورت با سایش و تحلیل رفتن ظرفیت‌های ژئوپلتیک و غیره مواجه خواهیم شد.

میرمحمدی گفت: نگاه سیاستگذارانه در ایران باید کلان باشد اما مناطق را از دریچه نگاه بومی نگریست و سپس وارد حوزه سیاستگذاری شد، این امر ضریب موفقیت را بسیار بالاتر خواهد برد. به باور میرمحمدی، چابهار مثال عینی از موفقیت یا عدم موفقیت سیاستگذاری کلان ملی در حوزه توسعه اقتصادی در مناطق پیرامونی و استراتژیک است. باید به نگاه و فهمی بیناذهنی و مشترک میان تمامی مقامات، نهادها و حوزه های درگیر با چابهار ایجاد شود و تا زمانی که این اجماع و فهم مشترک شکل نگیرد موفقیت واقعی و همه شمول ایجاد نخواهد شد.

میرمحمدی در ادامه با اشاره به مناطق پیرامونی چابهار گفت: مردم بومی باید احساس کنند در موفقیت طرح توسعه چابهار سهیم هستند و تا این امر محقق نشود موفقیت چابهار عینی و واقعی نخواهد بود. از این‌رو، با ورود نخبگان محلی و متنفذان مناطق باید از آنها درباب فهم بهتر نگاه بومی به طرح‌های توسعه و ایجاد اشتیاق میان مردم یاری و مساعدت گرفت.

میرمحمدی با اشاره به حضور هند در چابهار و نزدیکی چابهار به گوادر گفت: نباید چابهار را در رقابت هند و پاکستان تبدیل به یک متغیر کرد و با پذیرش بازیگران متعدد منطقه‌ای و سرمایه‌گذاران بین‌المللی با مشوق‌های مالیاتی و دیگر امتیازات باید این نگاه را از بین برد. همچنین، ایران باید تاحدممکن از نزدیکی چابهار و گوادر و وورد چین به چابهار و کریدورهای بین‌المللی داخلی استقبال نماید تا از یک‌طرف از انحصاری شدن حضور تک بازیگر و در ادامه تحمیل احتمالی شرایط مشارکت و همکاری از سوی او جلوگیری به عمل آید و از طرف دیگر، چابهار از منظر اقتصادی پررنگ شود و از بازی قدرت و رقابت دیگر بازیگران خارج شود. وی همچنین گفت، بندر چابهار ظرفیت بازی‌سازی در مقیاس ملی و منطقه‌ای را داراست. بازیگرانی نظیر هند، چین و پاکستان به چابهار از منظر بازیگر رقیب می‌نگرند و این امر می‌تواند موفقیت چابهار را تحت تأثیر قرار دهد از این‌رو، باید با نگاهی اقتصادی به چابهار آن را در چارچوب همگرایی‌های منطقه‌ای بازنمایی کرد آن را محملی برای جذب سرمایه‌های تمامی بازیگران منطقه‌ای و فرصتی برای پیشبرد اهداف اقتصادی بازیگران معرفی کرد ودر نهایت با جذب بازیگران متعدد و متنوع از تسری نگاه سیاسی به چابهار فاصله گرفت.