توافقنامه عمومی امنیت اطلاعات نظامی؛
پیمانی حیاتی اما شکننده (2016-2019)
-
زمینه‌های شکل‌گیری پیمان سه‌جانبه امنیتی
روند رو به افزایش تهدیدات موشکی و هسته‌ای کره شمالی منجر به نزدیک شدن دو متحد نه‌چندان همراه آمریکا یعنی کره جنوبی و ژاپن به یکدیگر و تشکیل توافقنامه عمومی امنیت اطلاعات نظامی در سال 2016 شد. اگرچه پیش‌ازاین بارها برای تشکیل این پیمان تلاش‌هایی صورت گرفته بود اما به دلیل اختلافات تاریخی و مسائل حل‌نشده مرتبط با جنگ جهانی دوم این تلاش‌ها از حد مذاکره فراتر نرفته و به بن‌بست خورده بودند. با افزایش فشارهای آمریکا و احساس تهدید هر یک از دولت‌های ژاپن و کره جنوبی به دنبال افزایش تهدیدات کره شمالی، پیمان امنیتی با عملکرد و کارکردی چندمنظوره در سال 2016 تشکیل شد.
توافقنامه عمومی امنیت اطلاعات نظامی[1]، به دو کشور این امکان را می‌دهد تا اشکال مختلف اشتراک‌گذاری اطلاعاتی-نظامی، ماهواره‌ای، سایبری و انسانی در حوزه‌های موضوعی مختلف و به‌خصوص در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی کره شمالی برقرار شود و درعین‌حال از اسرار مشترک نظامی میان طرفین محافظت شود. ازآنجایی‌که ژاپن و کره جنوبی در زمینه جمع‌آوری اطلاعات در سطوح مختلفی از قدرت قرار دارند این پیمان به امریکا این اطمینان را می‌دهد که دو متحد باهم هم‌تراز شده و با مسئولیت‌های عملیاتی مکمل می‌توانند در صورت بروز هرگونه بحران احتمالی در شبه‌جزیره کره به‌طور مؤثر پاسخ دهند.[2] ترکیب توانمندی‌های این سه کشور در کنار مؤلفه نزدیکی جغرافیایی سبب می‌شود که مقابله و مهار تهدیدات کره شمالی راحت‌تر صورت گیرد. در همین راستا باید گفت که پیمان امنیتی-نظامی بین نیروهای مسلح ژاپن و کره جنوبی به‌عنوان بخشی از استراتژی امنیتی آمریکا در شرق آسیا («محور شرق» که توسط اوباما مطرح شد) قلمداد می‌شود.
می‌توان گفت که این پیمان یک کارکرد عملی و یک کارکرد نمادین دارد: کارکرد عملی آن ساده‌تر کردن اشتراک اطلاعاتی بین سئول و توکیو در مواجهه با تهدیدات هسته‌ای کره شمالی و خنثی نمودن بحران در شبه‌جزیره است؛ بنابراین برای کشورهایی که در معرض تهدیدهای پیونگ‌یانگ قرار دارند این پیمان بسیار مفید قلمداد می‌شود؛ اما ازنظر نمادین این پیمان سمبل پیروزی سیستم اتحادها به رهبری ایالات‌متحده و طراحی شبکه امنیتی قدرتمند از متحدان در شرق آسیا در برابر قدرت‌های در حال ظهور چین و روسیه است.
-
دلایل اعلام عدم تمدید پیمان امنیتی توسط کره جنوبی
با شدت گرفتن اختلافات میان ژاپن و کره جنوبی به دلیل مسائل حل‌نشده تاریخی و کشانده شدن آن به حوزه اقتصادی و اعمال کنترل‌های سخت‌گیرانه تجاری توسط ژاپن نسبت به کره جنوبی، کره جنوبی در تاریخ 23 اوت 2019 اعلام کرد که توافقنامه امنیتی را تمدید نخواهد کرد؛ بنابراین فرایندی که از مسائل تاریخی آغازشده و به حوزه اقتصادی سرایت کرده بود در مرحله پایانی به حوزه امنیتی کشیده شد. ازجمله مهم‌ترین دلایلی که در این رابطه می‌توان برشمرد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
سطح داخلی: به خدمت گرفتن خشم ناشی از وقایع تاریخی در کسب منافع سیاسی داخلی و درون‌حزبی، عدم تعادل قدرت تجاری میان دو کشور به‌ویژه ظهور کره جنوبی به‌عنوان یک قدرت اقتصادی و استفاده ژاپن از محدودیت‌های تجاری برای مهار قدرت اقتصادی کره جنوبی، استفاده ابزاری کره جنوبی از اعلام عدم تمدید توافقنامه برای مجبور کردن آمریکا به تعهدات بیشتر نسبت به امنیت کره جنوبی به‌عنوان ضعیف‌ترین ضلع در مثلث آمریکا-ژاپن-کره جنوبی، تفاوت دیدگاه‌ها میان کره جنوبی و ژاپن در رابطه با مسائل منطقه‌ای (در رابطه با کره شمالی، سئول کمتر روی بازدارندگی و بیشتر بر دیپلماسی با کره شمالی متمرکزشده است اما ژاپن خواهان پاسخ سرسختانه به کره شمالی است. در رابطه با چین، کره جنوبی به دنبال برقراری روابط بیشتر با چین است درحالی‌که ژاپن چین را به‌عنوان رقیب می‌بیند)، خوش‌بینی اولیه کره جنوبی به حل بحران هسته‌ای کره شمالی و احتمال افزایش روابط با کره شمالی به‌جای جنگ با آن و در نتیجه عدم ضرورت استمرار توافقنامه امنیتی، افزایش ملی‌گرایی در هر دو کشور ژاپن و کره جنوبی و استفاده ابزاری رهبران هر دو کشور برای تأمین منافع سیاسی خود.
سطح بین‌المللی: «در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، آمریکا به‌طور فزاینده‌ای از تعهدات بین‌المللی خود جداشده و این مسئله به‌نوعی اختلافات بین متحدان ایالات‌متحده را تشدید کرده است». در همین راستا بسیاری از تحلیل گران معتقدند که نگاه ترامپ به پیمان‌های امنیتی به‌مانند معاملات تجاری و درخواست پرداخت سهم برابر از طرفین سبب ضربه شدید به چهره آمریکا به‌عنوان هژمون شده است. بدیهی است با کم شدن نقش ایالات‌متحده، ژاپن و کره جنوبی به‌طور فزاینده‌ای به دنبال پیگیری منافع ملی به‌جای منافع منطقه‌ای و امنیت جمعی می‌روند. بدیهی است که عدم قابلیت اطمینان بخشی آمریکا سبب شده است تا متحدان آمریکا علی‌رغم اقتصادهای بسیار وابسته به یکدیگر و منافع امنیتی مشترک روزبه‌روز به دنبال منافع ملی بروند. با در نظر داشت این گزاره می‌توان ادعا کرد سیاست‌های نه‌چندان کارآمد ترامپ سبب وخامت روابط متحدان آن شده و عدم تمایل آمریکا برای ورود به جدال میان متحدان یکی از علل اساسی عدم تمدید پیمان توسط کره جنوبی است.
-
پیامدهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی عدم تمدید پیمان امنیتی توسط کره جنوبی
با در نظر داشت جایگاه سیاسی و اقتصادی ژاپن و کره جنوبی می‌توان پیش‌بینی کرد که تنش و بدتر شدن روابط دو کشور آثار و پیامدهای مهمی در حوزه‌های موضوعی مختلف و در سطوح داخلی و خارجی خواهد داشت.
اقتصادی: تنش در حوزه‌های اقتصادی و امنیتی می‌تواند صدمات قابل‌توجهی به صنایع اصلی در هر دو اقتصاد، ازجمله صنایع نیمه‌هادی کره جنوبی و محصولات مصرفی در ژاپن وارد کند و درنهایت باعث کاهش رشد اقتصادی این دو قدرت اقتصادی شود. در سطح بین‌المللی اختلافات تجاری بین اقتصادهای سوم و دوازدهم جهان ممکن است اثرات قابل‌توجهی برای اقتصاد جهانی که در حال حاضر با خطرات ناشی از تجارت و عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیکی دست‌وپنجه نرم می‌کند داشته باشد. آنچه مشخص است این است که اگر این اختلافات در مدت طولانی ادامه یابد، مطمئناً می‌تواند زنجیره تأمین قطعات الکترونیک در سطح جهانی را مختل کند.
امنیتی: بیشترین حوزه متأثر از خروج کره جنوبی از پیمان امنیتی حوزه ژئوپلیتیک و مسائل مرتبط با صلح، ثبات و نظم منطقه‌ای در شرق آسیا است که توسط آمریکا و در دوره بعد از جنگ جهانی دوم پایه‌ریزی شده است. در همین راستا این نکته را باید افزود که موفقیت استراتژی امنیتی آمریکا در منطقه شرق آسیا بستگی شدیدی به میزان عملکرد و موفقیت سیستم اتحادهای این کشور در منطقه دارد. لذا منطقی به نظر می‌رسد که اعلام خروج کره جنوبی از پیمان امنیتی بیش از هر کشور دیگری منافع امریکا را تحت تأثیر قرار دهد و درعین‌حال پتانسیل بسیار خوبی برای سایر بازیگران به‌طور خاص چین و روسیه برای نقش‌آفرینی بیشتر فراهم می‌کند.
-
بازگشت مجدد؛ چشم‌انداز پیش رو
پس از سه ماه پر از تنش در روابط کره جنوبی و ژاپن و اعلام عدم تمدید پیمان امنیتی توسط کره جنوبی، معاون دبیر شورای امنیت ملی کره جنوبی ساعاتی پیش از پایان توافقنامه امنیتی در 22 نوامبر اعلام کرد که نظر سئول تغییر کرده، پیمان را تمدید می‌کند ولی «به شرطی که بتوانیم هرزمانی آن را لغو کنیم». این اظهارنظر توسط مقامات کره‌ای حکایت از آن دارد که این توافقنامه همچنان در معرض خطر است و هرزمانی ممکن است از اعتبار ساقط شود اما درنهایت به نظر می‌رسد بنا به مجموعه‌ای از دلایل پیمان امنیتی هرچند ضعیف به حیات خود ادامه خواهد داد. مهم‌ترین دلایلی که در رابطه با طرح این فرضیه وجود دارد شامل موارد ذیل می‌شود:
استمرار تهدیدات کره شمالی و به نتیجه نرسیدن مذاکرات آمریکا و کره شمالی، بهره‌برداری سایر بازیگران از ضعف در سیستم اتحادها (به‌عنوان‌مثال انجام گشت مشترک روسیه و چین در 23 ژوئیه در دریای ژاپن بلافاصله پس از اعلام عدم تمدید توافقنامه امنیتی توسط کره جنوبی)، فشار گروه‌های دی نفوذ نظامی و تجاری در درون هر دو کشور برای استمرار روابط، عدم توانمندی کافی کره جنوبی در مهار تهدیدات کره شمالی و وابستگی شدید این کشور به سیستم‌های ماهواره‌ای ژاپن و آمریکا برای دریافت سیگنال‌های تهدید، فشار ایالات‌متحده آمریکا بر هر دو کشور و جلوگیری از انحلال پیمان به دلیل اهمیت استراتژیک آن در سیستم امنیتی شرق آسیا، پیامدهای سنگین اقتصادی بحران در دو سطح داخلی و خارجی و عدم اجازه به استمرار این شرایط توسط سازمان‌ها و گروه‌های مختلف اقتصادی و تجاری.
در پایان باید گفت که به دلایل ذکرشده روابط دو کشور در حوزه اقتصادی و امنیتی بهبود پیدا خواهد کرد اما نباید انتظار یک دوره طلایی از روابط میان دو کشور را داشت. در همین راستا باید گفت که کره جنوبی و ژاپن راه نسبتاً طولانی برای تبدیل‌شدن به شرکای امنیتی دارند.
Your Comment