دولت آمریکا در بخشی از راهبرد جدید امنیت ملی خود صحبت از منطقه هند ـ اقیانوس آرام کرده است. در این منطقه مسئله‌ای که برای این کشور حائز اهمیت است تلاش چین برای دسترسی و تأمین امنیت خطوط کشتیرانی است که به‌خودی‌خود ممکن است تسلط بلامنازع آمریکا در منطقه اقیانوس هند را به چالش بگیرد. آمریکا به‌منظور مقابله با این چالش احتمالی از جانب چین تلاش دارد تا محوری جدید را برپایه اتصال میان اقیانوس هند و اقیانوس آرام با محوریت کشورهای هند، ژاپن، استرالیا به‌علاوه آمریکا ایجاد کند. از نگاه آمریکا، هند با توجه به قرار داشتن در منطقه‌ای راهبردی و طول سواحل گسترده با اقیانوس هند می‌تواند در تأمین منافع امنیتی این کشور نقشی کلیدی بازی کند.

اما موانعی چند در مسیر ایفای این نقش جدید اعطاشده از طرف آمریکا به این کشور قرار گرفته است. این موانع، اولویت‌های اصلی این کشور در تأمین امنیت ملی و پیشران‌های ساختاری در تعیین این اولویت‌هاست. متن حاضر به بررسی این موانع و پیشران‌های ساختاری در تعیین اولویت‌های هند می‌پردازد.

 

هند تلاش‌های عمده‌ای را برای بسط نفوذ خود در مناطق پیرامونی ازجمله در منطقه خلیج فارس، دریای عمان و غرب آسیا و همچنین در جنوب شرق آسیا با کشورهای حوزه آسه‌آن به انجام رسانده است. این کشور اقداماتی را نیز در حوزه توسعه قابلیت‌های نظامی دریا پایه با همکاری آمریکا به انجام داده است. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد اولویت‌های این کشور برای مقابله با تهدیدات سرزمینی و قاره‌ای تغییری نکرده باشد.

 

تصور از تهدیدات در این کشور باعث شده تا هند عمده توجهات خود را به نواحی پیرامونی و حاشیه‌ای متمرکز کند. دو کشور پاکستان و چین به‌عنوان دو رقیب منطقه‌ای هند، هرکدام مجهز به سلاح اتمی با پیشینه روابطی خصومت‌آمیز که سابقه جنگ را با یکدیگر داشته‌اند هر دو در مرزهای شمالی و شمال غربی هند قرار گرفته‌اند. چین به‌دنبال تقدم یافتن بر دیگر رقبای منطقه‌ای خود در قاره آسیاست و تلاش دارد تا با به‌دست گرفتن ابتکارات مرتبط با اتصال منطقه‌ای همچون ابتکار «یک کمربند، یک جاده» برنامه‌های موردنظر خود را پیش ببرد. پاکستان در این حوزه نقشی کلیدی برای چین بازی می‌کند. نزدیک شدن دو کشور یعنی چین و پاکستان به یکدیگر آن هم در قالب ایجاد یک کریدور اقتصادی و تلاش چین برای دسترسی به اقیانوس هند آن هم ازطریق بندر گوادر سبب شده تا رهبران هند تصور کنند چین به‌دنبال محاصره آنهاست.

 

هند در سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در راهبردهای آسیایی ایالات متحده آمریکا به‌دست آورده است؛ اما از یاد نباید برد که هند همزمان و توأمان با دیگر رقبای آمریکا در سطح منطقه‌ای و جهانی نیز روابط نزدیکی دارد. روسیه همانند دوران جنگ سرد همچنان دارای روابط ویژه‌ای با هند است و اکنون در حوزه تولیدات نظامی با یکدیگر همکاری‌های نزدیک دارند. هند همچنین اگرچه دارای پیشینه‌ای از روابط خصمانه با همسایه قدرتمند شمالی خود یعنی چین است و اختلافات دو کشور در حوزه مناطق مورد منازعه همچنان پابرجاست؛ بااین‌حال، هر دو از روابط نزدیکی در حوزه روابط تجاری و اقتصادی با یکدیگر برخوردار هستند. در حوزه منطقه غرب آسیا نیز با بازیگران این منطقه که با یکدیگر در حالت روابطی خصمانه قرار گرفته‌اند تلاش دارد به‌صورت همزمان رابطه برقرار کند؛ یعنی ازیک‌طرف به‌سبب تأمین نیازهای انرژی خود با کشورهای حاشیه خلیج فارس ارتباط برقرار کرده و ازطرف‌دیگر، با جمهوری اسلامی ایران نیز در حوزه توسعه کریدورهای اتصال منطقه‌ای و بندر چابهار همکاری نزدیک به‌عمل می‌آورد. 

 

در سطوح افکار عمومی و نخبگان هند این اجماع‌نظر وجود دارد که عمده تهدیدات امنیتی هند در نواحی پیرامونی این کشور قرار گرفته است. عمده نگرانی نخبگان و تصمیم‌سازان هند مسئله سازمان‌های تروریستی و گروه‌های جدایی‌طلب در مناطق مورد منازعه این کشور با چین و پاکستان است و به‌نظر نمی‌رسد نگرانی جدی‌ای درقبال موضوعات منطقه‌ای، پیرامون مسائلی همچون برنامه‌های در دست اقدام چین در دریای چین جنوبی داشته باشند.

درمجموع باید گفت محدودیت‌های ساختاری و عملیاتی هند در محیط پیرامونی یعنی تنش در مناطق داخلی سرزمینی و قاره‌ای و همچنین تهدیدات تروریستی از ناحیه سازمان‌های تروریستی و جدایی‌طلب سبب شده تا عمده تمرکز خود را متوجه این چالش‌ها کند. درواقع محدودیت‌های ژئوپلیتیکی هند باعث شده تا این کشور در روابط خارجی خود روی به عمل‌گرایی آورده و طیف متفاوتی از بازیگران و کنشگران را برای خود درنظر بگیرد و خود را به‌عنوان کنشگری که تنها می‌تواند در راستای منافع آمریکا درجهت تأمین امنیت منطقه آسیای جنوبی باشد درنظر نگرفته و درصدد برآید تا با دیگر کنشگران منطقه‌ای همچون جمهوری اسلامی ایران برای توسعه حوزه نفوذ خود در افغانستان همکاری نزدیک به‌عمل آورد.