گزارش نشست همایش بررسی تعرض به ماموریت های دیپلماتیک ایران از منظر حقوق بین الملل

همایش بررسی تعرض به ماموریت های دیپلماتیک ایران از منظر حقوق بین الملل برگزار شد.

 این همایش همزمان با اشغال سالگرد اشغال سفارت جمهوری اسلامی ایران و شهادت دو تن دیپلمات های ایرانی و با حضور سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه؛ سیدکاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل و حقوق بشر قوه قضائیه؛ رؤسای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه‌های تهران، علامه طباطبایی و … در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.

در ابتدای این برنامه محمدرضا خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: شاید همه عزیزان به یاد نیاورند، اما امروز روز مهمی در تاریخ روابط و اماکن دیپلماتیک ماست. یکی از گروه‌های خودخوانده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی شیطنت‌های زیادی علیه کشورمان می‌کرد به سفارت ما در انگلیس حمله کرده و یکی دو روزی آنجا را اشغال کردند. هیچکدام از مهاجمین زنده نماندند و به همین دلیل تقریباً سرنخی وجود ندارد تا بدانیم این اتفاق با حمایت چه کسانی و چگونه رخ داده است که البته هنوز هم سوالات جدی درباره آن رویداد وجود دارد.

وی افزود: این اتفاق، اولین شهدای دیپلماتیک کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی را معرفی کرد و از سویی دیگر سرآغاز موضوعی مهم به نام اماکن دیپلماتیک شد. اشاره شد که مأموریت‌های دیپلماتیک، فراتر از اماکن و افراد دیپلماتیک است و از این نظر با موضوع مهمی روبه‌رو هستیم. دقت داشته باشید که یکی از مهم‌ترین عمل‌های انسانی، عمل دیپلماتیک است و این موضوع عمری به اندازه قدمت انسان دارد. در تاریخ می‌خوانید که در خلال جنگ‌ها یا اتفاقات مهم افرادی برای انجام مأموریت‌های دیپلماتیک پیش پادشاهی رفته و در امان بازگشته‌اند. بنابراین می‌توان گفت که مصونیت‌های دیپلماتیک سابقه‌ای بسیار طولانی دارد.

سخنگوی وزارت امور خارجه با تاکید بر امنیت دیپلماتیک گفت: باید دقت داشت که مهم‌ترین متن هر مأموریت دیپلماتیک، امنیت آن است که شامل افراد، خانواده آنان و … می‌شود. وزارت امور خارجه در طول سال‌های گذشته، در کشورهای مختلف شهدایی را تقدیم کرده است و در مواردی هدف دخالت‌ها در مأموریت‌های دیپلماتیک قرار گرفته است. خاطرم هست در زمانی که بنده در کانادا بودم، اعضای گروه‌های خودخوانده در مسیر بنده قرار می‌گرفتند و یا از پشت سفارت مرا تهدید به مرگ می‌کردند.

وی افزود: شاید بتوان گفت که سختی امر دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی ایران طی دهه‌های گذشته مضاعف بوده است اما خوشبختانه توانستیم این چالش را مدیریت کنیم. نکته مهم این است که این اتفاقات را به عنوان موارد حقوقی و بین‌المللی ثبت و ضبط کرده و به ابعاد مختلف آن بپردازیم. کتاب پیشرو تحلیل بسیار دقیقی را از تحولات در حوزه مأموریت‌های دیپلماتیک ارائه کرده است؛ با این حال معتقدم که جای خالی یک کتاب بین‌المللی احساس می‌شود. کارهایی در این زمینه انجام شده اما لازم است مبانی آن در فضای فکری و اندیشکده‌ای نیز تدوین شود.

سیدکاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل و حقوق بشر قوه قضائیه دیگر سخنران این جلسه بود. او گفت: مصونیت اماکن دیپلماتیک، مصونیت مطلق است و به هیچ وجه هیچ کشوری نمی‌تواند آن را لغو کند. این مصونیت به قدری مطلق است که اگر اتفاقات امنیتی و یا بلایای طبیعی در اماکن دیپلماتیک رخ بدهد، اگر رئیس مأموریت دیپلماتیک اجازه ندهد هیچ کسی از کشور میزبان (پذیرنده) حق ورود به اماکن دیپلماتیک را ندارد. این اصل، تعهد حقوقی بین‌المللی است و جمهوری اسلامی آن را قبول دارد.

وی با اشاره به ریشه مصونیت‌های دیپلماتیک افزود: فلسفه مصونیت نیز کاملاً مشخص است؛ مأموریتی که برعهده افراد دیپلماتیک گذاشته شده است، باید با فراغ بال و بدون هیچ دغدغه‌ای انجام شود. اگر هر لحظه این دغدغه را داشته باشند که فردی به آنجا تعرض می‌کند یا ممکن است آنها، خودرویشان و … را متوقف کنند، فضا به درستی مدیریت نمی‌شود.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: کمیته‌ای در سازمان ملل وجود دارد که هر کشوری که دیپلمات‌هایش مورد تعرض قرار گیرد، به آنها گزارش می‌دهد. بنده تلاش کردم آماری از این تعرضات در سراسر دنیا پیدا کنم اما نتوانستم؛ با این حال فکر می‌کنم جمهوری اسلامی ایران تنها کشوری است که اماکن دیپلماتیک و دیپلمات‌هایش بیشترین تعرض‌ها را دیده‌اند. این موضوع به حدی است که موجب شهادت دیپلمات‌های ما در کشورهای مختلف شده است.

معاون امور بین‌الملل و حقوق بشر قوه قضائیه افزود: بنابراین کشور ما به نوعی قربانی موضوع مصونیت‌های دیپلماتیک شده و به همین دلیل مدعی این موضوع هستیم و نکته قابل توجه این است که بیشتر این تعرضات در کشورهای اروپایی بوده است. متأسفانه در گزارشاتی که از این تعرضات منتشر شده است، یا نقش مقامات دولت میزبان برجسته است و یا اگر به صورت مستقیم نقشی ندارند، به صورت غیرمستقیم از کسانی که متعرض شده‌اند، حمایت‌های سیاسی، حقوقی و قضائی کرده‌اند. برای مثال افرادی که به اماکن دیپلماتیک ما تعرض کرده‌اند را دستگیر کرده اما بعد از ۴۸ ساعت آنها را آزاد کردند!

این مقام قضائی با اشاره به رویه جمهوری اسلامی ایران در موضوع امنیت دیپلماتیک گفت: جمهوری اسلامی ایران معتقد به این مصونیت مطلق است؛ یعنی همواره از اماکن دیپلماتیک حفاظت کرده‌ایم. اگر در جایی تعرض صورت بگیرد و دولت میزبان تدابیر امنیتی و حفاظتی لازم را نبیند می‌توان گفت که دولت مقصر است اما در چند اتفاقی که در کشورمان رخ داده است، همواره دولت میزبان اقدامات امنیتی و حفاظتی را کاملاً رعایت کرده است. رویه جمهوری اسلامی احترام و مصونیت اماکن دیپلماتیک است.

وی افزود: در اینجا می‌خواهم نکته‌ای را هم بیان کنم تا جامعه آکادمیک روی آن فکر کند. درست است که می‌گوئیم مصونیت مطلق است اما برخی اندیشمندان و محققین علم حقوق اعتقاد دارند که در برخی از موارد این‌گونه نخواهد بود؛ این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یک مکان دیپلماتیک تبدیل به مکانی علیه امنیت ملی یک کشور دیگر تبدیل می‌شود. در این وضعیت، اندیشمندان معتقدند که کشور میزبان حق اقدام متقابل و در حالت‌هایی حق دفاع مشروط دارد. باز هم تاکید می‌کنم که مصونیت مطلق است و هیچ بهانه‌ای نباید رخ بدهد اما باید به این موضوع هم دقت داشت. اقدامی که درباره سفارت آمریکا در ایران انجام شد، به نظرم در چارچوب همین نظریه قابل بررسی است.

مجید عباسی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی دیگر سخنران این مراسم گفت: بحث حفاظت و حفظ امنیت دیپلمات‌ها ریشه در تاریخ دارد. وقتی کشورها در اوج جنگ با یکدیگر بودند، اگر یک پیک فرستاده می‌شد علیرغم آنکه در اوج خصومت و جنگ بودند، این نماینده و دیپلمات از مصونیت کامل برخوردار بود، پیام را می‌رساند و در امنیت کامل برمی‌گشت.

وی افزود: در ماده ۲۲ کنوانسیون حقوق دیپلماتیک وین، در ۳ بند وظایف دولت میزبان اشاره شده است. در بند اول به مصونیت اماکن، در بند دوم به وظایف دولت میزبان در حفاظت از اماکن و در بند سوم به اموال و وسایل نقلیه مأموریت‌های دیپلماتیک اشاره کرده و آنها را مصون از تعرض معرفی می‌کند. نتیجه مهمی که از این بندهای حقوقی گرفته می‌شود این است که هر دولتی مأموران خودش را باید توجیه کند که از هرگونه تعرض به اماکن دیپلماتیک پرهیز کنند. هم‌چنین اگر به هر دلیلی این اماکن مورد تعرض قرار گرفت، دولت میزبان وظیفه دارد جبران خسارت کند.

ابراهیم متقی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در بخش دیگری از این مراسم رونمایی کتاب گفت: اشاره شد که دولت‌ها وظیفه حراست و حفاظت از اماکن دیپلماتیک را دارند اما واقعیت حقوقی دولت‌ها با واقعیت سیاسی و امنیتی آنان متفاوت است. باید این سوال را پرسید که ما در چه فضایی زندگی می‌کنیم؟ آیا فضای سیاست بین‌الملل، ماهیت حقوقی دارد یا آنارشیکال؟ فضای سیاست بین‌الملل به‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر در فضای غیر کنترل شده قرار دارد.

وی افزود: به عبارت دیگر، می‌توان گفت تهدید، امری دائمی و فزاینده است، چرا که ساخت نظام بین‌الملل ارتباط مستقیم با موضوع امنیت و حفاظت دیپلماتیک دارد. دقت داشته باشید که در ساختار دوقطبی، معادله قدرت بین بازیگران اصلی تثبیت شده بود و قاعده رعایت می‌شد، اما در فضای بعد از جهان دوقطبی شرایطی شکل گرفت که امکان تثبیت قواعد حقوقی بین‌المللی و کنوانسیون بین‌الملل موضوع دشواری شده است، چرا که خود ساختار بین‌الملل در وضعیت چالشی قرار گرفته است.

متقی گفت: بنابراین حفاظت از اماکن دیپلماتیک امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. این حفاظت هم مربوط به اسناد است، هم افراد است و هم تفکر و...

در این مراسم از کتاب «حفاظت و امنیت دیپلماتیک» نوشته اشکان پیرزاده و نوید کمالی با اهدای لوح تقدیر رونمایی شد.