«ضعف سازمانی، رشد بدهی‌های آمریکا به یونسکو، و تعصب این سازمان علیه رژیم صهیونیستی»، دلایلی هستند که آمریکا برای خروج خود از این سازمان برشمرده است. آمریکا با خروج از یونسکو، به عضوی پایدار، و البته بدون حق رأی، در این سازمان تبدیل خواهد شد. رژیم صهیونیستی نیز در حمایت از این اقدام آمریکا، خروج آتی خود را از یونسکو اعلام کرده است. این اولین‌بار نیست که آمریکا از یونسکو خارج می‌شود. پیشتر نیز در سال 1363، در دورۀ ریاست‌جمهوری ریگان ، که ترامپ ارادت خاصی به او دارد، آمریکا به بهانۀ حمایت یونسکو از شوروی، برای هیجده سال این نهاد را ترک گفته بود، و در سال 1382 که بنا به تشخیص مقامات کاخ سفید، یونسکو به‌عنوان اهرمی مهم در مبارزه با تروریسم شناخته شد، بار دیگر به‌ عضویت سازمان درآمد. علاوه‌بر دلایل ذکرشده برای خروج آمریکا از یونسکو، وجود قانونی داخلی در این کشور نیز به این امر دامن زده است. در دهۀ 1990 میلادی، کنگرۀ آمریکا قانونی را مصوب ساخت که طبق آن، اگر در هریک از نهادهای سازمان ملل، فلسطین به‌عنوان عضو کامل پذیرفته شود، آمریکا باید آن نهاد را از هرگونه کمک مالی محروم کند. با توجه به اینکه در سال 1390 نیز عضویت فلسطین در یونسکو به ثبت رسید و با اعتراضاتی در آمریکا مواجه بود، این خروج را می‌توان از تبعات فشار داخلی برای اعمال این قانون نیز به‌حساب آورد. بااین‌حال، صرف‌نظر از دلایل قطعی خروج آمریکا از پیمان‌ها و سازمان‌های بین‌المللی که بسیاری این اعمال را به تلاش ترامپ برای مخدوش کردن میراث اوباما، ناآگاهی ترامپ از سیاست، یا حتی تمایل وی برای ایجاد هرج‌ومرج نسبت داده‌اند، تصمیم خروج‌از یونسکو تبعاتی برای صلح فلسطین، و معنایی برای هم‌پیمانان اروپایی آمریکا دربر داشته است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. 

 

یونسکو نهادی است که می‌تواند در شاکلۀ سُنتی خود، بدون آنکه در نظم بین‌المللی هرج‌و‌مرج بیافریند، با گردهم‌ آوردن دیدگاه‌های بسیار متناقض، مانند: شوروی و آمریکا، رژیم صهیونیستی و فلسطین، به جایگاهی برای پیشبرد مذاکرات دو طرف تبدیل شود. ازسوی‌دیگر، این نهاد می‌تواند شانسی واقعی برای اعلام موضع ایدئولوژیک و گردآوری رأی اعتراضی باشد. بااین‌حال، این نهاد در چند سال اخیر نتوانست اقدامی درخور برای فشار بر رژیم صهیونیستی انجام دهد. 

باوجوداین، سال‌هاست که یونسکو، رژیم صهیونیستی را «قدرت اِشغالی»، «متجاوز»، و «مخالف با آزادی مذاهب» معرفی کرده است. در خرداد و تیر 1396 نیز با توجه به عضویت فلسطین در این نهاد، یونسکو شهر الخلیل (حبرون) (Hebron) را که آرامگاه حضرت ابراهیم (ع) در آن جای دارد، به‌عنوان شهری کاملاً فلسطینی، به‌رسمیت شناخت که خشم رژیم صهیونیستی را درپی داشت. بااین‌حال، با توجه به ضعف نهادی یونسکو که در واقعیت آن تردیدی نیست، اینکه این سازمان به بازیچه‌ای برای مقاصد ژئوپلیتیکی تبدیل شود بعید نبوده است، حتی می‌توان گفت مهم‌ترین کارکرد آن به همین جنجال‌های سیاسی تقلیل یافته است. 

تأسف مقامات حاضر در یونسکو نیز به‌ویژه ریاست سابق آن، ایرنا بوکووا (Irina Bokova) این است که آمریکا نباید در چنین موقعیتی در سطح بین‌الملل، با توجه به بحران‌های جهانی درخصوص تروریسم، حکمرانی، و نقض حقوق بشر این نهاد را ترک گوید. این موضوع درخصوص صلح فلسطین، به‌ویژه با توجه به اینکه رژیم صهیونیستی نیز اعلام کرده است به‌همراه آمریکا از یونسکو خارج خواهد شد، نگران‌کننده‌تر می‌شود. اگرچه ترامپ موضع خود را درقبال صلح فلسطین شفاف بیان نکرده است، بااین‌حال، از دید ناظران، همین که او درمورد امری صحبت نکند خود نعمتی است. بسیاری احتمال می‌دادند روند کنونی یونسکو و حوزۀ اختیارات این نهاد، کمک ویژه‌ای برای صلح فلسطین داشته باشد، ولی خروج آمریکا چنین اتفاقی را منتفی کرده است و اگرچه احتمال دارد در آینده با نبودِ آمریکا و رژیم صهیونیستی بتوان یونسکویی بیش‌از‌پیش حامی فلسطین متصور شد، تحقق این امر کاملاً به نقشۀ راه آتی اعراب بستگی دارد. 

با خروج آمریکا از یونسکو، و پایان دورۀ ریاست این سازمان، اعراب امیدوار بودند بتوانند این جایگاه را که می‌توانست چینش جدیدی از بازیگران بین‌المللی ارائه دهد احراز کنند، اما تشتت میان آنان و تلاش برای پیروز شدن نمایندۀ مصری درمقابل نمایندۀ قطری، باعث شد باز هم این ریاست در دست غرب باقی بماند و خانم اودری آزولای (Audrey Azoulay)، در این رقابت پیروز شود. رئیس جدید یونسکو، وزیر سابق فرهنگ کشور فرانسه با اصالتی مراکشی ـ یهودی است و این امر خوشحالی صهیونیست‌ها را درپی داشته است. از دید تحلیلگران صهیونیست، این انتخاب می‌تواند دیدگاه یونسکو را درقبال رژیم صهیونیستی تعدیل کند.

 

بیشترین نگرانی از خروج آمریکا از یونسکو به اروپایی‌های عضو اتحادیه تحمیل شده است که با دلهره ناظر تغییر دیدگاه‌های این کشور هستند. به باور آنان، آمریکا درحال نابود کردن هم‌پیمانی‌هایی است که جهان را ایمن ساخته‌اند. بنابراین، اروپا باید درصدد دفاع از این هم‌پیمانی‌ها برآید. به باور بسیاری از کشورهای اروپایی‌، خروج از پیمان آب‌و‌هوایی، تهدید به خروج از توافق هسته‌ای با ایران، خروج از یونسکو، و بسیاری موارد دیگر، فقط تعدی به میراث اوباما نیستند و می‌توانند به این معنا باشند که شعار «اول آمریکا» به «آمریکای تنها» تغییر کرده است. آنچه به باور ناظران اروپایی با این تصمیمات به آن خدشه وارد می‌شود، قبل از صلح و ثبات، نابودی سازو‌کارهای چندجانبه‌گرایی برای ایجاد صلح پایدار و ثبات است که چه در پیمان پاریس، توافق هسته‌ای ایران یا حضور در سازمان یونسکو آشکار است. اروپایی که رؤیای رهبری جهان آزاد را در سر دارد، خود درگیر نگرانی‌ از رشد پوپولیسیم و نابودی ارزش‌های اتحادیۀ اروپاست. ازاین‌رو، اعضای اتحادیه با تمام توان درمقابل کوچک‌ترین خدشه علیه دستاوردهای بزرگ خود خواهند ایستاد. 

از دید اروپا، ورود آمریکا به جنگ عراق، آتش بحران در منطقۀ غرب آسیا را روشن کرده، و تعلل این کشور در برابر رویدادهای قیام عربی، بر شدت این بحران‌ها افزوده است. آنها تجربۀ سوریه و بحران مهاجرتی پس‌از آن، خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا و همه ‌و ‌همه را تسلسلی از اقدامات نادرست این اَبَرقدرت می‌دانند و مایلند خود آمریکا برای اصلاح این امور تمام قد حاضر باشد. دراین‌میان، چنانچه تهدیدی واقعی علیه توافق هسته‌ای ایران صورت بگیرد، علاوه‌برآنکه برای اروپا بسیار دردناک خواهد بود، از دید اروپا، منجربه جنگی خواهد شد که اروپا را بر زمین خواهد زد.

به باور اروپا، آمریکا با این انزواگرایی، درخلاف جهت مسیری است که ملت‌های غربی در ابتدای تاریخ معاصر تصمیم گرفتند بنا به آن حرکت کنند. آمریکای ترامپ درحال حرکت به‌سوی ملی‌گرایی و انزواطلبی است و هستۀ اصلی آن نیز جنبش «تی‌پارتی» و محافظه‌کاران این کشور هستند. ترجیح این گروه نیز آن است که شرایط را به دوران پیش از جنگ جهانی دوم برگردانند. 

با همۀ اینها، اروپا امیدوار است این تصمیمات مقطعی باشند و به شخص ترامپ محدود شوند. اروپایی‌ها یونسکو را نماد هر آن چیزی می‌دانند که ترامپ از آن بیزار است، این امر شامل حمایت از تحصیلات، علوم، فرهنگ، آزادی بیان، حمایت از حقوق زنان و بسیاری دیگر از ارزش‌های بشری است. فرانسه در جایگاه راهبردی جدید خود در اتحادیۀ اروپا تصمیم دارد مردم و دولت آمریکا را در یک کفۀ ترازو نگذارد و با کمک مردم آمریکا، جای خالی دولت این کشور را پُر کند. تا پیش از این نیز، علی‌رغم خروج آمریکا از پیمان آب‌و‌هوایی پاریس، اروپا از نظرات دانشمندان آمریکایی درخصوص گرمایش زمین بهره‌مند شده است، احتمال دارد در آینده نیز اروپا در روابط با آمریکا روی سطوح پایینی سیاسی تکیه کند. 

 

1. http://en.israel-today.ru/audrey-azoulay-elected-the-new-director-general-of-unesco.html

2. https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/oct/17/donald-trump-alliances-iran-unesco-europe

3. http://www.europe1.fr/international/retrait-des-etats-unis-de-lunesco-la-politique-de-trump-est-une-vraie-rupture-3463619

4. http://www.iris-france.org/100971-en-quittant-lunesco-trump-confirme-son-mepris-de-la-science-et-du-monde/