زندان‌های اروپایی و رشد افراط‌گرایی


سیدعلی نجات

زندان‌های اروپایی و رشد افراط‌گرایی



یکشنبه 12 شهریور 1396


زندان‌ها، محیطی مناسب و پایگاهی مساعد برای تبلیغ و ترویج اعتقادات با گرایش‌های افراطی و تندرو هستند. در زندان‌های پرازدحام، عضویت افراد در یک حلقه یا گروه با هدف حفظ امنیت جسمی و روحی امری اساسی به‌شمار می‌رود. زندانیان جدید الورود در زندان‌ها جذب شخصیت‌های متنفذ و قدرتمند می‌شوند که برخی از آنها عضو گروه‌های تروریستی هستند که به تبلیغ افراط‌گرایی در زندان و جذب و استخدام نیروهای جدید برای شبکه‌های تروریستی مبادرت می‌کنند.

در این میان، احساس سردرگمی روانی و به حاشیه رانده شدن که تقریباً تمامی زندانیان در آن مشترک هستند، عاملی برای همبستگی بیشتر میان آنان است. از همین‌رو، افکار و اندیشه‌های افراطی می‌تواند در میان اعضای گروه‌ها به‌سرعت انتشار و گسترش پیدا کند و افراد پس از آزادی از زندان آمادگی بیشتری برای ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز و عملیات تروریستی انفرادی به سبک گرگ‌های تنها پیدا می‌کنند.

اگرچه مقامات اروپایی از دهه 1990 نسبت به افراطی شدن زندانیان توجه خاصی داشتند و همواره نگرانی خود را از این امر ابراز می‌کردند اما تشدید حملات تروریستی داعش از سال 2014 در کشورهای اروپایی بار دیگر انظار عموم را متوجه رشد افراط‌گرایی در زندان‌ها کرده است؛ زیرا اغلب عاملان حملات تروریستی در اروپا در داخل زندان به افراط‌گرایی روی آورده بودند.

عوامل متعددی در افراطی شدن زندانیان نقش دارند. البته این عوامل در میان زندان‌های مناطق مختلف با کشورهای اروپایی متفاوت است؛‌ زیرا شرایط، وضعیت و امکانات رفاهی در زندان‌های اروپایی نسبت به کشورهای واقع در قاره آسیا، آفریقا، و آمریکا مساعدتر و مطلوب‌تر است. با این حال یکی از دلایل گرایش زندانیان اروپایی به رادیکالیزم و اندیشه‌های افراطی ترکیب و ادغام زندانیان بدون توجه به سوابق و ماهیت جرم آنهاست. مقامات برخی از زندان‌ها با این اندیشه که از طریق بازداشت افراد مرتکب جرائم غیرامنیتی با مظنونان امنیتی و تروریستی سابقه‌دار و خطرناک می‌توانند آنها را مجازات کنند، به رادیکالیزه شدن این افراد کمک می نمایند.

این درحالی است که زندانیان با عقاید جهادی می‌دانند که چگونه این افراد را به شبکه‌های خود جذب کنند. زندانیان جدید الورود غیر افراط‌گرا پس از مشارکت در دوره‌های شرعی و دینی و توبه تحت تأثیر عقاید جریان سلفی جهادی قرار می‌گیرند و پس از آزادی از زندان ایده‌ها و اندیشه‌های تکفیری را در دنیای واقعی عملیاتی می‌کنند. در واقع این افراد به اتهامات غیر از افراط‌گرایی دینی در زندان‌ها محبوس می‌شوند، اما در پایان دوره محکومیت خود به یک تروریست تمام عیار و خطرناک تبدیل می‌شوند که آمادگی انجام هر عملیات تروریستی را دارا می‌باشند.

ازجمله این افراد در فرانسه می‌توان به امدی کولیبالی، شریف کواشی، محمد مراح، مهدی نموش، خالد کلکال اشاره کرد. از بین این افراد مذکور داستان کولیبالی جالب توجه‌تر است. امدی کولیبالی جوان ۲۳ ساله‌ای که به‌دلیل سرقت مسلحانه به زندان افتاده بود در گفتگو با یک روزنامه‌نگار می‌گوید: «زندان من را به‌طور کامل تغییر داد؛ در گذشته چیزی در مورد اسلام نمی‌دانستم اما در زندان مسائل زیادی پیرامون دین اسلام آموختم و در حال حاضر هم نماز می‌خوانم. به همین دلیل از اینکه به زندان افتادم خوشحال هستم». در حقیقت کولیبالی در زندان تحت تأثیر جمال بقال، عضو سازمان القاعده، قرار گرفت که در سلول مجاور به اتهام توطئه برای بمب‌گذاری در سفارت آمریکا در پاریس حکم ده سال زندان خود را می‌گذراند. کولیبالی که بعد از آزادی با داعش بیعت کرد در ژانویه ۲۰۱۵ یک افسر پلیس و چهار شهروند را در فروشگاه کاشر پاریس به قتل رساند.

علاوه‌بر ادغام زندانیان جرایم عادی همراه با محکومین به تروریسم، روحانیون شاغل در زندان‌های اروپایی نیز نقش مهمی در ترویج عقاید سلفی افراطی ایفا می‌کنند. براساس گزارش‌ روزنامه تایمز، روحانیون فرقه دیوبندی که از سوی وزارت دادگستری انگلیس برای خدمت در زندان‌های این کشور منصوب شده‌اند اقدام به گسترش اندیشه‌های افراطی و وهابی در میان زندانیان می‌کنند. روحانیون شاغل در این زندان‌ها، حتی از زندانیان درخواست جمع‌آوری پول برای ارسال به سازمان‌های تروریستی کرده‌اند. در واقع دو عامل ادغام زندانیان بدون توجه به جرم آنها و به‌کار گیری روحانیون سلفی رادیکال نقش مهمی در افراطی شدن زندانیان کشورهای اروپایی داشته‌اند.

در پایان این نکته قابل ذکر است که عملکرد و مدیریت نادرست برخی از زندان‌های اروپایی موجب شده است زندان‌ها که می‌بایست مکانی برای ندامتگاه، اصلاح و بازپروری مجرمان باشد به محل پرورش تروریسم و رشد افراط‌گرایی تبدل شوند. اگر بپذیریم که زندان‌های اروپایی عامل رشد و گسترش افراط‌گرایی در این منطقه بوده‌اند، اتخاذ راهکارهایی به منظور مقابله با این امر می‌تواند نقش مهمی در ممانعت و جلوگیری از گسترش تروریسم در اروپا داشته باشد. از این‌رو این زندان‌ها می‌بایست ساختار و شیوه مدیریت خود را تغییر و یا تعدیل کنند. این امر با رعایت مواردی همچون تفکیک زندانیان حامل اندیشه و عقاید سلفی افراطی از سایر زندانیان، مبارزه با افراطی‌گرایی در داخل زندان، دقت کافی در انتخاب روحانیون شاغل در زندان‌ها، برگزاری دوره‌های آموزشی علمی و اصلاحی، و رسیدگی به نیازمندی‌های روانی و معنوی زندانیان و فراهم نمودن احتیاجات و نیازهای اساسی آنها تا حدودی میسر می‌شود.