سند استراتژی امنیتی و سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در پاسخ به برخی چالش‌ها و بحران‌های مبتلابه اتحادیه اروپایی طی سال‌های اخیر مطرح شده است. در این سند به مشکلات متعددی که اتحادیه طی دهه اخیر با آن روبه‌رو بوده، پرداخته شده است. در این سند، استراتژی اتحادیه اروپایی در سال 2003 که ازسوی آقای خاویر سولانا، دبیرکل وقت سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپایی تهیه شده بود، به‌روز شده و چالش‌های جدید نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در ژوئن 2015، شورای اروپایی خانم فدریکا موگرینی، نماینده عالی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپایی را موظف ساخت یک استراتژی کلی جدیدی را دراین‌رابطه تا تابستان 2016 تدوین نماید. سند فوق ماحصل این دستورالعمل شوراست. این سند بعد از مدت‌ها بحث و بررسی درنهایت در تاریخ 28 آوریل 2016 ازسوی کمیته اقتصادی و اجتماعی اتحادیه اروپا با 190 رأی مثبت، 10 رأی منفی و 50 رأی ممتنع به تصویب رسیده است. سند جدید فراتر از مسائل امنیتی می‌رود و بسیاری از موضوعات دیگر را نیز دربرمی‌گیرد. این سند در تاریخ 28 ژوئن 2016 توسط خانم موگرینی در نشست سران اروپایی ارائه گردید. کشورهای عضو اتحادیه اروپایی و همچنین پارلمان اروپایی متعاقباَ نظرات خود را در ارتباط با سند 2016 اعلام خواهند کرد. قرار است شورای سران اتحادیه اروپایی در آینده سند فوق را مورد بحث قرار دهد. بعد از تصویب سران، سند استراتژی امنیتی و سیاست خارجی 2016 به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.

 

در استراتژی امنیتی اتحادیه اروپایی 2016 که اخیراَ منتشر شده آمده است: «با توجه به تغییرات گسترده در محیط امنیتی بین‌المللی، اتحادیه اروپایی با چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی مواجه شده است که مسئولیت تأمین امنیت شهروندان اتحادیه اروپایی و حفظ و ارتقاء منافع و ارزش‌های محیط اتحادیه اروپایی که جهانی نیز هستند، را در اولویت قرار می‌دهد».

 

در سند استراتژی امنیتی اتحادیه اروپایی آمده است: «با توجه به تبعات جهانی شدن که مسیر عادی خود را طی می‌کند، اتحادیه اروپایی مجبور به تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها و تجدیدنظر در موضوعاتی چون: 1. مهاجرت، 2. حقوق شهروندی، 3. توسعه، و 4. بهداشت است.

 

تهدیدات جدید از منظر اتحادیه اروپایی عبارتند از: 1. مناقشاتی که حاصل وابستگی متقابل بین کشورهاست، 2. سرزمین‌هایی که فاقد دولت قدرتمند و مسئولیت‌پذیر هستند، 3. فقر و فساد که زمینه‌ساز بی‌ثباتی و درگیری است، 4. بحران‌های هویتی، 5. رشد جمعیت نامتناسب، 6. تقسیم نامتعادل ثروت، تحصیل و اشتغال که زمینه‌ساز ناآرامی اجتماعی خواهند بود، 7. تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی، 8. تولید بیش از حد نفت، 9. تکنولوژی با مقاصد دوگانه، 10. احساسات ملی‌گرایی و نژادپرستی که حاصل بحران اقتصادی اتحادیه اروپایی است، و 11. بی‌اعتمادی در داخل اتحادیه اروپایی».

 

در این سند آمده است: «کشورهای ضعیف و شکننده و سرزمین‌های رهاشده بدون کنترل دولت درحال افزایش است، بیش از پنجاه میلیون نفر انسان آواره شده‌اند، در خاورمیانه بحران‌های سیاسی مزمن درحال احیاء شدن هستند، ادامه اختلاف بین رژیم صهیونیستی و فلسطین و رقابت سنی و شیعه، خاورمیانه را فراگرفته است، جهان عرب با بحران مواجه است، اسلام سیاسی با تعاریف متفاوت ارائه می‌شود، خشونت و افراط‌گرایی بر مشکلات موجود اضافه شده است، سرکوب و ناامیدی در خاورمیانه و شمال آفریقا درحال توسعه به بخش‌هایی از صحرای آفریقا و آسیاست، و سلاح‌های کشتارجمعی و سلاح‌های پیشرفته متعارف در خاورمیانه و آسیا درحال گسترش هستند».

 

اتحادیه اروپایی درصدد است تا در رابطه با همسایگان هم‌مرز در اروپا، آفریقا، آمریکا، آسیا، شمال آفریقا، و خاورمیانه تدابیر خاصی را به مورد اجرا بگذارد. اتحادیه اروپایی در راهبرد خود با چالش‌هایی در حوزه جنوب مواجه است که باید اهرم‌های خود را هدفمندتر از گذشته در تأمین تدابیر امنیتی داخلی و خارجی کشورها به‌خصوص در مواقع بحران‌های بشردوستانه به مورد اجرا گذارد. همچنین باید در پاسخ به ادامه تنش‌های مزمن و جدید، اقدامات ازپیش طراحی‌شده را هدف قرار دهد.

 

در فاصله کمی از اروپا، در خاورمیانه شبکه تروریستی درحال گسترش است؛ براساس این سند، لذا: 1. در اولین اقدام، پیشگیری از گسترش تروریسم و شبکه جرائم سازمان‌یافته را باید در دستور کار اتحادیه اروپایی قرار دهیم و سیاست امنیتی داخلی و خارجی خود را هماهنگ کنیم، 2. درصورت وقوع بحران‌های بشردوستانه، با استفاده از کمک‌های بشردوستانه و برنامه توسعه و پناهندگی سیاسی درصدد رفع بحران‌ها باشیم، 3. باید قوانین جهان‌شمول جهت کمک‌های بشردوستانه، حمایت از شهروندان و احترام به حقوق بشر در مناقشات را تدوین کنیم، و 4. فعالیت‌های دیپلماتیک، اقتصادی و اقدامات مربوط به مهاجرت، پناهندگی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپایی را در ارتباط تنگاتنگ با همسایگان در جنوب اروپا و خلیج فارس و صحرای آفریقا و با هدف کنترل آتشی که دامنگیر منطقه از لیبی تا سوریه و عراق و یمن شده است، در دستور کار قرار دهیم.

 

البته چالش‌های بزرگ‌تر به ما می‌آموزد که ثبات با اعمال فشار و تحمیل سازگار نیست و ریشه‌های تنفر حاصل از سرکوب، تبعیض و ادامه مناقشه رژیم صهیونیستی و فلسطین، در مقایسه با گذشته مزمن‌تر شده است. در اتحادیه اروپایی باید سیاست‌های جدیدی را ابداع و نوآوری کنیم؛ بدون آنکه قصد موعظه کردن داشته باشیم. باید حامی کرامت انسانی، مشارکت همگانی، مسئولیت پاسخگویی و ارائه آموزش علوم روز و حکومت قانون در سرتاسر منطقه باشیم. دراین‌رابطه، ابداع سیاست‌های مربوط به توسعه اقتصادی، حمایت‌های اجتماعی، مشارکت دادن جوانان، پاسخگویی سیاسی، عدالت و امنیت کلید حل معضلات در خاورمیانه هستند.

 

اهداف فوق توسط اتحادیه اروپایی تنها ازطریق داشتن: 1. نقشه راه، 2. انعطاف‌پذیری، 3. برخورداری از ابزارهای مناسب، 4. هماهنگی جمعی، و 5. داشتن قابلیت‌های لازم، قابل اجرا هستند. برای اروپایی امن و پیشرفته و آزاد، اتحادیه اروپایی باید قادر باشد به چالش‌های پیشِ رو واکنش مناسب نشان دهد و درعین‌حال از فرصت‌هایی که در محیط جامعه جهانی وجود دارد، بهره‌برداری نماید. در این جهان پیچیده، اتحادیه اروپایی نیازمند نقشه راه و تعیین اولویت‌هاست. اهداف و راه‌های رسیدن به هدف باید مشخص شوند. اتحادیه اروپایی نیازمند استراتژی جهانی مبتنی‌بر اشتراکات اعضا می‌باشد.

 

آیا اتحادیه اروپایی از اهرم‌ها و ابزار لازم برای چنین اهدافی برخوردار است؟ این امر بستگی به این دارد که سرویس اقدام خارجی اتحادیه که شالوده‌ای از دیپلمات‌های مجرب است، آمادگی اجرای این اهداف را داشته باشد. اتحادیه اروپایی باید از جایگاه و وزن خود در روابط بین‌الملل بهره‌برداری نماید. اتحادیه باید واقع‌بین باشد و خود را با واقعیات وفق دهد. اتحادیه اروپایی باید ابتکارعمل به‌خرج دهد و حضور فعال‌تری در روابط بین‌الملل داشته باشد. باید هنر تبدیل صداهای متعدد به صدایی واحد و تبدیل ابزارهای متعدد به ابزاری مؤثر را دراختیار داشته باشیم.

 

تبعات جهانی شدن یکی از محورهای اصلی در تدوین سند استراتژی جدید امنیتی اتحادیه اروپایی است. اتحادیه در این سند با توجه به بحران‌ها و تهدیدات موجود به‌دنبال تبدیل آن به فرصت‌هاست. بحران آوارگان و مهاجران (پنجاه میلیون آواره) یکی از بزرگ‌ترین تهدیداتی است که در سند استراتژی جدید امنیتی اتحادیه به میزان زیادی به آن پرداخته شده است. مسائل توسعه و بهداشت اهمیت زیادی در سند 2016 اتحادیه اروپایی دارد.

 

بحران روزافزون در جهان عرب، اسلام سیاسی و قرائت‌های متعدد از آن، اختلاف بین شیعه و سنی در سند امنیتی اتحادیه اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. خشونت و افراط‌گرایی از بزرگ‌ترین چالش‌ها و تهدیدات امنیتی اتحادیه اروپایی شمرده شده است.
در سند استراتژی جدید امنیتی اتحادیه اروپایی (2016)، به‌مورد اجرا گذاردن تدابیر خاص در رابطه با مناطق مختلف دنیا به‌خصوص در مناطق همسایه و همجوار مورد تأکید قرار گرفته است.

 

به‌نظر می‌رسد زمینه‌ها و موضوعات زیادی در سند استراتژی جدید امنیتی اتحادیه اروپایی (2016) وجود دارد که ج.ا.ایران می‌تواند در چهارچوب گفتگوهای سیاسی سطح بالا با مقامات اتحادیه اروپایی و به‌خصوص با خانم فدریکا موگرینی، رئیس دیپلماسی اروپایی و خانم هلگا اشمید، دبیرکل سرویس اقدام خارجی وارد بحث و تبادل‌نظر شود. به‌نظر می‌رسد با توجه به بحران‌های متعدد منطقه خاورمیانه و بی‌ثباتی و ناامنی ناشی از آن، زمینه تبادل‌نظر، تعامل و همکاری بین اتحادیه اروپایی و ج.ا.ایران بیشتر شده است.