پیامدهای پیروزی دوباره مودی در انتخابات بر روابط هند ـ ایران

ائتلاف اتحاد ملی دموکراتیک (اِن دی اِی) به رهبری حزب ملی­گرای هندو «بهاریتا جاناتا» برای دومین مرتبه برنده طولانی­ترین انتخابات دنیا در دومین کشور پرجمعیت زمین شد که از اواخر آوریل تا اواخر ماه مه 2019 به طول انجامید. ائتلاف راستگرایان که برای تشکیل کابینه جدید حداکثر به 272 رأی نیاز داشت، توانست با کسب بیش از 350 کرسی از مجموع 542 کرسی پارلمان هند در مقابل تنها 100 رأی ائتلاف مخالفان موسوم به «اتحاد پیشرو» (یو پی اِی) به رهبری حزب کنگره به ریاست راهول گاندی، ضمن بر جا گذاشتن یک رکورد تاریخی و حذف کرسی سنتی حزب کنگره در پارلمان، بار دیگر ناراندرا مودی را برای پنج سال آینده به نخست وزیری هند برساند. مودی که سال 2014 با شعار رفاه اقتصادی در انتخابات پارلمانی پیروز شد، در انتخابات سال جاری با دستور کار تقویت امنیت ملی و با درپیش گرفتن مواضع سختگیرانه به ویژه برضد مسلمانان پا به عرصه رقابت­های انتخاباتی گذاشت و به همین سبب به نژادپرستی متهم شد. باوجوداین، ائتلاف تحت رهبری حزب افراطگرای او بار دیگر به­­رغم آنکه ازسوی حزب کنگره و دیگران با اتهاماتی مانند رقم زدن بزرگ­­ترین بحران اشتغال در چهل سال اخیر؛ ناتوانی در رسیدگی به نابسامانی حوزه کشاورزی؛ فساد مالی در موضوع خرید جنگنده­های رافال از فرانسه مواجه بود، موفق شد بار دیگر اعتماد رأی­دهندگان هندی را جلب کند.

اما در حوزه سیاست خارجی، نگرانی­ها درمورد سیاست و راهبردهای احتمالی دهلی نو در دور دوم زمامداری مودی بیش از امیدواری­ها نسبت به اوست. کارشناسان هندی ـ حتی حامیان دولت ـ با توجه به شواهد موجود قبل و بعد از انتخاب دوباره مودی نسبت به پیامدهای منفی هرگونه تلاش نخست وزیر هند برای قربانی کردن منافع بلندمدت به پای همراهی بیشتر با سیاست­های آمریکای ترامپ و به خطر انداختن سیاست راهبردی "توازن مثبت" در روابط هند با سایر کشورها ازجمله با دولت­های غرب آسیا، به­ویژه جمهوری اسلامی ایران جداً هشدار داده­اند. چرا که راهبرد توازن مثبت در روابط با دنیا میراث جواهر لعل نهرو، از رهبران استقلال هند؛ بنیان­گذار حزب کنگره و نخست وزیر آن کشور در دهه­های 1950 و 60 میلادی بود که باوجود گرایش آشکار به سوسیالیسم، همواره سعی داشت نوعی موازنه قوا را در روابط دهلی نو با دیگران، به ویژه در آسیا رعایت کند. برهمین اساس، نهرو به همراه چند رهبر دیگر عمدتاً چپگرای دنیا، سازمان جنبش عدم تعهد را نیز در نیمه نخست دهه 1950 تأسیس نمود.

ایران تا پیش از آغاز دور تازه تحریم­های ضدایرانی آمریکا در ماه مه 2018، تأمین­­کننده ده درصد از نفت مورد نیاز هند و سومین شریک نفتی این کشور به­­­­شمار می­آمد. در­عین­حال، مواضع تهران و دهلی نو به­عنوان دو قدرت آسیایی در قبال مسائل منطقه­­ای و بین­­المللی، ازجمله لزوم مبارزه جدی با افراط­گرایی و تروریسم سازمان­یافته؛ پایان یافتن جنگ فرسایشی افغانستان ازطریق مذاکرات صلح بین ­افغانی و لزوم حمایت و مشارکت فعال همسایگان افغانستان و قدر­ت­های منطقه؛ هم­­چنین لزوم مقابله با یکجانبه­گرایی ایالات متحده، تا حدود زیادی بهم نزدیک است.

باوجوداین به نظر می­رسد با انتخاب دوباره مودی، روابط تهران ـ دهلی نو همچنان تحت تأثیر چند عامل مهم و منفی، از رشد چندانی برخوردار نباشد:

1.«سیاست نگاه به غرب» دولت راستگرای هند که به­طورمشخص گسترش روابط این کشور با آمریکایی­ها را پیگیری می­کند.دراین­راستا، هند به رغم همکاری با ایران در توسعه بندر چابهار و جلب موافقت دولت ترامپ برای تداوم معافیت این بندر از دور تازه تحریم­های واشینگتن برضد تهران، پس از پایان مهلت شش ماهه معافیت­های نفتی آمریکا در آغاز ماه مه 2019 واردات نفت از جمهوری اسلامی ایران را متوقف ساخته و به دنبال جایگزین کردن آن با نفت عربستان، کویت و حتی خود ایالات متحده به جای ایران است.

این در حالی است که تحریم‌های ضدایرانی آمریکا هزینه خرید نفت از سایر کشورها را برای هند افزایش داده و یک مقام هندی اوایل ماه ژوئن به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که برای پالایشگاه‌های این کشور، مسافت عامل مهمی است و تحریم‌های آمریکا هزینه حمل نفت را بالا می­برد. وزیر خارجه هند نیز در ماه مه در تماس تلفنی با همتای آمریکایی­اش هشدار داد که برای دهلی نو جایگزین کردن نفت ایران آن­طور که آمریکایی­ها فکر می‌کنند، راحت نیست. شاید به همین دلیل، اخیراً دو منبع آگاه در دولت هند به روزنامه هندی «پرینت» گفته­اند دولت مودی تمایل دارد واردات نفت از جمهوری اسلامی ایران را از سربگیرد و به دنبال راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها و پرداخت‌ پول نفت ایران به روپیه هند است. باوجوداین، تجربه ثابت کرده بین وعده و عمل هندی­ها فاصله زیادی وجود دارد و آنها درنهایت جانب واشینگتن را می­­گیرند.

به­ علاوه، دولت مودی با وجود ابراز تمایل وزیر نفت ایران برای در اولویت قرار دادن شرکت هندی «او ‌اِن‌ جی ‌سی» درصورت اعلام آمادگی این شرکت، همچنان از امضای قرارداد با وزارت نفت ایران برای استخراج گاز طبیعی و میعانات گازی میدان گازی "فرزاد ب" در خلیج فارس خودداری و پس از ده سال مذاکره عملاً در این پروژه کارشکنی می­کند. طرف هندی با حمایت دولت متبوعش پیشنهاد خرید گاز "فرزاد ب" با قیمتی ارزان (2.3 دلار در هر یک میلیون واحد حرارتی) را ارائه داده، اما شرکت نفت و گاز پارس، نماینده وزارت نفت ایران اصرار دارد که برمبنای قیمت مورد توافق هند و قطر (7 دلار در هر یک میلیون واحد حرارتی) در سال 2015، امتیاز توسعه گاز میدان گازی موردنظر را به شرکت هندی اعطاء نماید. دراین­میان، نقش مخرب آمریکا، عربستان، رژیم صهیونیستی و شاید قطری­ها در تحریک دولت مودی به همکاری نکردن با تهران دراین­مورد را نمی­توان نادیده گرفت.

2.گرایش بی­­سابقه شخص نخست وزیر به گسترش روابط با رژیم صهیونیستی به خصوص در حوزه­­های نظامی، اطلاعاتی و اقتصادی که ریشه در روابط صمیمانه اقتصادی و امنیتی او با صهیونیست­ها در دوران زمامداری­­­­­اش در مقام سروزیر ایالت گجرات (2004ـ2014) دارد. مودی دراین­زمینه تا آنجا پیش رفته است که به ادعای مقامات نظامی پاکستان مستقیماً از خلبانان صهیونیست برای بمباران اهدافی در خاک پاکستان استفاده کرده است. به گفته این مقامات، در جریان حملات نیروی هوایی هند به کشمیر پاکستان پس از عملیات انتحاری مرگبار گروه «جیش محمد» در کشمیر تحت کنترل هند برضد نیروهای امنیتی این کشور در فوریه گذشته، خلبان یکی از هواپیماهای ساقط شده هندی، افسری صهیونیست بوده است. تل آویو تاکنون به طور رسمی این ادعا را تکذیب نکرده است. به­علاوه، شواهد موجود از همکاری اطلاعاتی نزدیک هند و رژیم صهیونیستی در جریان تنش­های ماه­­های اخیر بین دهلی نو ـ اسلام آباد حکایت دارد. این رژیم هم اکنون پس از روسیه دومین تامین­­کننده سلاح هند نیز هست و عجیب نخواهد بود اگر در آینده نزدیک از روس­ها پیشی بگیرد.

3.مودی درسال­های اخیر برای تقویت همکاری­های تجاری و اطلاعاتی با کشورهای عرب منطقه، به­­ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی تلاش کرده است. ولیعهد سعودی در سفر به دهلی نو در ماه فوریه 2019 قراردادهایی به ارزش صد میلیارد دلار برای سرمایه­گذاری در بخش انرژی هند به­منظور توسعه بخش پتروشیمی و پالایشگاه­های این کشور امضاء کرد. اجرای این قرارداد ممکن است به تدریج هندی­ها را به لحاظ سیاسی و اقتصادی از ایران دور و به ریاض نزدیک نماید.

اماراتی­ها نیز در دور اول نخست وزیری مودی به­خصوص در حوزه نظامی؛ امنیتی و فن­آوری­های پیشرفته، همکاری خوبی با هند داشته و او، امارات متحده را یک همکار راهبردی مهم برای دهلی نو خوانده است که نشان می­دهد ابوظبی جای پای خود را در هند محکم کرده­اند. درمجموع تهران همکاری­ها بین هند با عربستان و امارات را تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی و منافع خویش تلقی نموده و قطعاً ادامه روند رو به رشد همکاری­های دهلی نو با این دو رقیب متخاصم جمهوری اسلامی ایران در دور دوم زمامداری مودی می­تواند پیامدهای ناخوشایندی برای روابط تهران ـ دهلی نو به­دنبال بیاورد.

با این تفاسیر، نمی­توان با عینک خوشیبنی مطلق به آینده روابط ایران و هند در دومین دور نخست وزیری ناراندرا مودی نگریست و باید منتظر فراز و فرودهای بیشتری در این روابط که همواره عوامل فوق بر آن سایه افکنده‌اند، بود.