چهارشنبه 3 خرداد 1396

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا برخلاف دیگر رؤسای جمهور ایالات متحده که معمولاً اولین سفر خارجی خود را به دو کشور همسایه، یعنی کانادا و مکزیک اختصاص می‌دادند، تصمیم گرفت در اولین گام به عربستان سعودی سفر کند تا با عقد قراردادهای صدها میلیارد دلاری به اقتصاد آمریکا کمک کرده و بخشی از وعده‌های انتخاباتی خود را محقق کند.

اما یکی از نقاط عطف این سفر، سخنرانی وی در جمع رهبران پنجاه کشور مسلمان در ریاض بود که بازتاب‌های فراوانی در سراسر جهان داشت و صاحب‌نظران و ناظران امور را به مقایسه این سخنرانی با سخنرانی مشهور اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا در قاهره پایتخت مصر در سال 2009 واداشت.

ترامپ که در جریان رقابت‌های انتخاباتی سال گذشته خود بارها به تروریسم رادیکال اسلامی حمله کرده و تمایزی میان دین اسلام و تروریسم قائل نبود، در سخنرانی اخیر خود به‌طور تلویحی از موضع قبلی عقب‌نشینی کرد و بر نبرد با تندروهای اسلامی تأکید کرد؛ عقب‌نشینی که نشانگر تصحیح مواضع ناپخته و خام ترامپ توسط حلقه مشاوران وی محسوب می‌شود.

اما در سخنان ترامپ نکات قابل تأمل دیگری نیز مشاهده شد. او برخلاف باراک اوباما، سران دولت‌های کشورهای اسلامی، نه مردم عادی را خطاب قرار داد و با تمرکز بر موضوع تروریسم به جای توجه به شرایطی که موجب تسریع گسترش خشونت و تندروی در غرب آسیا شده، نشان داد سیاست خارجی متفاوتی را در این بخش از جهان دنبال می‌کند.

به بیان دیگر، لحن و هدف‌گذاری سخنرانی ترامپ و اوباما کاملاً متفاوت بود. اوباما در سخنرانی مشهور خود در دانشگاه قاهره در سال 2009 از مردم مصر و نه دولت این کشور به علت میزبانی‌شان تشکر کرد؛ اما ترامپ با کنار گذاشتن این ژست‌های عامه‌پسند و متداول در عصر دیپلماسی عمومی به‌طور مستقیم از سران دولت‌های اسلامی خواست تا برای حل مشکل تروریسم تلاش کنند.

ترامپ همچنین ابایی از کاربرد مکرر کلمه تروریسم در سخنرانی خود نداشت و 31 بار کلمه تروریسم و مشتقات آن را به‌کار برد. این درحالی است که اوباما در سخنرانی خود در دانشگاه قاهره با جدیت از این کار اجتناب کرده بود تا مخاطبان مسلمان خود را آزرده‌خاطر نکند. رئیس‌جمهور جدید آمریکا برخلاف اوباما که با بیان عبارت سلام علیکم و ارجاعاتی به آیات قرآن، تلاش کرده بود دل مخاطبانش را در دانشگاه قاهره به‌دست آورد؛ با صراحت و بدون هرگونه ظرافت کلامی آنچه را که از رهبران مسلمان می‌خواست، به زبان آورد: «آینده بهتر تنها درصورتی ممکن است که ملت‌های شما تروریست‌ها و افراط گرایان را بیرون برانند».

ترامپ تلاشی برای ریشه‌یابی تروریسم و افراطی‌گری به عمل نیاورد و آن را مانند اوباما یا حتی جورج بوش به شرایط خاص برخی کشورهای اسلامی زادگاه گروه های تندرو ( عدم وجود دموکراسی و آزادی)، نحوه نگرش مسلمانان به جهان غرب، سابقه رفتار کشورهای غربی و غیره نسبت نداد. وی تنها در یک مورد از اهمیت «آرزوها و رویاهای همه شهروندان ـ شامل زنان، بچه‌ها و پیروان همه ادیان ـ برای زندگی بهتر» سخن گفت، اما برای پیشبرد این آرزوها و رویاها در منطقه غرب آسیا هیچ سیاست مشخصی را پیشنهاد نکرد. 

به‌نظر می رسد این رفتار ترامپ نشانگر نگرش خاص وی به منطقه غرب آسیاست. درواقع او قصد دارد حل مشکلات منطقه، ازجمله مشکل افراط گرایی و تروریسم را به گردن سران کشورهای اسلامی بیندازد تا هزینه‌های مادی و معنوی تازه‌ای به دولت آمریکا تحمیل نشود. او در سخنرانی خود به صراحت مقابله با تروریسم را وظیفه دولت‌های اسلامی دانست تا بتوانند زندگی بهتری را برای شهروندانشان به ارمغان آورند. دونالد ترامپ با این سخنرانی نشان داد که تنها به‌دنبال دوشیدن کشورهای منطقه و به خصوص عربستان سعودی است.

روش ترامپ برای کمک به کشورهای اسلامی و به خصوص عربستان سعودی در راستای مقابله با تروریسم نیز در نوع خود عجیب، منحصربه فرد و غیرمنطقی است. وی بدین‌منظور قراردادی به ارزش 110 میلیارددلار برای خرید سلاح از آمریکا با عربستان سعودی به امضا رساند. ازنظر وی، سعودی‌ها بدین شیوه می‌توانند از خود دفاع کنند و البته بدین‌طریق برای آمریکایی‌ها نیز مشاغل متنوعی ایجاد می‌شود. ترامپ از تلاش‌های دولت خود برای ایجاد اتحاد منطقه‌ای گسترده برای پیشبرد امنیت و ثبات نیز خبر داد تا نشان دهد که بار مشکلات منطقه را بر دوش دولت‌های غرب آسیا خواهد انداخت. ترویج ایران هراسی و معرفی ایران به‌عنوان کانون تروریسم در منطقه برای دلداری دادن به سعودی‌های بحران‌زده در شرایطی که بخش اعظم تروریست‌های داعش و گروه‌های مشابه تبعه عربستان و برخی کشورهای دیگر حاضر در این نشست بودند، از دیگر تناقض‌های موجود در سخنرانی او بود.

اما آیا چنین استراتژی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد؟ دولت‌های مختلف آمریکا تا به حال میلیاردها دلار سلاح و تجهیزات نظامی به عربستان سعودی و متحدان عربش فروخته‌اند؛ اما این رژیم ها قادر به دفاع از خود در برابر تهدیدات تروریستی نبوده‌اند و در یمن، سوریه، لبنان و ... شکست خورده‌اند و هر بار تلاش کرده‌‌اند پای آمریکا را برای کسب موفقیت به میان بکشند.

حتی اگر دولت ترامپ حاضر به مداخله جدی‌تر در مناقشات منطقه شود، با توجه به ریشه‌های ایدئولوژیکی، فرهنگی و اجتماعی عمیق گروه‌های تندرو در کشورهای عرب منطقه بعید به‌نظر می‌رسد این مشکل در آینده نزدیک برطرف شود؛ بنابراین اگر چه ترامپ دوست دارد کشورهای منطقه غرب آسیا خود مشکلاتشان را برطرف کنند؛ اما احتمالاً تجارب قبلی به وی خواهد فهماند که دول ضعیف و لرزان حاکم بر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس مانند همیشه دست به دامن آمریکا شده و دخالت ایالات متحده مشکلات غامض فعلی را باز هم پیچیده‌تر خواهد کرد.