انتخابات 2020 آمریکا و رویکرد مسکو نسبت به تحریم تسلیحاتی ایران

مقدمه

 پایان تحریم تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران 5 سال پس از تحقق برجام در اکتبر سال جاری در حالی به پایان خواهد رسید که ایالات متحده با خروج از تفاهم‌نامه هسته‌ای، نه تنها خود را ناقض این تفاهم‌نامه نمی‌داند بلکه درصدد است به‌عنوان عضوی از آن، مانع از پایان بخشیدن به تحریم‌ها شود و در این مسیر تلاش دارد با معرفی ایران به‌عنوان بازیگر بی‌ثبات منطقه، سایر کشورهای برجام را با خود همراه نماید. در این بین رویکرد روسیه که از یک‌سو اساساً در سطح کلان نسبت به رفتار یک‌جانبه‌ آمریکا اعتراض دارد و از سوی دیگر در سال‌های اخیر میزان همکاری و مشارکت خود با ایران را در سطح منطقه افزایش داده است، حائز اهمیت به نظر می‌رسد؛ چراکه پایان تحریم تسلیحاتی می‌تواند از یک‌ طرف موجب ازسرگیری همکاری نظامی-دفاعی دو کشور شود و از طرف دیگر روسیه را در موضع مقابل آمریکا قرار دهد که مخالف رفع تحریم‌های تسلیحاتی است.

هرچند مقامات کرملین تاکنون در اظهارات خود نشان دادند که با رویکرد واشنگتن نسبت به تمدید تحریم‌ها مخالفند اما در عرصه سیاست و روابط بین‌الملل ممکن است مواضع اعلانی و اعمالی لزوماً همسو نباشد و در خصوص رویکرد مسکو نسبت به تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت نیز چنین رویکردی دور از انتظار نیست. در این راستا سوال اصلی بدین‌گونه مطرح می‌شود که آیا مقامات کرملین مواضع اعلانی و عملکرد خود را در یک راستا قرار داده و با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مخالفت خواهند کرد و از این مسیر  خود را در مقابل سایر بازیگران قرار می‌دهند؟ پاسخ به این سوال با در نظر گرفتن متغیری با عنوان «انتخابات 2020 آمریکا» نیازمند تبیین و تحلیل است؛ چراکه دولتمردان کرملین با احتمال روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ تلاش می‌کنند ضمن پرهیز دادن ایران از هرگونه دست‌یابی به توافق با ایالات متحده از تنش با واشنگتن در خصوص مسئله ایران دوری کنند و در نهایت به نظر می‌رسد با هدف تامین منافع خویش در میانه تنش‌های تهران-واشنگتن اقدام به ارائه «طرح تشنج‌زدای تسلیحاتی» نمایند.

• تاثیر انتخابات 2020 آمریکا بر رویکرد مسکو نسبت به تحریم تسلیحاتی ایران

جمهوری اسلامی ایران 13 سال پیش طی قطعنامه‌ای از سوی شورای امنیت جهت خرید و فروش هر گونه سلاح متعارف که در شمار فعالیت‌های عادی کشورهاست، مورد تحریم قرار گرفت اما با توافق هسته‌ای موسوم به برجام، رفع تحریم تسلیحاتی برای حداکثر 5 سال پیش‌بینی شد که در اکتبر سال جاری، پایان خواهد پذیرفت. در این بین ایالات متحده آمریکا به ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به‌صورت یکجانبه از توافق‌نامه هسته‌ای خارج شد و اکنون با دستاویز قرار دادن فعالیت‌های ایران و معرفی آن‌ها در راستای نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت، درصدد است تا سایر اعضا را به منظور تمدید روند تحریم‌های تسلیحاتی ایران با خود همراه سازد.  

روسیه به‌عنوان یکی از اعضای برجام معتقد است آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای ایران در تمدید و یا لغو تحریم تسلیحاتی ایران نمی‌تواند از حقوقی برخوردار باشد. این مورد در مواضع مقامات این کشور نیز به چشم می‌خورد و بر این اساس گفته می‌شود مسکو مخالف تمدید تحریم‌ها علیه ایران است. میخائیل اولیانوف-نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی- در توئیت خود اعلام کرد: "تلاش آمریکا در راستای معرفی خود به‌عنوان یکی از اعضای برجام آینده‌ای ندارد".[1] اظهارات سرگی ریابکوف-معاون وزیر خارجه روسیه- نیز در این راستا بوده است. وی در این خصوص اعلام داشت: "برای روسیه منع تحویل تسلیحات به ایران بر اساس قطعنامه 2231 تمام خواهد شد و رژیم‌ تحریم‌ها در اکتبر سال جاری به پایان خواهد رسید."[2]   

آن‌چه در خصوص رویکرد روسیه نسبت به تحریم تسلیحاتی ایران قابلیت تحلیل دارد تمییز دادن مواضع اعلانی و اعمالی این بازیگر با در نظر داشتن متغیر انتخابات 2020 آمریکا است. این‌که بازیگران در عرصه بین‌الملل با توجه به اهداف و منافع خود بعضاً میان مواضع اعلانی و عملکرد خود تمایز قائل می‌شوند، چندان به دور از واقعیت نیست و روسیه ممکن است در خصوص برخی موضوعات چنین اقدام نماید. اما نکته حائز اهمیت در این رابطه، نه چرایی مسئله بلکه چگونگی خروج از این تمایز دوگانه است که در شناخت رفتار سیاست خارجی مسکو قابل تامل خواهد بود. لذا در وهله نخست به تبیین وضعیت کلی روسیه، سپس برآورد مسکو از انتخابات پیش‌روی آمریکا و در نهایت تحریم تسلیحاتی ایران خواهیم پرداخت.  

1. وضعیت اقتصادی-سیاسی روسیه

روسیه در مقطع فعلی همچون سایر کشورها در شرایط بحران کووید-19 قرار دارد که اقتصاد وابسته به نفت آن را با ضعف‌هایی روبرو ساخته است؛ به‌طوری که میزان تولید ناخالص داخلی به 6/1% کاهش یافته{این میزان درزمان مشابه 1/2% بوده است}و بالاترین میزان نرخ بیکاری ظرف 7 سال اخیر در این کشور رقم خورده است. علاوه بر این سایر شاخص‌های اقتصادی چون میزان دستمزد، نرخ مشارکت در بازار کار، نرخ بهره به پائین‌ترین میزان خود در سال‌های گذشته رسیده است که مجموع این مولفه‌ها می‌تواند اقتصاد این کشور را در میان مدت با رکود مواجه سازد خصوصاً آن‌که روسیه همچنان تحت تحریم‌های بازیگران غربی قرار دارد بنابراین از بازارهای گوناگون حتی در مقیاس نه چندان گسترده نیز استقبال خواهد کرد. وضعیت سیاست روسیه از منظر داخلی با توجه به برگزاری همه‌پرسی در خصوص اصلاحات قانون اساسی و مهم‌ترین بعد آن یعنی حضور مجدد پوتین در رأس هرم قدرت(پس از دوره فعلی) تا حدودی وابسته به سیاست خارجی این کشور و مولفه پرستیژ بین‌المللی و نمایش قدرت در روابط خود با سایر بازیگران خصوصاً بازیگران غربی است که در همین نقطه انتخابات 2020 آمریکا قابلیت طرح و بررسی پیدا می‌کند.

 

2. رویکرد مسکو در قبال انتخابات 2020 آمریکا  

طرح دخالت روسیه در انتخابات 2016 آمریکا سبب شده است تا در دوره فعلی چنان که باید و شاید به موضوع فوق و اهمیت و تاثیر آن بر روسیه پرداخته نشود کمااین‌که آندری کورتونوف-عضو هیئت رئیسه شورای روابط بین‌الملل روسیه- در خصوص انتخابات آمریکا می‌گوید: «نتایج انتخابات نوامبر برای همه کشورها پیامدهای بسیار جدی خواهد داشت اما احساس می‌شود روسیه از این امر مستثنا است و نتایج انتخابات هیچ تاثیر چشمگیری بر روابط واشنگتن-مسکو نخواهد داشت.»[3] تحلیل کارتونوف در کنار دغدغه دولتمردان کرملین از قدرت یافتن دموکرات‌ها و پرداختن آن‌ها به موضوعاتی چون کریمه، حقوق بشر و کنترل تسلیحات را نمی‌توان چشم‌پوشی از تاثیر انتخابات بر منافع روسیه نامید بلکه ناشی از نوعی اطمینان جهت روی کار آمدن مجدد ترامپ است. هرچند به گفته کارتونوف در دوره ترامپ وخامت در روابط دو کشور تقریباً به نهایت خود رسید با این حال نگارنده بر این باور است که پوتین در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ توانست مسائل مورد بحث و مناقشه میان طرفین را به سطحی ثابت رسانَد که هر یک به‌طور مساوی در حل‌وفصل و یا تشدید آن قدرت بازیگری داشته باشند، به‌طوری‌که موضوعات مورد بحث را به صورت برد-برد و یا باخت-باخت میان طرفین تقسیم کرد. بر این اساس حل موضوع روسیه با طرح موضوعاتی چون بازگشت به گروه7{که به دنبال الحاق کریمه، روسیه از این کشور اخراج شده بود} و مذاکره در خصوص پیمان استارت جدید{که ترامپ از آن خارج شده بود} به یکی از دغدغه‌های پیش از انتخابات ترامپ تبدیل شده که درصدد حل‌وفصل آن است. بنابراین باید گفت نگاه کرملین به انتخابات نوامبر آمریکا در هاله‌ای از احتیاط همراه با اطمینان از روی کار آمدن مجدد ترامپ خواهد بود.

 

3. روسیه-تحریم تسلیحاتی ایران و تاثیر انتخابات 2020 آمریکا

به موازات مسائل دوجانبه روسیه-آمریکا موضوع ایران نیز مطرح است که از یک طرف در هماهنگی و همکاری با روسیه قرار دارد و از سوی دیگر در مقابله با آمریکا است. در مواضع مقامات روسیه به وضوح نکوهش رفتار واشنگتن و تلاش برای اطمینان بخشیدن به ایران جهت حمایت از مواضع این کشور به چشم می‌خورد اما هاله‌ای از دوگانگی میان موضع اعلامی روسیه و عملکرد این بازیگر نیز قابل استنباط است. به دیگر سخن آنکه شرایط موجود مسکو با توجه به آنچه گفته شد نشانه‌ای از همراهی صرف با ایران و مقابله با سایر بازیگران خصوصاً واشنگتن را در راستای لغو تحریم‌ تسلیحاتی ایران به ذهن متبادر نمی‌سازد.

 در این راستا به‌نظر می‌رسد نشانه‌هایی چون تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا در خلال تنش‌ها از یک‌سو و تلاش آمریکا برای گرفتن امتیاز از طرف ایرانی در چارچوب مذاکره پیش از انتخابات، مسکو را نسبت به احتمال مذاکره میان ایران و آمریکا دغدغه‌مند کرده است و لذا تلاش دارد موضع اعلامی خود را بر پایه مخالفت صریح با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران بنا گذارد تا از این مسیر بتواند به ایران اطمینان بخشد که در کنار تهران به‌عنوان همکار و شریک خواهد بود. ضمن این‌که مسکو جهت موازنه میان بازیگران منطقه و تحکیم مواضع خود در غرب آسیا نیازمند فروش حداقلی تسلیحات خواهد بود هرچند چشم‌انداز فروش و تجهیز کامل تسلیحات را برای ایران متصور نیست؛ چراکه به باور برخی کارشناسان روس، ایران مشکلی از خاورمیانه قلمداد می‌شود که حل آن در گرو نحوه کنشگری خویش است[4]، بنابراین با ازسرگیری فروش تسلیحات درچارچوب کلان و گسترده تمایلی به برهم خوردن نظم موجود نخواهد داشت.

مسکو با در نظر گرفتن کلیه جوانب در خصوص موضوع تحریم تسلیحاتی ایران اعم از سطح داخلی، منطقه و بین‌الملل در نهایت اقدام به ارائه طرح جدید تسلیحاتی با عنوان طرح «تنش‌زدای تسلیحاتی روسیه» در مقابل طرح آمریکا خواهد کرد که در آن نوع، زمان و چگونگی تحویل تسلیحات تعیین خواهد شد. در این راستا ولادیمیر کارنازوف برخی تسلیحات از جمله جنگنده‌ سبک میگ-29، اف سی 1، برخی تجهیزات هواپیمایی، ارتقای ناوگان هوایی و برخی آموزش‌ها را در این خصوص مورد اشاره قرار می‌دهد و حتی با توجه به محدودیت مالی ایران، خرید هواپیماهای جدید را نیز منتفی می‌داند[5] که مجموع تسلیحات فوق را می‌توان در زمره تسلیحات سبک دسته‌بندی کرد و بخش دیگری را به ترمیم و نوسازی ناوگان‌های نظامی و بخشی دیگر را به آموزش نیروها تخصیص داد. 

فرجام

بر اساس داده‌ها و تحلیل‌های موجود به نظر می‌رسد مسکو با ارائه طرح «تنش‌زدای تسلیحاتی» به دوگانگی موضع اعلانی و اعمالی خود پایان خواهد بخشید و هدف از این طرح تامین منافع روسیه در سطح داخلی، منطقه و بین‌الملل به شرح زیر خواهد بود:

1. فروش تسلیحات و کسب سود اقتصادی حتی در مقیاس نه چندان گسترده
2.  پرهیز دادن ایران از هرگونه مذاکره با واشنگتن و حفظ توازن قوای منطقه
3. حفظ جایگاه خویش در عرصه بین‌الملل به‌عنوان قدرت بزرگ

در این طرح مسکو اقدام به فروش تسلیحات سبک به ایران خواهد کرد که از یک‌سو مانع از برهم خوردن نظم موجود در منطقه شود و از سوی دیگر توازن میان بازیگران را حفظ نماید. در طرح فوق ممکن است فروش تسلیحات سنگین با قرار دادن شرایطی چون تائید تمام اعضای برجام، نظارت کارشناسان و ظرف چندین سال نیز گنجانده شود. اما آن‌چه با ارائه طرح فوق نصیب مسکو خواهد شد این است که از این مسیر ضمن همراهی با ایران و قرار نگرفتن در مقابل واشنگتن و حتی سازمان‌های بین‌المللی، از تنش ایران-آمریکا رها شده و پس از انتخابات 2020 آمریکا و روی کار آمدن ترامپ، مجدداً موضوعات دوجانبه خود را با این بازیگر پیگیری نموده، بدون آنکه موضوعی بر آن‌ها افزوده باشد.