ابعاد امنیتی و دفاعی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا

"شناخت نادرست از ترتیبات دفاعی و امنیتی اتحادیه اروپا بر ذهن تحلیل‌گران سایه افکنده که نمود آن را می‌توان در خروج بریتانیا از اتحادیه و تحلیل‌ها متعدد در باب آثار این خروج بر ترتیبات دفاعی و امنیتی اتحادیه مشاهده کرد."

به گزارش ایسنا، ، کارشناس مسائل اروپا در یادداشتی نوشته است: باید توجه داشت، دفاع یکی از کارویژه‌ها و وظایف اتحادیه اروپا نیست، کشورهای عضو درخصوص بعضی موضوعات مرتبط با امور دفاعی نظیر تحقیقات درمورد فناوری‌های دفاعی و استقرار مشترک نیروهای نظامی با یکدیگر همکاری می‌نمایند. از این‌رو، تصمیم بریتانیا مبنی بر خروج از اتحادیه، تنها «نقش‌آفرینی و حضور» این کشور در این برنامه‌های فوق را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همچنین، ناتو یا پیمان آتلانیتک شمالی چتر امنیتی کشورهای اروپایی و فراتر از آن است و همکاری بریتانیا با آن ارتباط چندانی با عضویت و عدم عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا ندارد. در عین‌حال، کشورهای عضو دارای پیمان‌ها و توافقات دو و چندجانبه (بریتانیا با فرانسه و لهستان) نیز هستند که همچنان به قوت خود باقی است و اگر مشکلی در اجرایی شدن آنها پدید آید به سبب قوانین درون اتحادیه‌ای و برون‌اتحادیه‌ای در باب همکاری‌های نظامی و دفاعی است.

نقشه چگونگی همکاری کشورهای عضو با اتحادیه اروپا

همکاری‌های امنیتی و دفاعی تحت پوششِ اتحادیه اروپا در چارچوب خاصی امکان‌پذیر است. ابتکارات دفاعی در قالب سیاست امنیتی و دفاعی مشترک (سی‌اس‌دی‌پی) مطرح می‌شود که پیش‌ازاین به «سیاست امنیتی و دفاعی اروپایی» معروف بود. طراح اولیه سی‌اس‌دی‌پی از سوی بریتانیا و فرانسه و در سال ۱۹۹۸ پس‌از نشست سنت مالو و برای ممانعت از شکست اتحادیه اروپا در مواجه با بحران بالکان مطرح شد. این طرح امکان هماهنگی و تقویت طرح‌های امنیتی و دفاعی کشورهای عضو اتحادیه به وقت حادثه، را فراهم می‌آورد. نقش آژانس دفاع اروپایی در سی‌اس‌دی‌پی غیرقابل انکار است و این آژانس برنامه‌ریزی دفاعی اعضا را هماهنگ و در توسعه برنامه‌های تسلیحاتی آنان در کنارشان است. در این راستا، کشورهای عضو برای نیل به اهداف مشترک در منابع مالی و تجهیزات مشترک پیش خواهند رفت. این اهداف عبارتند از: ۱. مأموریت‌های بشردوستانه و نجات؛ ۲. پیشگیری از درگیری و ایجاد صلح؛ ۳. مأموریت‌های خلع سلاح مشترک؛ ۴. مشاوره و دستیاری نظامی؛ ۵. مدیریت بحران؛ ۶. ثبات‌سازی پسادرگیری.

گفتنی است، اغلب ابتکاراتی که ازخلال سی‌اس‌دی‌پی محقق می‌شوند غیرنظامی یا پدافندی هستند؛ به‌این‌معناکه از کارکنان و ابزارهای غیرنظامی استفاده می‌شود. مأموریت‌های اتحادیه اروپا در این چهارچوب شامل موارد زیر می‌شود: ۱. نیروی آلتئای اتحادیه اروپا، حامی اجرای توافق دیتون در بوسنی هرزگووین؛ ۲. نیروی دریایی آتلانتای اتحادیه اروپا، برای مبارزه با دزدی دریایی در شاخ آفریقا؛ ۳. عملیات صوفیا، برای شناسایی و رسیدگی به کشتی‌های قاچاق انسان در مدیترانه؛ ۴. این مأموریت‌ها بدون تعیین مدت یا دوره زمانی مشارکت، و به انتخاب اعضای اتحادیه اروپا است. کشورهای عضو مختار به شرکت در عملیات‌ها هستند و به‌عبارت بهتر نیروهای ملی هیچ عضو اتحادیه اروپا را نمی‌توان مجبور به شرکت و استقرار در عملیات خاص کرد.

مشارکت بریتانیا در فعالیت‌های امنیتی و دفاعی اتحادیه اروپا

بریتانیا تأمین کننده ۱۶ درصد از بودجه اتحادیه اروپا است و  حمایت مالی قابل توجهی از فعالیت‌های امنیتی این اتحادیه دارد. حمایت‌های بریتانیا از مأموریت‌های اتحادیه تنها معطوف به پرداخت هزینه‌های دفاعی نیست بلکه این کشور در تامین نیروی متخصص و تجهیزات نیز همکاری‌های جدی با اتحادیه دارد و حمایت‌های نیروی دریایی بریتانیا در مقابله با دزدی دریایی در شاخ افریقا، ممانعت از قاچاق انسان در مدیترانه و حضور فرماندهان نظامی بریتانیا در شماری از مأموریت‌ها از آن جمله هستند. گفتنی است اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۳۲۸ میلیون یورو در حوزه سیاست خارجی و امنیتی مشترک هزینه کرد که مأموریت‌های غیرنظامی سی‌اس‌دی‌پی نیز ذیل آن قرار می‌گیرد. نکته جالب توجه آنکه، علیرغم توان نظامی و عملیاتی بریتانیا نقش پررنگ‌تری در مأموریت‌های دفاعی اتحادیه به نسبت سایر اعضا در اختیار ندارد. حضور این این کشور در مأموریت‌های دفاعی سی‌اس‌دی‌پی در مقایسه با توان و ظرفیت نظامی و اطلاعاتی این کشور بسیار ناچیز است. براساس گزارش کمیته اتحادیه اروپا در مجلس اعیان انگلیس، ۲.۳ درصد سهم کارکنان بریتانیایی در مأموریت‌های دفاعی اتحادیه بوده است.                                                       

ساختارهای حمایتی تأمین امنیت و دفاع در اتحادیه اروپا

تصمیم بریتانیا مبنی بر خروج از اتحادیه اروپا و مطرح شدن این سوال که خروج اعضا از اتحادیه ضریب آسیب پذیری اتحادیه را در امنیتی و نظامی تاچه میزان تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟ این نگرانی بیش از سایرین در میان اعضای ضعیف‌تر اتحادیه به شکلی قوی‌تر خود را نمایان ساخت. از این‌رو، اتحادیه اقدام به انجام برخی اقدامات حمایتی از اعضای خردتر کرد: ۱. صندوق دفاع اروپایی که هزینه‌های تحقیقات و توسعه را برای پشتیبانی شرکت‌های دفاعی اروپایی فراهم می‌کند؛ ۲. مجله سالانه هماهنگ درمورد دفاع (کارد) که طبق پیش‌بینی اتحادیه اروپا باید بتواند همکاری‌های دفاعی را به سطح ژرف‌تری برده و برنامه‌ها را منسجم‌تر کند. در عین‌حال، سامانه هدایت ماهواره‌ای جهانی (گالیله‌ئو) که باهدف برای خدمت‌رسانی به افراد، کسب‌و‌کار‌ها ایجاد شده، بخشی از ساختار ایمن برای مقامات سیاسی و نظامی اتحادیه است که بریتانیا مشارکت مالی و تکنیکی جدی در آن دارد و این سامانه امکان چترهای اطلاعاتی و عملیاتی را برای کشورهای کوچک‌تر با صرف هزینه‌ای ناچیز فراهم می‌آورد. همچنین، طرح همکاری ساختاری دائم (پسکو) که با هدف توسعه مشترک توانایی‌های دفاعی و در دسترس قرارگرفتن این ظرفیت‌ها در عملیات نظامی شکل گرفت بدون حضور بریتانیا، دانمارک، و مالتا بود و این طرح را برخی تمرینی برای نبود برخی از اعضای اصلی در شرایط خاص آینده درنظر می‌گیرند.

بریتانیا و شایعه اقتدار:‌ مقایسه توانایی دفاعی بریتانیا با دیگر کشورهای اتحادیه اروپا

سکان هدایت اتحادیه اروپا در دستان کیست این سوالی است که همواره در میان افکار عمومی و نخبگی اتحادیه در جریان است و بسیاری بر این باورند که به خصوص در امور دفاعی و امنیتی بریتانیا دست بالا را دارد. طرفداران این سناریو هراس اعضای اتحادیه از خروج بریتانیا را تأییدی بر ادعای خود قرار می‌دهند. برخی دیگر اما خروج بریتانیا را به فال نیک می‌گیرند باوردارند به این بهانه اتحادیه اروپا از استثمار انگلیس خارج خواهد شد. اما در واقع، هیچیک از دو گزینه پیش‌گفته در عمل صحیح نیستند. درساختار اتحادیه اروپا هیچیک از اعضا بر دیگری برتری ندارد و تصمیم‌گیری در امور دفاعی استقرار نیروها و جغرافیای عملیات به صورتی دیگر به انجام می‌رسد. این تصمیمات نیازمند هم‌رأیی و هم‌آوایی نمایندگان کشورهای عضو هستند و البته هرکشور عضو می‌تواند تصمیمی را که اتحادیه اروپا اعلام کرده است «وتو» کند. بریتانیا نیز همیشه انتخاب خود را برای استقرار یا عدم استقرار نیروهای بریتانیایی داشته است. به عبارت‌دیگر، با تحقق بریگزیت تغییری در فرآیند تصمیم‌گیری اروپایی رخ نخواهد داد، بنابراین نباید انتظار داشت بریگزیت تغییری در رهبری و تصمیم‌گیری اتحادیه اروپا به‌وجود آورد. توسعه و اجرای سیاست امنیتی و دفاعی اتحادیه اروپا به کشورهای عضو بستگی دارد؛ هر اندازه کشورهای عضو مشارکت کنند سهم بیشتری فراهم می‌آید. درمقابل، این اعضا هستند که از این مشارکت بهره‌مند می‌شوند.

اگرچه در حوزه نظامی و دفاعی مقیاس کمی و کیفی بریتانیا دست بالا را در میان کشورهای عضو اتحادیه دارد اما این عدد در قیاس با کل اعضای اتحادیه چندان یارای مقابله ندارد. بریتانیا یکی از دوکشوری در اتحادیه است که انحصار توانایی نظامی «همه‌جانبه» ازجمله توان هسته‌ای را داراست، و یکی از شش کشوری است که به هدف ناتو در تأمین هزینه ۲ درصدی از تولید ناخالص داخلی در امر دفاع رسیده است. علاوه‌براین، بریتانیا دارای کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل و دارای بزرگترین بودجه نظامی در اتحادیه اروپا است.

شکل همکاری آتی: خواسته بریتانیا و اتحادیه اروپا درمورد همکاری امنیتی پس از بریگزیت

دولت بریتانیا در گزارشی موسوم به گزارش شطرنج‌ پیشنهاد خود درمورد مشارکت با اتحادیه اروپا درخصوص سیاست خارجی، دفاع و توسعآه پس‌از بریگزیت را مطرح کرده است. دراین گزارش همکاری نظامی پیوسته بین بریتانیا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا به‌صورت موردی و پرونده‌ای برای حفظ قیمومیت و استقلال بریتانیا و اتحادیه اروپا بررسی شده است. همچنین بریتانیا خواهان همکاری در حوزه تحقیقات و توسعه نظامی ازجمله همکاری با آژانس دفاع اروپایی و صندوق دفاع اروپایی است. اخیراً بریتانیا در بخشی از توافق خروج خود بیانیه‌ای سیاسی ارائه کرده است که مقاصد بریتانیا و اتحادیه اروپا برای مشارکت گسترده‌تر، جامع‌تر و متوازن‌تر در امر دفاع، ازجمله بلندپروازی‌ها، همکاری نزدیک و پایدار در اقدام خارجی را تصریح می‌کند.

در ژانویه ۲۰۱۸ کمیسیون اروپا ملاحظاتی درخصوص رابطه آتی بریتانیا و اتحادیه اروپا و در حوزه دفاعی و امنیتی مطرح کرد. طبق این ملاحظات ادامه همکاری در این حوزه‌ها به‌نفع اتحادیه اروپا ارزیابی شده است. هرچند کمیسیون این موضوع را نیز متذکر شد که بریتانیا دیگر هرگز نمی‌تواند میزبان فرماندهی عملیاتی نظامی اتحادیه اروپا باشد یا در فرماندهی عملیات‌های اتحادیه اروپا باقی بماند.  گزارش شطرنج نشان داد که این کشور مایل است همکاری‌های خود را در برخی‌از مأموریت‌های سی‌اس‌دی‌پی به‌عنوان کشور ثالث ادامه دهد. درحال‌حاضر، ۲۵ کشور غیرعضو همکار عملیات‌های سی‌اس‌دی‌پی هستند و حتی در سطح رسمی‌تر «توافق مشارکت ساختاری»، اتحادیه اروپا با شماری از کشورهای غیرعضو در اتحادیه اروپا ازجمله نروژ، ایسلند، و آمریکا همکاری می‌کند.

بریتانیا خواهان سطح عمیق‌تری از همکاری درمقایسه‌با توافق‌های فعلی اتحادیه اروپا با کشورهای ثالث است؛ یعنی توافقاتی که به بریتانیا اجازه دهند هم در برنامه‌ریزی عملیاتی مفصل برای مأموریت‌های سی‌اس‌دی‌پی مشارکت کند؛ و هم در توسعه دوره زمانی هر مأموریت یعنی در تعیین بنیان‌هایی قانونی که براساس آن هر اقدام اتخاذ می‌شود حضور داشته باشد. همچنین، حکومت بریتانیا مایل است برای توسعه فناوری‌های دفاعی خود از خلال تبادل تخصص و مشارکت در صندوق دفاع اروپایی، به همکاری با «همکاران یا شرکایِ» فعلی اتحادیه اروپا مثل کره جنوبی ادامه دهد. همچنین بریتانیا مایل است با اتحادیه اروپا در حوزه مسائل امنیتی گسترده‌تری ازجمله مهاجرت خارجی همکاری کند.

طبق پیشنهاد بریتانیا این همکاری می‌تواند به‌جای تعیین پیمان رسمی واحد، مبتنی‌بر ترکیبی از توافقات رسمی باشد که این توافق‌ها امکان همکاری پرونده‌به‌پرونده را فراهم می‌آورند. این مسئله توافقات ترکیبی می‌تواند با بهره‌گیری از روند مشورت و هماهنگی پیوسته در تمامی جنبه‌های روابط سیاست خارجی بریتانیا و اتحادیه اروپا تقویت شود. در همان گزارش ژانویه ۲۰۱۸ اتحادیه اروپا، این نهاد درمورد همکاری پیشنهاد داده است که باید «سازوکار ویژه گفتگو و مشاوره» با بریتانیا راه‌اندازی شود.

بیانیه سیاسی بریتانیا نیز تصریح می‌کند «روابط آتی بریتانیا و اتحادیه اروپا باید بتواند بستری را برای گفتگو، مشورت، هماهنگی، تبادل اطلاعات و سازوکارهای همکاری مقتضی» فراهم آورد. این روابط باید مشارکت بریتانیا در مأموریت‌ها و عملیات‌های سی‌اس‌دی‌پی را براساس «بنیان پرونده‌ به‌ پرونده» ازخلال «چهارچوب توافق مشارکت» و همکاری در طرح‌های آژانس دفاع اروپا ازخلال یک «ترتیب اداری» تضمین کند.

اتحادیه اروپا ممکن است بریتانیا را از دیگر طرح‌هایی با ابعاد امنیتی حذف کند. از ابتدای تصمیم برای بروز بریگزیت، بریتانیا پیشنهاد کرد مشارکت خود را در سامانه ماهواره‌ای گالیله‌ئو به‌عنوان بخشی از روابط امنیتی گسترده‌تر ادامه دهد و برای دسترسی به آن اجازه داشته باشد؛ اما اتحادیه اروپا قاطعانه تصریح کرد که بریتانیا اجازه نخواهد داشت در عناصر نظامی این طرح شرکت کند. تااینکه در دسامبر ۲۰۱۸ معلوم شد بریتانیا دیگر مایل به دسترسی به جنبه‌های امنیتی و ایمنی گالیله‌ئو نیست و مشغول ایجاد سامانه ماهواره‌ای هدایت خود است.

نتیجه‌گیری

آثار دفاعی و امنیتی برگزیت بر بریتانیا درصورت عدم تحقق ترتیبات دلخواه آن درصورتی که ترتیبات دفاعی و امنیتی پیشنهادی بریتانیا پس از خروج این کشور مورد توافق با اتحادیه قرار نگیرد و امکان همکاری با اتحادیه در قالب سازوکارهای سی‌اس‌دی‌پی برای این کشور مهیا نگردد، بریتانیا مسیر دیگری را پیش خواهد گرفت که از آن جمله: مشارکت در ناتو، سازمان امنیت و همکاری در اروپا، و توافقات دوجانبه با کشورهای عضو است.

بریگزیت به معنای کاهش نفوذ یکی از بانیان ناتو یعنی بریتانیا در آن نخواهد شد و این امر به صورت غیرمستقیم موضوع دفاع و امنیت در اتحادیه را نیز شامل می‌شود. علیرغم آنکه در بسیاری از تحلیل‌ها روی کاهش جایگاه نظامی بریتانیا در اتحادیه مانور داده می‌شود، اما واقعیت چیز دیگری است. همان‌گونه که فرمانده سابق ارتش بریتانیا ژنرال سر مایک جکسون گفته است: پیامد خروج از اتحادیه اروپا «موضوعی بیشتر سیاسی و قضایی است تا موضوعی نظامی؛ و بُعد نظامی حضور بریتانیا در امر دفاع و امنیت با حضور این کشور ازخلال ناتو پُر می‌شود». در پژوهشی که مجلس عوام بریتانیا منتشر کرده نیز آمده: «پیامد بریگزیت بر مسئله نظامی بریتانیا در میان‌مدت و کوتاه‌مدت بسیار حداقلی است. هرچند در طولانی‌مدت توانایی بریتانیا برای اثرگذاری یا شکل دادن به پیشرفت دستورِ کار سی‌اس‌دی‌پی به‌شکلی چشمگیر کاهش خواهد یافت».

با این‌همه، بریگزیت آسیب تدریجی به صنایع دفاعی بریتانیا وارد خواهد آورد و این به آن معناست که بریتانیا باید از بازار واحد اروپا خارج شده و مشتریان خود را در جای دیگر بیابد و شرکت‌های بریتانیایی به دشواری امکان حضور در زنجیره تأمین اتحادیه را خواهند یافت.