لشکرکشی ترکیه به عفرین و آینده بحران سوریه


هفت سال از بحران سیاسی سوریه می‌گذرد. درحالی‌که دولت سوریه و حامیان منطقه‌ای‌اش در جبهه جنگ دست بالاتر را دارند و موفق شده‌اند بخش‌های بزرگی از کشور را تحت حاکمیت مجدد درآورند، لشکرکشی اخیر ترکیه به منطقه عفرین با هدف سرکوب یگان‌های مدافع خلق (YPG) (شاخه نظامی حزب اتحاد دموکراتیک)، پیچ خطرناکی را در معادلات این بحران به‌وجود آورده است. یگان‌های مدافع خلق تحت حمایت آمریکا توانسته‌اند نوعی حکومت خودمختار اعلام‌نشده در نوار شمالی سوریه که عمدتاً ساکنان آن را کردها تشکیل می‌دهند، به‌وجود آورند؛ اما از منظر رهبران ترکیه، خودمختاری کردها در شمال سوریه می‌تواند برای آینده کردهای ترکیه الگوی بسیار بدی باشد. ترکیه میان ‎‎YPG و PKK تفاوتی قائل نیست و براین‌باور است که این دو گروه از سرچشمه‌های فکری، ایدئولوژیکی و آرمانی مشترکی سیراب می‌شوند. به باور ترک‌ها، YPG در سوریه کپی برابر اصل PKK در ترکیه است که دهه‌هاست برای تشکیل دولت مستقل کُرد در جنوب و جنوب شرقی ترکیه، علیه آنکارا می‌جنگد. در ابتدای بحران سوریه، آنکارا و واشینگتن در ردیف ائتلاف حمایت از مخالفان بشار اسد در جبهه واحدی قرار داشتند؛ اما با قرار گرفتن یگان‌های مدافع خلق تحت حمایت آمریکا، میان ترکیه و آمریکا که هر دو عضو سازمان ناتو نیز هستند، اختلاف عمیقی پدید آمده است. به‌نظر می‌رسد این موضوع، شکاف در مناسبات آنکارا ـ واشینگتن که پیش از این پیرامون ماجرای فتح‌الله گولن و رضا ضراب پدید آمده بود را فراخ‌تر کند.
ازسوی‌دیگر، لشکرکشی ترکیه به عفرین سوریه با هدف ایجاد یک منطقه حایل به شعاع سی کیلومتر در نوار مرزی، با واکنش شدید دولت سوریه مواجه شده است. هرچند که به‌نظر می‌رسد دولت تضعیف‌شده دمشق توان مقابله فوری با مداخله نظامی ترکیه را ندارد؛ اما دولت سوریه حق هرگونه اقدام مقابله‌جویانه در رابطه با اشغالگری ترکیه و نقض تمامیت ارضی‌اش را برای خویش محفوظ می‌دارد. ازسوی‌دیگر، اقدام اخیر ترکیه تا اندازه زیادی نگرانی روسیه و ایران را که روابط بسیار نزدیکی با دولت سوریه دارند را نیز برانگیخته است. جمهوری اسلامی ایران فعلاً با این موضوع به‌نحو ملایمی کنار آمده است؛ اما روس‌ها که چندی است روابط گرمی با ترک‌ها برقرار کرده‌اند، درقبال این تحول دچار نوعی سرگیجه سیاسی شده‌اند. روسیه که با گروه یگان‌های مدافع خلق در یک جبهه علیه داعش می‌جنگید، اکنون از منظر ستیزه‌جویان کُرد، به آنها پشت کرده و چشمانش را بر هجمه نظامی ترک‌ها بسته است. 
به‌نظر می‌رسد که لشکرکشی ترکیه به عفرین زخم جدید و التیام‌ناپذیری بر پیکر نحیف سوریه وارد کرده است. هرچند که رهبران ترک اعلام کرده‌اند که زمان جنگ علیه YPG کوتاه خواهد بود، اما نباید از نظر دور داشت که حتی درصورت تحقق چنین فرضی، این اقدام نتایج بسیار عمیق و بلندمدتی را در منطقه برجای خواهد گذاشت. تهاجم نظامی ترکیه و واکنش جامعه بین‌المللی به آن نشان داده است که تا چه اندازه ائتلاف‌ها و جناح‌بندی‌ها میان قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای ناپایدار است و تا چه اندازه منافع کشورها می‌تواند عمود بر هم قرار بگیرد. ترکیه امیدوار است که مداخله نظامی‌اش در شمال سوریه علی‌رغم دربر داشتن هزینه‌های سنگین سیاسی و نظامی بتواند از شکل‌گیری دولت مستقل یا خودمختار کردها در شمال سوریه جلوگیری کرده و درنتیجه امیدهای جدایی‌طلبی کردها را در ترکیه بخشکاند؛ اما واقعیت آن است که ترکیه به بازی خطرناک و پیچیده‌ای ورود کرده که نتایج آن هرگز به‌روشنی آنچه دولتمردان ترک تصور می‌کنند، نخواهد بود. این را نباید از نظر دور داشت که با سبک شدن بار جنگ از دوش دولت سوریه، دمشق حضور نظامیان ترک را در خاک خویش تحمل نخواهد کرد و به‌صورت ناخواسته در جبهه واحد با یگان‌های مدافع خلق علیه آنچه اشغالگری ترک‌ها می‌خوانند، قرار خواهد گرفت؛ ضمن آنکه از منظر کشورهای ذی‌دخل در بحران سوریه به‌ویژه ایالات متحده آمریکا و روسیه که شدیداً به اهداف ترکیه از این لشکرکشی بدبین هستند، ایجاد قیمومیت یک دولت بر بخشی از سرزمین کشور همسایه، موضوع ساده‌ای نخواهد بود.
علاوه‌براین دولت ترکیه با گسیل توپ و تانک به منطقه عفرین سوریه و وارد کردن تلفات و خسارات به غیرنظامیان در اثر بمباران‌ها و گلوله‌باران‌ها، در چشم افکار عمومی جهان به‌عنوان دولتی متجاوز شناخته می‌شود. این موضوعی است که یگان‌های مدافع خلق (YPG) موفق شده‌اند از آن بهره‌برداری تبلیغاتی کرده و توجه جامعه بین‌المللی و افکار عمومی جهان را نسبت به فجایعی که می‌تواند علیه یک اقلیت قومی اتفاق بیفتد، جلب کنند. هرچند که رئیس‌جمهور ترکیه مکرراً سعی می‌کند میان یگان‌های خلق (YPG) و مسئله تروریسم پیوند برقرار کند و بدین‌ترتیب اقدام ترکیه علیه کردهای سوریه را توجیه کند، اما واقعیت آن است که تا حال حاضر وضعیت مطابق ایده‌آل‌های آقای اردوغان پیش نرفته است. سیل محکومیت‌های جهانی علیه ترکیه و همدلی‌هایی که در چهار گوشه جهان با کردهای سوریه صورت گرفته، نشانه آن است که دولت اسلام‌گرای ترکیه در انظار جهانیان اعتبار پیشین را دیگر ندارد و بر چهره زعامت خودخوانده اردوغان بر جهان اسلام، خراش افتاده است.