تحلیلی بر کاهش قیمت جهانی نفت

مروری بر توافقات اوپک پلاس و تاثیرات آن بر  بازار نفت

پیدایش اوپک پلاس و تعدیل قیمت نفت

وابستگی اقتصاد روسیه به درآمدهای نفتی موجب گردید تا در سال‌های گذشته- که بازار نفت شاهد افت قیمت بود- راهبرد توافق با اعضای اوپک برای تنظیم قیمت نفت را اتخاذ نماید. در این ارتباط قیمت نفت خام از سال ۲۰۱۴ تا ماه مه ۲۰۱۶ روند نزولی داشت و این مهم به دلیل توسعه نفت شیل امریکا و فراوانی عرضه نفت در بازار بود. با کاهش قیمت نفت بعضی کشورهای تولیدکننده نفت نظیر روسیه با توجه به وابستگی بودجه آنها به درآمدهای نفتی درصدد تعدیل عرضه بازار و ایجاد تعادل در بازار بودن (آرگوس، مه، ۲۰۱۶). از طرفی بعضی کشورهای اوپک که بودجه آنها وابسته به نفت بود مثل عربستان و ایران که از قیمت‌های پایین نفت رنج برده و ذخایر ارزیشان پایین آمده بود و از طرفی سیاست‌هایشان در تقابل و تضاد با هم قرار داشت و نمی‌توانستند با هم اجماع بکنند. اعضاء قبل از آغاز دور نخست توافق‌نامه کاهش تولید اوپک پلاس در ژانویه ۲۰۱۷، تولید خود را شدیداً افزایش داده بودند. این یک کاهش دیگر از سهم بازار اوپک خواهد بود که نشان دهنده نیاز شدید عربستان سعودی به توافق برای پیشبرد قیمت‌ها با توجه به اصلاحات اقتصادی گسترده و رشد تولید ناخالص داخلی آن طی چند سال گذشته است. چندین جلسه در اوپک تشکیل دادند نظیر جلسه در  کنفرانس انرژی درالجزایر اما هیچکدام از آنها نتیجه‌بخش نبود. در این حین روسیه توانست نقش کلیدی میان اعضای اوپک نظیر ایران و عربستان را ایفا نماید. در سال نوامبر ۲۰۱۶ به توافق رسیدن که ۱.۸ میلیون بشکه در روز اعضا اوپک و برخی از کشورهای غیر عضو اوپک به رهبری روسیه از تولیدشان بکاهند که از این مقدار ۱.۲ میلیون بشکه در روز متعلق به اعضای اوپک و حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز به کشورهای غیر عضو اوپک و رهبری روسیه اختصاص داشت. اجماع کشورهای تولیدکننده نفت اوپک با غیر عضو این سازمان را اوپک پلاس می نامند.

توافق اوپک پلاس در سال 2018

توافق اعضای اوپک با غیر عضو این سازمان با نقش محوری روسیه موجب شد تا قیمت نفت مجدداً در سال ۲۰۱۷ به مسیر صعود برگردد و این روند تا زمانی ادامه پیدا کرد تا اینکه که برخی از اعضا نظیر عراق و ... نسبت به تعهد مورد توافق تخطی می‌کردند. در سال ۲۰۱۸ که قیمت نفت در کانال ۷۰ تا ۸۰ دلار در حال نوسان بود. در این حین برخی از اعضای اوپک از توافق خارج شدند و عرضه نفت را به منظور سود بیشتر افزایش دادند و مجدداً قیمت‌ها در کانال نزول قرار گرفت و دوباره کشورهای عضو اوپک با تولیدکنندگان غیر عضو در نوامبر ۲۰۱۸ با یکدیگر توافق کردند که جمعاً ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش دهند که ۹۰۰ هزار بشکه آن را اعضا اوپک و مابقی آن به کشورهای غیر عضو اوپک به رهبری روسیه واگذار شد (پلاتس، ۱ مارس).

اوپک پلاس در سال 2020 و عدم توافق

در پی شیوع ویروس کرونا و سرایت آن به ۷۲ کشور جهان و اثرات آن بر اقتصادهای جهان و کاهش مصرف سوخت، انتظار می‌رود میزان تقاضای نفت در سال ۲۰۲۰ کاهش یابد. در دهه‌های گذشته هرساله میزان تقاضای نفت افزایش می یافت و بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹، این اولین بار است که تقاضای نفت کاهش می یابد. در هفته‌های اخیر، شیوع ویروس در وضعت نامناسبی قرار گرفته و به کشورهای بیشتری گسترش یافت. بنابراین پیش‌بینی می‌گردد در سال آینده میزان تقاضای جهانی با کاهش روزانه ۱۵۰هزار بشکه مواجه گردد؛ حال آنکه قبل از شیوع ویروس کرونا انتظار می‌رفت سطح تقاضای جهانی ۱/۱ میلیون بشکه در روز افزایش را تجربه کند. بانک گلدمن ساکس، کاهش میزان تقاضای جهانی روزانه 2/1 میلیون بشکه در شش ماهه اول سال ۲۰۲۰ یابد.
رشد تولید ناخالص داخلی چین در سال ۲۰۲۰ کاهش ۹/۰درصدی را تجربه کند. به همین ترتیب اروپا، ایتالیا و آمریکا هرکدام به ترتیب کاهش ۵/۰،۷/۰ و ۳/۰درصدی را تجربه کنند. به نقل از FGE، این ویروس می‌تواند به صورت کوتاه‌مدت و با آسیب کم به تولید ناخالص داخلی همراه باشد و در سه ماهه سوم به حالت عادی برگردد یا می‌تواند با آثار بلندمدت و آسیب‌های جدی همراه باشد. انتظار فعلی آن است که همانند اوایل دهه نود، یک شوک کوتاه‌مدت و گذرا باشد و مانند دهه گذشته با بحران مواجه نشویم. هر چه میزان تقاضا بیشتر کاهش یابد، آسیب بیشتری به تولید ناخالص داخلی وارد می گردد.پیش بینی کاهش رشد اقتصادی در جهان از سوی OECD پس از شیوع ویروس کرونا شیوع ویروس کرونا بر رشد اقتصادهای بزرگ جهان اثر منفی داشته و موجب شود رشد اقتصادی پیش بینی شده جهان نیم درصد کمتر شود. هند با کاهش ۱.۱ درصدی و چین با کاهش ۰.۸ درصدی در رشد اقتصادی مورد انتظار در فاصله نوامبر ۲۰۱۹ تا مارس ۲۰۲۰، بیشترین کاهش را تجربه خواهند کرد.

نمودار(1) روند رشد اقتصادی کشورهای مختلف

 

                                       منبع: سازمان OECD

در چنین شرایطی که تقاضای نفت ضعیف با توجه به تأثیرات منفی شیوع ویروس کرونا و قیمت نفت در مسیر نزولی قرار دارد کشورهای عضو اوپک مذاکرات فشرده برای تصویب کاهش سطح تولید خود جهت تعدیل قیمت آماده گردیدند. موافقت‌نامه کاهش تولید به میزان 7/1میلیون بشکه در روز که توسط ائتلاف اوپک پلاس اجرا شده بود، در پایان ماه مارس به اتمام می رسد. در این میان، عربستان خواستار تمدید موافقت‌نامه مذکور و افزایش آن به میزان ۱ میلیون بشکه در روز یا بیشتر بود. سناریوی پیشنهادی دیگر، کاهش تولید به میزان ۶۰۰ هزار بشکه در روز بود. این در صورتی است که لیبی به علت جنگ داخلی تقریباً تمام تولید خود را از دست داده است و ایران و ونزوئلا به علت تحریم‌های آمریکا قادر به صادرات نفت‌خام خود نیستند، این توافق می تواند تولید اوپک را طبق محاسبات پلاتس به 5/27 میلیون بشکه در روز و حتی کمتر برساند. همچنین این میزان تولید تقریباً ۱۸درصد یا بیش از ۶ میلیون بشکه کمتر از اوج تولید نفت اوپک در نوامبر ۲۰۱۶ به میزان 86/33 میلیون بشکه در روز در صورت تصویب توسط این گروه از تولیدکنندگان بوده است.
 

نشست تولیدکنندگان عضو و غیر عضو اوپک نیز در روز جمعه با توجه به چشم انداز ضعیف تقاضا با توجه به ادامه گسترش ویروس کرونا، در اواسط ماه فوریه  بنا به پیشنهاد شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان وزیر انرژی عربستان در نشست کمیته مشورتی وزرای اوپک پلاس در وین نظر خود مبنی بر کاهش دو برابری تولید نفت کشور متبوع خویش را اعلام کرد؛ در حالی که همتای روسی وی، الکساندر نواک، اظهار داشت که اوپک پلاس باید توافق‌نامه فعلی 7/1 میلیون بشکه در روز را تا پایان سه ماهه دوم حفظ نماید. پیشنهادات دریافتی توسط وزیران و هیئت‌های کشورهای عضو گروه برای کاهش تولید در دامنه ۵۰۰ هزار تا 5/1 میلیون بشکه در روز قرار دارد.  از آنجایی که روسیه از انعطاف بیشتری در مقابل قیمت‌های پائین‌تر نفت‌خام برخوردار است و علی‌رغم لابی فشرده عربستان طی ماه گذشته، به شکلی استوار هرگونه پیشنهاد محدویت بیشتر برای تولید خود توسط کمیته را رد نمود. در نهایت در جلسات اخیر اوپک پلاس در خصوص اجماع بر سر کاهش حجم تولید نفت نتیجه‌ای حاصل نشد.

عدم حصول نتیجه و روند نزولی قیمت نفت

بعد از شکست مذاکرات روز جمعه  اوپک و نوپک در وین ،آرامکو مذاکرات با مشتریان نفتی در اروپا و آسیا رو شروع کرد. یکی از عمده دلایل افت شدید قیمت نفت تخفیفات بی سابقه قیمتی عربستان در روز یکشنبه است و همچنین شکل گیری انتظارات مبنی بر جنگ قیمتی با توجه به افزایش ظرفیت تولید نفت عربستان می باشد امروز تا سطح ۳۰ دلار در هر بشکه نیز سقوط کرد که مهمترین دلیل آن جنگ نفتی میان روسیه و عربستان است. برخی از منابع بین المللی بعد از عدم توافق در اجلاس اوپک, عربستان قصد دارد به تلافی اقدام روسیه، تولید خود را از سطح ۱۰ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.  بر این اساس عربستان یک جنگ تمام عیار نفتی را آغاز کرد و قیمت های رسمی را برای نفت خام  کاهش داد. آرامکو برای محموله های صادراتی آوریل به آسیا 4 الی 6 دلار تخفیف در هر بشکه و نفت صادراتی به آمریکا را 7 دلار تخفیف لحاظ کرد. آرامکو برای تصاحب بازار نفتی شمال غربی اروپا شروع به مذاکرات و ارئه تخفیفهای 6 الی 8 دلاری کرد. از طرفی عربستان نیز بعد شکست طرح کاهش تولید، درصدد تصاحب بازار نفت اروپا و مشتریان روسیه است.

نمودار (2)روند قیمت نفت‌خام عربستان و کاهش آن پس از عدم توافق اخیر

 

منبع: بلومبرگ

بازار جهانی نفت بیشترین ریزش از سال 1991 را تجربه کرد. وقتی عربستان متوجه شد که روسیه میلی به کاهش قیمت ها ندارد، تصمیم گرفت که سطح تولید را به حالت قبل بازگرداند و به همین دلیل قیمت نفت برنت تا 32دلار کاهش یافت. به علاوه، مخالفت روسیه با کاهش تولید نوپک آغاز جنگ نفتی پوتین با ایالات متحده آمریکاست. روسیه تاکنون با این پیشنهاد موافقت نکرده و عربستان نیز اعلام کرده که در صورت عدم کاهش تولید روسیه، این کشور نیز کاهش تولید نخواهد داشت. دلیل مقاومت روسیه، ریزش قیمت نفت و درنتیجه عدم صرفه تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا است تا تولید آن‌ها پایین بیاید. روسیه می‌خواهد نفت شیل آمریکا را با افت تولید مواجه سازد . در این قیمت تقریبا هیچ بخشی از نفت آمریکا توجیه اقتصادی ندارد و حفاری ها به طور کل متوقف می شود چون دکل های شیل اویل عمر کوتاهی دارند لذا شرایط تولید آمریکا با اعضای اوپک متفاوت است.

جمع‌بندی:

از یک سو با توجه به عدم توافق و احتمال عرضه بیش از حد در بازار در آینده توسط تولیدکنندگان عضو و غیر عضو اوپک (به ویژه روسیه)  در خصوص حجم تولید، می‌تواند عرضه بیش از حد را در بازار به دنبال داشته و همچنین از سوی دیگر کاهش تقاضای نفت ناشی از گسترش ویروس کرونا که منجر به تعطیلی صنایع در کشورهای مختلف از جمله چین شده است، می تواند افت شدید قیمت را به دنبال داشته باشد. اعلام قیمت رسمی عربستان برای ماه آوریل که در مقایسه با قیمت های ماه مارس کاهش چشم گیری داشته (بویژه برای بازار شرق) آن هم برای نفت خام هایی که از لحاظ کیفیت نزدیک به نفت خام های روسیه و عراق هستند، می‌تواند آغازگر جنگ قیمتی عربستان برای تصاحب بازارهای نفت این کشورها باشد. در این رابطه هنوز قیمت های رسمی دیگر صادر کنندگان اعلام نشده و بازار براساس موارد مذکور احتمال رقابت در فروش با استفاده از طریق ابزار قیمتی را شاهد خواهد بود. مضاف بر اینکه عربستان و عراق در قراردادهای بلندمدت خود مشوق های دیگری برای خریداران خود لحاظ می کنند. با توجه به پیش بینی های موسسات بین المللی، اقتصاد جهان در سال جاری (حداقل در نیمه اول سال) رشد منفی را نسبت به سال قبل خواهد داشت و بر این اساس پیش بینی می شود قیمت انرژی نیز نسبت به سال قبل کاهشی باشد اما در سه ماهه چهارم قیمت ها بهبود خواهد یافت. از طرفی این جنگ قیمتی می تواند کشورهای صادر کننده عضو و غیر عضو اوپک را مجددا پای میز مذاکره جهت اجماع و تصمیم گیری جدید ترغیب نماید. قیمت تمام شده نفت شیل آمریکا بر اساس سطح فعلی قیمت نفت، اقتصادی نبوده و امکان تداوم تولید آن با این سطح قیمتی، افت خواهد نمود. لذا به نظر می رسد بواسطه کاهش تولید مجددا قیمت ها بهبود یابند. کاهش قیمت نفت خام و بواسطه آن فرآورده ها در این شرایط که عمده صادرات خود را به کشورهای همسایه می فروشد، تحت تاثیر قرار گرفته و درآمد ارزی کشور کاهش خواهد یافت. بعلاوه عمده صادرات ایران بواسطه سوبسید انرژی (عمدتا تحویل گاز ارزان به صنایع ) اقتصادی است و دولت از محل این صادرات درآمد ارزی کسب می کند. این اقلام شامل پتروشیمی، فولاد و سیمان می باشند و این کاهش درآمدهای ارز کشور را تحت تاثیر قرارداده و به همان نسبت موجب ارزش قیمت ارز داخلی خواهد شد. در این شرایط تولید با تکنولوژی موجود در کشور ممکن است در برهه ای از زمان قابلیت صادرات داشته باشد ولی در بلندمدت کشورهایی که دارای بهره وری پایین و تکنولوژی قدیمی می باشند قادر به ادامه فعالیت خود نخواهند بود.

در هرصورت کاهش قیمت برای کشورهای صادر کننده نفت خام از جمله روسیه که قیمت نفت را در بودجه خود در سطح بالاتری تنظیم نموده اند، مشکل ساز بوده و احتمالا در آینده نزدیک نشستی را برای تنظیم عرضه بازار جهت تعدیل قیمت خواهند داشت. همچنین برای اقتصاد ایران با توجه به صادرات روزانه 64 میلیون متر مکعب این افت قیمت نفت به ضرر اقتصاد کشور خواهد بود. افت قیمت نفت قیمت گاز را نیز متاثر می نماید و با توجه به اینکه قیمت گاز براساس درصدی از ارزش نفت محاسبه می شود.