خروج پرسروصدای بریتانیا از اتحادیه اروپا تبعات گسترده‌ای در این کشور و در مناسبات بریتانیا با اتحادیه اروپا و کشورهای ثالث به‌جای می‌گذارد. در این گزارش به تأثیرات این خروج بر نوع رابطۀ بریتانیا با جمهوری اسلامی ایران و نیز بر روابط اتحادیه اروپا با ایران می‌پردازیم. البته در شرایط کنونی هنوز نمی‌توان تحلیل خیلی دقیقی درخصوص تبعات مثبت یا منفی خروج انگلیس بر روابط با جمهوری اسلامی ایران ارائه کرد؛ اما با توجه به مناسباتی که بین طرفین وجود دارد می‌توان به برخی گمانه‌زنی‌ها دست زد.

 

مناسبات ایران با اتحادیه اروپایی در شرایط کنونی در چهارچوب برجام ارزیابی می‌شود. برجام، نقشه راه و راهبرد روابط این اتحادیه با ج.ا.ایران است. برجام خود برگرفته از توافق ایران با کشورهای گروه 1+5 در موضوع هسته‌ای مورخ 23 تیر ماه و اجرایی شدن آن در 26 دی سال گذشته است. دراین‌راستا، بریتانیا یکی از کشورهای مهم و تأثیرگذار در گروه 1+5 می‌باشد. تأثیرگذاری بریتانیا هم با توجه به عضویت آن در اتحادیه اروپا و هم با توجه به روابط ویژه این کشور با آمریکاست. انگلیس به‌عنوان محور مهمی در تعاملات فراآتلانتیکی نقش داشته و این نقش در توافق هسته‌ای با ایران نیز ایفا شده است.

 

سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپایی که اینک تحت مدیریت خانم هلگا اشمیت قرار دارد، یکی از مهم‌ترین وظایفش اجرایی کردن برجام می‌باشد. این سرویس متشکل از هفت کارشناس برجسته اروپایی است و هوگو سوپرال، دیپلمات پرتغالی رئیس گروه کاری ویژه با ایران است. هدف از ایجاد کارگروهِ ویژۀ ایران، اجرای بندهای توافق‌نامه هسته‌ای با ایران است و درنهایت بهبود و ارتقاء مناسبات اتحادیه با ایران را دنبال می‌کند. ازآنجایی‌که امضای توافق‌نامه هسته‌ای وین، یکی از معدود موفقیت‌های دیپلماتیک اتحادیه اروپا طی سال‌های گذشته بوده است؛ اتحادیه، که عامل پشتیبان برای دستیابی به توافق با ایران بود، تلاش زیادی برای موفقیت در اجرای برجام کرده و مایل نیست این عامل موفقیت تبدیل به عامل مخاطره شود؛ اما بعد از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی که شوک بزرگی در این اتحادیه به‌وجود آورده «سرویس اقدام خارجی» به‌جای تمرکز بر ایران ناگزیر از تمرکز بر مقابله با تبعات خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و همچنین تمرکز بر داخل اروپا بیش از مسائل خارجی خواهد شد. این موضوع احیاناً می‌تواند توجه به ایران را کمرنگ نموده و تنظیم روابط با ایران را از اولویت اتحادیه اروپایی خارج کند.

 

ایان برمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه نیویورک، اخیراً اظهار داشته «برکسیت پس از بحران موشکی کوبا بزرگ‌ترین تهدید سیاسی است که جهان تجربه کرده است». بنابراین جای تعجبی ندارد که تصمیم انگلیس برای ترک اتحادیه اروپا بر توافق هسته‌ای ایران که شاید یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک در یک دهۀ اخیر بوده است، تأثیر بگذارد. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد که ایرانی‌ها باید در خوش‌خیم قلمداد کردن برکسیت محتاط باشند؛ زیرا عدم اطمینان و بی‌ثباتی که درحال‌حاضر اروپا را فراگرفته ممکن است تأثیر چشمگیری بر اجرای توافق هسته‌ای (برجام) داشته باشد. ازآنجایی‌که ایرانیان با تکیه بر همکاری با اتحادیه اروپا و ظرفیت سیاسی و اقتصادی اجرایی شدن برجام قصد داشتند بار دیگر وارد جامعۀ جهانی شوند، برکسیت می‌تواند باعث منحرف شدن و ازمیان رفتن این فرصت شود.

 

در چنین شرایطی، برکسیت توان انگلیس و اروپا را برای تحقق منافع اقتصادی توافق ایران به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد. تاکنون، نگرانی بیشتر بانک‌ها از درگیر شدن با فرصت‌های موجود در ایران به‌صورت مانع اصلی افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری در بازار ایران مطرح بوده است. بانک‌های اروپایی نگران تأثیرات بلندمدت سیستم پیچیده تحریم‌های ایالات متحده هستند؛ سیستمی که عمدتاً از ساختار قضایی مستقل آمریکا سرچشمه می‌گیرد و طی چند سال گذشته قریب به پانزده میلیارد یورو بانک‌های بزرگ اروپایی را جریمه کرده است. بنابراین، بانک‌ها امروز بسیار محتاط بوده و به‌همین‌دلیل، نگران حضور در بازار پرریسک ایران هستند. سرمایه‌گذاران بسیاری پیش از برکسیت درباره حضور در بازار ایران تردید داشتند و حالا پس از برکسیت به‌دلیل کاهش جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، این تردیدها احیاناً بیشتر هم خواهد شد.

 

یکی از بحث‌های مهم در جریان رقابت‌های پیش از همه‌پرسی برکسیت این بود که انگلیس پس از آزادی از قید اتحادیه اروپا می‌تواند به‌راحتی در بازارهای نوظهور در سراسر جهان فرصت‌های جدید تجاری را به‌دست آورد. دراین‌میان، چین، هند و ایران نیز در این بازارها جایی خواهند داشت. ازطرفی، انگلیس طی دو سال گذشته تلاش کرده حضورِ گسترده‌تری در بازار بزرگ اقتصادی ایران به‌دست آورد، اما موفقیت کمی به‌دست آورده است. جورج آزبورن، وزیر دارایی انگلیس، قرار بود که در سال 2015 در رأس یک هیئت تجاری به ایران سفر کند، اما این دیدار به‌دلیل نگرانی‌های سیاسی و فشار کارشکنانه متحدان منطقه‌ای انگلیس لغو شد. ساجد جاوید، وزیر تجارت انگلیس، در سال 2016 قرار بود در رأس هیئتی تجاری به ایران سفر کند، اما بالا گرفتن کشمکش‌های سیاسی در کابینه کامرون بر سر برکسیت، این سفر را به آینده مؤکول کرد. شرایط کنونی بعد از نتایج شگفت‌آور برکسیت نیز تغییر کرده است. ازطرفی، به‌نظر می‌رسد که پس از برکسیت اولویت‌های اقتصادی انگلیس تغییر خواهد کرد؛ زیرا مقامات انگلیسی برای خروج از اتحادیه اروپا باید مذاکرات جدی را درباره روابط تجاری و دسترسی به بازارهای اروپا با رهبران اتحادیه اروپا در پیش بگیرند و به‌همین‌دلیل منابع کمتری را برای اختصاص به توسعه فرصت‌های اقتصادی در ایران اختصاص خواهند داد. درمجموع، به‌نظر می‌رسد گسترش تجارت با ایران پس از برکسیت، یک اولویت جدی در دولت آینده انگلیس نخواهد بود.