بحران چهار کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر با کشور قطر درحالی است که یک ماه از آن می‌گذرد؛ اما نه‌تنها سطح تنش میان این کشورها فروکش نکرده، بلکه بحران موج جدیدی از تنش را به خود دیده است.

بحران قطر از پنجم ژوئن 2017، یعنی زمانی که چهار کشور عربی منطقه، قطر را به حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی و تروریسم متهم کردند آغاز شد. عربستان سعودی و متحدانش در ۲۲ ژوئن فهرستی حاوی سیزده ماده تسلیم دوحه کردند و پذیرش بی‌چون چرای آن ازسوی قطر را شرط خروج از بحران خواندند. کاهش سطح روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران، برچیده شدن پایگاه نظامی ترکیه در این کشور، اخراج اعضای حماس و تعطیلی شبکه الجزیره ازجمله شرایط مندرج در این فهرست بوده است.

با پایان زمان ده روزه تعیین شده، دوحه خواسته‌های مطرح شده ازسوی کشورهای تحریم کننده را نقض حاکمیت سرزمینی خود دانست. در همین زمینه، محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، وزیر خارجه قطر در سخنانی تصریح کرد: «تقاضاهای مطرح‌ شده واقع‌بینانه نیست و غیرقابل‌پذیرش است.»

در واکنش به پاسخ منفی دوحه در اجرای فهرست سیزده‌گانه، چهار کشور عربستان‌سعودی، امارات‌ ‌متحده، بحرین و مصر با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند تدابیر لازم برای پاسخ به این موضع اتخاذ خواهد شد. در بخشی از این بیانیه سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر اظهار کرد: «پاسخ قطر به سیزده خواسته‌ ما منفی و فاقد هرگونه محتوایی بود و ما دریافتیم که قطر قصد ندارد تا از سیاست‌هایش عقب‌نشینی کند.»

عربستان سعودی اصرار دارد تا به هر نحوی قطر را پیرو و تابع سیاست‌های خود کند از این‌رو برای تحمیل شروط خود حاضر است از هر ابزار و اهرم فشاری برای تسلیم دوحه استفاده کند. به احتمال زیاد عربستان سعودی در ابتدا گزینه تشدید فشارها و تحریم‌های اقتصادی را عملیاتی کند درصورتی که این گزینه نتیجه‌ای دربر نداشته باشد گام بعدی ابزار سیاسی ازجمله تعلیق عضویت یا اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب خواهد بود.

رسانه‌ها و مقامات کشورهای عربی تحریم کننده قطر نیز به دو گزینه‌ احتمالی مذکور اشاره کرده‌اند. روزنامه الشرق الأوسط عربستان در هفتم ژوئن 2017 اشاره کرده است که هم‌اکنون مطالعاتی درمورد تعلیق عضویت قطر در شورای همکاری و اتحادیه عرب درحال تحقیق و بررسی است.

انور عشقی، مدیر مرکز پژوهش‌های استراتژیک عربستان سعودی، نیز در مصاحبه با خبرگزاری اسپوتنیک گفته است: عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی و انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی اعلام کرده‌اند که گام بعدی در تعامل با قطر درصورت رد درخواست‌های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس «جدایی» بوده و این به معنای لغو عضویت قطر در شورای همکاری خلیج فارس است.

علاوه‌بر آن، خالد آل خلیفه، وزیر امور خارجه بحرین اعلام کرده است که همه گزینه‌ها در تعامل با قطر روی میز است و حتی ممکن است اخراج دوحه از شورای همکاری خلیج فارس نیز یکی از آنها باشد. عمر غبش، سفیر امارات در روسیه نیز گفته است که اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس را به‌عنوان یک گزینه روی میز خود داریم.

حال این پرسش مطرح می‌شود که پیامدهای احتمالی اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس چیست؟
با تشدید و تداوم تنش و اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس «بحران اعتماد» در بین اعضا بیشتر خواهد شد که برآیند آن خروج اعضای دیگر شورا نظیر عمان، کویت و فروپاشی تدریجی شورای همکاری است؛ زیرا عمان و کویت، سیاست‌های چندان هماهنگی با عربستان سعودی ندارند. شایان ذکر است که طی چند سال گذشته اعضای شورای همکاری خلیج فارس به دو یا سه دسته تقسیم شده‌اند: در یک طرف عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین؛ در طرف مقابل قطر، و دو کشور کویت و عمان دسته سوم هستند که سیاست بیطرفی را اتخاذ نموده‌اند. در بحران اخیر نیز اتحاد سه کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین آشکار است، درحالی قطر و عمان در مقابل این محور هستند و کویت به تنهایی سیاست بی‌طرفی و میانجیگیری را اتخاذ نموده است.

بدون تردید درصورت خروج یا اخراج قطر از شورا، این کشور نظاره‌گر شرایط و وضع موجود نخواهد بود و به منظور حفظ و تأمین امنیت و منافع ملی خود پیمان‌های نظامی متعددی خواهد بست و وارد اتحادها و ائتلاف‌های دیگری در منطقه خواهد شد.

این دو پیامد موجب می‌شود که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در تصمیم‌گیری خود درمورد اخراج قطر دچار تردید و تعارض شوند؛ زیرا فروپاشی شورای همکاری و حضور قطر در بلوک‌بندی کشورهای رقیب، خوشایند سعودی‌ها و متحدانش نیست. به‌همین‌دلیل، می‌توان گفت که ریاض، ابوظبی و منامه تمایلی به اخراج دوحه از شورای همکاری خلیج فارس ندارند و مسئله اخراج قطر از شورای همکاری را به مثابه ابزار تهدیدی به‌منظور اعمال فشار به دوحه برای پذیرش شرایط خود به‌کار می‌گیرند.

علاوه‌بر آن، تهدید چهار کشور عربی به اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس موضوعی فاقد ‌معناست؛ زیرا تصمیم‌گیری در تعلیق عضویت و یا اخراج قطر روند ساده‌ای نیست و به اجماع تمام اعضای شورا بستگی دارد. ازاین‌رو، می‌توان گفت که با وجود مواضع کویت و عمان چنین اجماع و اتفاق نظری در این شورا وجود ندارد. علاوه‌بر آن بعید به‌نظر می‌رسد که اخراج قطر از شورا تأثیر عمده‌ای در منزوی کردن قطر داشته باشد.