سفر رجب طیب اردوغان و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در قبال ترکیه
ایران و ترکیه دو بازیگر مهم منطقهای، با نقشها و درجه تأثیرگذاری متفاوت، اما مکمل یکدیگر در منطقه غرب آسیا محسوب میشوند. روابط ایران و ترکیه همواره آمیزهای از رقابت و همکاری بوده است. علیرغم چالشهای مقطعی که در برخی برههها وجود داشته، اما دو کشور توانستهاند در راستای منافع مشترک، سطح مناسبی از همکاری را حفظ کنند. هرچند ترکیه عضو ناتو است و با اسرائیل و غرب رابطه نزدیکی دارد اما توانسته توازنی را در روابطش با دیگر کشورها، از جمله با ایران و روسیه حفظ کند. منافع ترکیه به ویژه از منظر تلاش این کشور برای تبدیل شدن به هاب ترانزیت انرژی در منطقه، ایجاب میکند ترکیه در روابطش با کشورهای مختلف توازن را رعایت کند. سابقه فرهنگی و تاریخی و نگرانی مشترک امنیتی باعث شده دو کشور در بزنگاههای حساس تاریخی، علیرغم فشارهای مختلف داخلی و خارجی بتوانند سطح بالایی از همکاری را به نمایش بگذارند. ترکیه با خودداری از اعمال بخشی از تحریمهای اقتصادی وضع شده علیه ایران، نقش مهمی در سیاستهای مبارزه علیه تحریم ایران داشته است. ترکیه از شرکای ثابت تجاری ایران محسوب میشود و روابط اقتصادی دو کشور بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در سال است که قابلیت افزایش تا ۳۰ میلیارد دلار را دارد. بر اساس اعلام اداره آمار ترکیه، مبادلات تجاری ترکیه با ایران در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۲ با رشد ۳۹ درصدی به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است. در عین حال، ایران و ترکیه در سوریه، عراق، اقلیم کردستان و منطقه قفقاز و آسیای میانه رقابتهایی را باهم دارند.
از جمله مهمترین موضوعاتی که در حال حاضر در روابط دو کشور مطرح است میتوان به قصد ترکیه برای لشگرکشی به شمال سوریه، تلاش رژیم صهیونیستی برای بحرانآفرینی در روابط ترکیه با ایران، مشکل ورود گسترده پناهندگان افغانی از مسیر ایران به ترکیه و نیز پروژههای سدسازی ترکیه و مشکلات زیستمحیطی این برنامهها برای سوریه، عراق و ایران اشاره کرد.
سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، به ایران در مقطع کنونی رخدادی مهم در روابط دو کشور و سیاست منطقهای کشورمان محسوب میشود. این سفر در شرایطی صورت میگیرد که منطقه غرب آسیا در عرصه نظم منطقهای شاهد تحولات مهمی است. سفر جو بایدن به فلسطین اشغالی و متعاقب آن به عربستان سعودی و تشکیل اجلاسی منطقهای با حضور سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس و کشورهای اردن، مصر و عراق در جده زمینهساز ترتیبات نوینی در معادلات منطقهای است. بخش مهمی از اهداف سفر رئیس جمهور آمریکا، معطوف به منزویسازی جمهوری اسلامی ایران بود. از این منظر، سفر اردوغان و پوتین به ایران بلافاصله پس از سفر به ایران، نشاندهنده پویایی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و شکست سیاست منزویسازی ایران است. همزمانی این سفر با سفر ولادیمیر پوتین به ایران و دیدارهای دوجانبه و سه جانبه بین اردوغان با روسای جمهوری ایران و روسیه، از دیگر وجوه مهم این سفر است. اجلاس سه جانبه روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه در امتداد اجلاس آستانه قرار دارد و مهمترین دستور کار آن، بحث درباره قصد ترکیه برای حمله به شمال سوریه است هر چند که پوتین و اردوغان دلایل دیگری هم برای این سفر دارند که بحث درباره بحران اوکراین و به ویژه تحریمهای اعمال شده علیه روسیه و صادرات غلات بخشی از این مباحث میتواند باشد. امروزه وضعیت سوریه متأثر از جنگ اوکراین و عوامل دیگر، متفاوت از گذشته است. کمرنگ شدن حضور نظامی روسیه در سوریه، تشدید نگرانیهای امنیتی ترکیه از تحرکات کردهای سوریه، ارتقای محسوس جایگاه ترکیه در روابطش با کشورهای غربی و ناتو، بحران اقتصادی و تورم ۸۰ درصدی در جامعه ترکیه و نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری از جمله محرکهایی است که ترکیه را برای حمله به شمال سوریه مصمم کرده است.
در این راستا، جمهوری اسلامی ایران تحرکاتی را پیش از این سفر و در جریان سفر وزیر امورخارجه کشورمان به ترکیه و سوریه و تلاش برای مدیریت تنش بین سوریه و ترکیه انجام داده است. هر گونه نتیجه مثبت این اجلاس در ممانعت از حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه میتواند دستاورد مثبتی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حفاظت از متحدین منطقهایاش باشد. همکاری و تفاهمات ایران، روسیه و ترکیه در خصوص سوریه تاکنون توانسته آرامشی نسبی را بر این کشور حاکم کند و مسلماً تداوم این روند میتواند در راستای منافع هر سه کشور باشد.
جدا از موضوع سوریه، در سفر اردوغان سازوکارهای مشترکی بین دو کشور همسایه برای توسعه همکاریهای بلندمدت در زمینههای مختلف در دستور کار است که امضای یادداشت تفاهم برای بهرهبرداری از کریدور تجاری بین ترکیه، ایران و امارات متحده عربی از این جمله است.
این سفر، فرصت مناسب در زمانی مناسب برای ارتقای سطح روابط ایران و ترکیه به ویژه پس از شیطنتهای رژیم صهیونیستی است. باید توجه داشت با وجود تنشها و رقابتهای موجود مطرح میان ترکیه و ایران، همکاری دو کشور همچنان ادامه دارد و حتی در برخی زمینه ها رو به بهبود است. نفس این واقعیت که ایران و ترکیه دو کشور همسایه بوده و با مشکلات مشترکی روبرو هستند، آنها را به همکاری وا میدارد. ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقهای قطعاً با همکاری و تعامل متقابل میتوانند بر قدرت منطقهای خود افزوده و نقشی پررنگتر در تحولات منطقه و جهان اسلام ایفا کنند. این بدان معناست که با درک بهتر تصمیمگیران و دولتمردان ایران و ترکیه، همکاری ایران و ترکیه به نوعی بازی برد برد برای هر دو کشور منجر خواهد شد.
Your Comment