در 3 نوامبر 2016، پیام صوتی منسوب به ابوبکر البغدادی، خلیفه خودخوانده گروه داعش به‌عنوان اولین واکنش بعد از آغاز عملیات آزادسازی موصل منتشر شد که حاوی مطالب مختلف و قابل تحلیلی بود. حال سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مخاطبان ابوبکر البغدادی چه کسانی بودند و این پیام چه راهبردهای جدید درون‌گروهی، منطقه‌ای و بین‌الملل برای گروه داعش ترسیم و تشریح می‌کند.

درمورد مخاطبین ابوبکر البغدادی می‌توان گفت که اولین مخاطب ایشان اعضا و هواداران گروه داعش می‌باشند که سعی کرده اولاً اهداف گروه داعش را برای ایشان ترسیم و چشم‌اندازی را ارائه کند که مهم‌ترین آن دفاع همه‌جانبه از مناطق تحت کنترل گروه داعش است؛ زیرا در بسیاری از منابع خبری مطرح شده بود که گروه داعش قصد دارد برای تقویت مجدد خود، شهر موصل را تخلیه و نیروهای خود را به داخل سوریه منتقل کند. به‌نظر می‌رسد این اخبار در میان اعضای گروه داعشِ مستقر در موصل و دیگر مناطق عراق هم جدی شده و موجب ایجاد اختلاف میان برخی از اعضا و فرماندهان شده بود که با واکنش ابوبکر البغدادی روبه‌رو شد و در این پیام اعضای داعش را از اختلافات درونی برحذر داشت.

یکی دیگر از اهداف ابوبکر البغدادی در مخاطب قرار دادن اعضای گروه داعش، به‌نظر می‌رسد روحیه دادن به ایشان بود. او در این پیام صوتی با قرائت آیاتی از قرآن کریم سعی کرد که روحیه اعضاء خود را حفظ و بهبود ببخشد؛ زیرا در چند ماه اخیر گروه داعش با شکست‌های متعددی در عراق و سوریه روبه‌رو شده است که این امر به‌جز قدرت تهاجمی ارتش‌های عراق و سوریه و همین‌طور گروه‌های مردمی و مقاومت، بستگی به روحیه درهم‌ریخته اعضای گروه داعش دارد؛ زیرا این اعضا در چند سال گذشته با سد محکمی برخورد نکرده بودند و همواره در مناطق مختلف با استفاده از خلأ قدرت نظامی و امنیتی دولت‌ها و همچنین سیاست وحشت‌آفرینی خود، پیشروی‌های خوب ارضی داشتند ولی درطی یک سال اخیر نه‌تنها پیشرفتی حاصل نشده بلکه با شکست‌های خود، بخش زیادی از مناطق تحت تصرف خود را همچون قسمت‌های عمده از استان نینوی، صلاح‌الدین و الانبار عراق و مناطق شمال و شمال شرقی سوریه را ازدست داده‌اند و این امر ازنظر روحی ضربه محکمی را به گروه داعش وارد کرده و ابوبکر البغدادی سعی کرد با این سخنرانی روحیه‌بخش، قسمتی از روحیه ازدست‌رفته را به نیروهای خود بازگرداند.

مخاطب بعدی ابوبکر البغدادی طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه عربستان سعودی و ترکیه بودند و این دو کشور در سال‌های اخیر به‌شکل مستقیم و غیرمستقیم حمایت‌هایی را از گروه داعش داشته‌اند. به‌نظر می‌رسد با توجه به شکست‌های اخیر گروه داعش استراتژی این کشورها در حمایت از این گروه دچار تغییراتی شده است و سران گروه داعش به این نتیجه رسیده‌اند که ممکن است وجه‌المصالحه سیاست‌های این کشورها با طرف‌های دیگر همچون دولت عراق، سوریه، روسیه و ایالات متحده آمریکا قرار بگیرند و به‌همین‌منظور با تهدید این کشورها به خرابکاری، درحقیقت این پیام را به این کشورها داده است که درصورت تداوم روند فعلی با انتقام خشن این گروه روبه‌رو خواهند شد.

مخاطب دیگر ابوبکر البغدادی اهل سنت عراق و سوریه هستند که سعی کرده با عواطف و تحریک عصبیت‌های قومی و مذهبی، مانع همکاری ایشان با دولت‌های متبوعشان علیه گروه داعش شود، به‌طوری‌که در بخشی از این پیام به اهل سنت عراق می‌گوید که چگونه توهین و ذلت دولت شیعی عراق را بر حق خود تحمل و در این مورد سکوت می‌کنید و یا به اهل سنت سوریه تأکید می‌کند که نظام سوریه و روسیه درصدد هستند نصیری‌ها (طایفه مذهبی علوی در سوریه و ترکیه) را بر شما حاکم کنند. به‌نظر می‌رسد قصد ابوبکر البغدادی از این سخنان تفرقه‌انگیزانه، تشدید فضای فتنه شیعه و سنی است؛ زیرا این سیاست در سال‌های اخیر موجب شده بود این گروه جایگاهی را در میان برخی از اهل سنت پیدا کند و سعی دارد آن را به‌گونه‌ای احیا کند.

در پیام اخیر به‌نظر می‌رسد ابوبکر البغدادی راهبردهای جدیدی را برای گروه خود ترسیم و حتی‌المقدور به تشریح آن پرداخت، این راهبردها عبارتند از:

1. راهبرد تعیین میدان اقدام جدید: در بخشی از این پیام ازیک‌سو ابوبکر البغدادی به اعضا و حامیان خود اعلام می‌کند که به شمال آفریقا و لیبی بروند. به‌نظر می‌رسد گروه داعش با توجه به محدود شدن میدان عمل خود در سوریه و عراق اقدام به تعیین عرصه میدانی و جغرافیایی جدیدی برای اقدامات بعدی خود کرده است. ازسوی‌دیگر، ابوبکر البغدادی در این پیام با وارد کردن کشورهای ترکیه و عربستان سعودی به دایره جهاد، راهبرد گسترش دایره اقدام فعالیت‌های خود را درپیش‌گرفته است.

2. راهبرد تغییر شیوه مبارزه: گروه داعش در چند سال اخیر ازنظر راهبرد نظامی، بر راهبرد حفظ و توسعه سرزمین تمرکز کرده بود و در راستای این راهبرد سعی کرده با تمام توان خود به توسعه ارضی و حفظ سرزمین‌های خود بپردازد، اما با سخنرانی جدید به‌نظر می‌رسد که این گروه به غیر از راهبرد اخیر، راهبرد جنگ کثیف را تقویت خواهد کرد؛ به‌طوری‌که عملیات‌های تروریستی، بمب‌گذاری، گروگانگیری و انتحاری را بیش‌ازپیش در برنامه خود قرار خواهد داد.

3. راهبرد اسطوره‌سازی: به‌نظر می‌رسد ابوبکر البغدادی در کنار راهبردهای سخت قبلی، یک راهبرد نرم را نیز درپیش‌گرفته است؛ به‌طوری‌که در بخشی از این پیام برخلاف پیام‌های قبلی با اعلام مرگ دو تن از سران گروه داعش یعنی ابو محمد العدنانی (سخنگوی گروه داعش) و ابو محمد الفاروق (از فرماندهان نظامی برجسته گروه داعش)، به‌نظر می‌رسد درصدد اسطوره‌سازی برای تقویت روحیه جنگ‌آوری اعضاء گروه داعش می‌باشد؛ زیرا ممکن است در روزهای آینده، بسیاری از فرماندهان گروه داعش کشته شوند و اگر راهبرد سکوت را کمافی‌السابق، دراین‌زمینه درپیش بگیرند، موجب ایجاد سرخوردگی اعضا شود و با این راهبرد هم به‌راحتی مرگ فرماندهان خود را اعلام و هم به‌وسیله این اسطوره‌سازی‌ها، اعضاء خود را ازنظر روحی تقویت می‌کند.

در جمع‌بندی مطالب فوق باید گفت پیام صوتی ابوبکر البغدادی اگرچه دارای مواردی بود که باید مورد توجه کارشناسان قرار بگیرد، ولی یک نکته مهم را در بطن خود داشت و آن این است که گروه داعش به دوران افول خود نزدیک شده و به‌نظر می‌رسد رهبران این گروه این واقعیت را پذیرفته‌اند و باید دید شرایط و تحولات آتی تا چه زمانی به گروه داعش مهلت ادامه اقدامات مخرب را خواهد داد.