پژوهش و تحقیق: برآورد سالانه آمریکا (مسائل استراتژیک ـ رویکردها و طرح‌ها درباره ایران (۱۳۸۸))



چاپ نخست: فروردین ماه ۱۳۸۹

شابک:۳ ـ ۱۲۴ ـ ۵۲۶ ـ۹۶۴ ـ ۹۷۸

قیمت: ۱۰۰۰۰ تومان

خرید


 پژوهش و تحقیق: برآورد سالانه آمریکا (مسائل استراتژیک ـ رویکردها و طرح‌ها درباره ایران (۱۳۸۸))

گردآوری و تدوین: مهسا ماه‌پیشانیان
انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران، بولتن پژوهش و تحقیق
کد بازیابی در کتابخانه دیجیتالی دید: D54FCC2
 

مجموعه حاضر از چهار بخش کلی تشکیل شده است که دو بخش نخست به مسائل داخلی و سیاست خارجی آمریکا اختصاص داشته، بخش سوم طرح‌ها و رویکردهای این کشور در قبال ایران را مدنظر دارد و بخش چهارم نیز دیدگاه‌ها، مواضع و اقدامات شخصیت‌ها و دولت ایالات متحده در قبال انتخابات ریاست‌جمهوری ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد. در ذیل به‌صورت مشخص‌تر خلاصه‌ای از هریک از این بخش‌ها آورده می‌شود.

بخش اول: مسائل داخلی ایالات متحده آمریکا
در این بخش دو دسته مسائل سیاسی و نظامی ایالات متحده در سال 1388 مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ذیل عنوان مسائل سیاسی، سه موضوع مورد توجه است:
1. عملکرد دولت اوباما: از زمان انتخاب فرانکلین روزولت در سال 1932 و نیز مجموعه لوایحی که وی طی صد روز اول دولت خود از تصویب کنگره آمریکا گذراند، مرسوم است که عملکرد رؤسای‌جمهور آمریکا در صد روز اول مورد بررسی قرار گیرد. بنا به گفته مؤسسه نظرسنجی گالوپ میانگین مقبولیت اوباما در صد روز اول فعالیت خود 63 درصد بوده که در مقایسه با دیگر رؤسای‌جمهور آمریکا خوب تلقی می‌شد. ازاین‌میان آمریکایی‌ها با چهارده درصد معتقد بودند که بهترین کاری که اوباما در این مدت انجام داده؛ بهبود روابط با دیگر کشورها بوده است. پس از یازده سپتامبر مردم آمریکا معتقد بودند که بوش توانایی تأمین امنیت آنها را دارد. در این زمان نیز 71 درصد اعتقاد داشتند که اوباما دارای چنین توانایی‌ بوده است. همچنین درحالی‌که مردم آمریکا معتقد بودند که چگونگی وضعیت آنها برای بیل کلینتون اهمیت دارد در این زمان نیز 71 درصد معتقد بودند برای اوباما وضعیت مردم آمریکا مهم می‌باشد. بوش پدر به‌علت دور بودن از عامه مردم مورد انتقاد واقع می‌شد این درحالی است که 74 درصد معتقد بودند که اوباما وضعیت آنها را درک می‌کند. مردم آمریکا معتقد نبودند که کارتر، رئیس‌جمهوری قوی‌ بوده است، حال آنکه 78 درصد از مردم آمریکا معتقد بودند که اوباما رئیس‌جمهور مستحکمی است. مردم آمریکا به ریچارد نیکسون اعتماد نداشتند این درحالی است که 74 درصد از مردم آمریکا معتقد بودند اوباما فرد صادقی است. این همه نشان می‌دهد که در سال گذشته اوباما از جایگاه بسیار خوبی در نزد مردم آمریکا برخوردار بوده است.
2. رشد افراط‌گرایی در آمریکا: بر طبق گزارش وزارت امنیت داخلی آمریکا در تاریخ 18 فروردین 1388، هرچند درحال‌حاضر اطلاع خاصی مبنی‌بر اینکه گروه‌های افراطی راست‌گرا درحال برنامه‌ریزی تروریستی در داخل آمریکا باشند، در دست نیست؛ اما به‌نظر می‌رسد که این گروه‌ها با استفاده از چند موضوع ازجمله وضعیت اقتصادی و نیز انتخاب اولین رئیس‌جمهور سیاه‌پوست درحال عضو‌گیری باشند.
3. سخنرانی سالانه اوباما در کنگره: باراک اوباما در تاریخ 7 بهمن 1388 (27 ژانویه 2010) سخنرانی سالیانه خود در کنگره (موسوم به وضعیت اتحادیه) را ایراد کرد. این سخنرانی به‌طور غیرمعمولی به مسائل داخلی آمریکا اختصاص داشت و اوباما عمداً سعی کرده بود که از اظهارنظر درمورد مسائل خارجی پرهیز کند. اوباما مهم‌ترین معضل موجود در آمریکا را عدم اعتماد مردم آمریکا به دولت اعلام کرد و گفت که بیش از کسری بودجه آمریکا، باید نگران کسری اعتماد به دولت آمریکا بود. از دیگر نکات مهم مطرح‌شده در سخنرانی اوباما می‌توان به مسئله رقابت‌های بین حزبی، بیمه اجتماعی و نیز جنگ آمریکا در عراق و افغانستان اشاره کرد.
در رابطه با مسائل نظامی هم چند مورد قابل توجه است:
1. استراتژی اطلاعات ملی آمریکا: در 24 شهریور 1388 (15 سپتامبر 2009) دنیس بلر، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، نسخة غیرطبقه‌بندی استراتژی اطلاعات ملی آمریکا را منتشر کرد. این طرح اولویت‌های شانزده سازمان اطلاعاتی آمریکا را برای چهار سال آینده و چگونگی برخورد با تهدیدات را تبیین می‌کرد.
2. اولویت‌های استراتژیک قوای پنجگانه ایالات متحده آمریکا: آدمیرال مایک مولن، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در 30 آذر 1388 (21 دسامبر 2009) سندی را با عنوان «راهنمای عمل رئیس ستاد مشترک» منتشر کرد. هدف از انتشار این سند مشخص کردن اولویت‌های استراتژیک رئیس ستاد مشترک در سال 2010 و مخاطب آن قوای پنجگانه نظامی آمریکا بود.
3. تهدیدات، فرصت‌ها و چالش‌های فراروی نیروی نظامی آمریکا: آدمیرال مایک مولن، رئیس ستاد مشترک آمریکا، در تاریخ 16 دی 1388 (6 ژانویه 2009) در «مؤسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن» درمورد تهدیدات، فرصت‌ها و چالش‌های فراروی نیروی نظامی آمریکا به ارائه نظراتی پرداخت. در این سخنرانی وی از پیشرفت‌های رخ‌داده در عراق ابراز رضایت کرد.
4. بررسی میزان کارایی سازوکار‌های موجود برای کسب و پخش اطلاعات در ارتش آمریکا: ژنرال مایکل فلین، فرمانده اطلاعاتی ارتش آمریکا در افغانستان در ژانویه 2010 گزارشی را با عنوان «اصلاح اطلاعات: طرحی برای ایفای درست اطلاعات در افغانستان» و ازطریق «مرکز امنیت آمریکایی جدید» منتشر کرد. هدف اصلی این گزارش آن بود که نشان دهد تا چه میزان مکانیسم‌های موجود در کسب و پخش اطلاعات در ارتش آمریکا ناکارآمد هستند و چه قدم‌هایی باید برای اصلاح این وضعیت برداشته شود.
5. دستورالعمل ارتش آمریکا برای عملیات روانی: در تاریخ 17 دی 1388 (7 ژانویه 2010) ارتش آمریکا دستورالعملی را درمورد کلیات عملیات روانی و جایگاه آن در استراتژی نیروی نظامی آمریکا منتشر کرد. نسخه قبلی این دستورالعمل که ازجمله انتشارات مشترک نیروهای پنج‌گانه می‌باشد در سال 2003 منتشر شده بود. این گزارش دکترین نیروی نظامی آمریکا درمورد عملیات روانی را تعریف می‌کند.

بخش دوم: سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا
این بخش خود از چهار قسمت تشکیل شده که در ذیل بدان‌ها پرداخته می‌شود:
1. تحلیل‌ها: سایت استراتفور در تحلیلی در تاریخ 3 اردیبهشت 1388 (27 آوریل 2009) با عنوان «صد روز اول اوباما و واقعیات ریاست‌جمهوری آمریکا» و به قلم جورج فریدمن به بررسی عملکرد اوباما در سه ماه اول ریاست‌جمهوری‌اش می‌پردازد. به گفته این تحلیل، رؤسای‌جمهوری آمریکا در زمان انتخابات طوری صحبت می‌کنند که گویی هر کاری را می‌توانند بکنند؛ اما با پا گذاشتن به کاخ سفید متوجه می‌شوند که موانع بسیار زیادی در راه محقق شدن شعارهای انتخاباتی آنها قرار دارد. رؤسای‌جمهور موفق کسانی بوده‌اند که خیلی سریع توانستند این موضوع را متوجه شوند. به عقیده این تحلیل، روابط خارجی یکی از قسمت‌هایی است که واقعیت خود را بر اوباما تحمیل کرد. طی انتخابات اوباما از دولت بوش به‌علت برهم زدن روابط دوستانه با متحدان اروپایی انتقاد کرده و گفته بود اگر آمریکا با اروپایی‌ها بهتر رفتار کند جواب بهتری را نیز خواهد گرفت. واقعیت این است که روابط اروپایی‌ها با آمریکا در زمان اوباما خیلی با زمان بوش تفاوتی نداشته است. با این‌حال، به‌لحاظ تغییر نوع دید، دولت اوباما بسیار موفق عمل کرده است. اوباما این فضا را ایجاد کرده که در آن اینطور به‌نظر رسید آمریکا و اروپا وارد دوره جدیدی از روابط شده‌اند. همین روند را می‌توان درمورد رابطه با روسیه نیز مشاهده کرد. در زمان انتخابات، اوباما قول داده بود برای تغییر روابط با روسیه استقرار سیستم دفاع ضدموشکی در لهستان را کنار خواهد گذاشت؛ اما زمانی‌که اوباما انتخاب شد با این واقعیت مواجه شد که روسیه به‌دنبال برقراری قدرت بلامنازع خود در قلمرو شوروی سابق است. سیاست درقبال روسیه در این بود که آمریکا باید بتواند با کشورهای تحت نفوذ شوروی سابق و بدون دخالت دیگران رابطه دوجانبه داشته باشد. اوباما نیز همین رویکرد را درقبال روسیه در پیش گرفته است. درمورد عراق نیز اوباما درواقع همان سیاست بوش را ادامه می‌دهد. هرچند تاحدی تاریخ‌های خروج از عراق را تغییر داده اما از استراتژی پترائوس تبعیت می‌کند و سعی می‌کند آن را به افغانستان نیز تعمیم دهد. هیچ موضوعی مانند موضوع ایران نشان‌دهنده تفاوت سیاست آمریکا در حرف و عمل نمی‌باشد. اوباما سعی در باز کردن در مذاکره با ایران کرد با این گفته که ایرانی‌ها بدون هیچ پیش‌شرطی می‌توانند با آمریکا مذاکره کنند. ایرانی‌ها این گشایش را رد کردند و گفتند آنچه که اوباما می‌گوید بیشتر یک سیگنال است تا تغییر سیاست. یکی از مواردی که سیاست خارجی اوباما نسبت به سیاست خارجی بوش تغییر ماهوی کرده است، رابطه با ترکیه می‌باشد. اوباما در چندین مورد ازجمله سفر به ترکیه و نیز دادن فرماندهی مبارزه با دزدان دریایی به ترکیه سعی در نزدیکی به ترکیه کرده است. این تغییر ناشی از تغییر سیستم بین‌الملل ازجمله نوع رفتار روسیه، خروج آمریکا از عراق و تغییر داخلی در ترکیه می‌باشد. مؤسسه استراتژی خاورمیانه دانشگاه هاروارد نیز 23 آذر 1388 (14 دسامبر 2009) تحقیقی را با عنوان «رویکرد اوباما به روسیه و ایران»، به قلم مارک کاتز منتشر کرد. به گفته نویسنده، اوباما خیلی سعی کرده روابط با روسیه و ایران بهبود یابد؛ اما این اتفاق رخ نداده است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که علت شکست رویکرد اوباما درقبال ایران و روسیه چه بوده است؟ نویسنده معتقد است که به دو دلیل این اتفاق نیفتاده است. نخست اینکه از دید رهبران ایران و روسیه بهبود رابطه با آمریکا خیلی هم به‌نفع این کشورها نیست. دوم آنکه رویکرد اوباما مبنی‌بر حل مسائل بین‌المللی براساس منافع مشترک بین کشورها که ریشه در تجربه وی در جنوب شیکاگو دارد، درمورد ایران و روسیه کارایی ندارد.
2. سخنرانی اوباما در قاهره: باراک اوباما از ابتدای ریاست‌جمهوری خود اعلام کرده بود که به‌دنبال ایراد سخنرانی مهمی در یکی از پایتخت‌های کشورهای اسلامی می‌باشد. سرانجام این سخنرانی و طی یک سفر پنج روزه، در تاریخ 14 خرداد 1388 (4 ژوئن 2009) و در دانشگاه الازهر ایراد گردید. در این سخنرانی، اوباما با اذعان به این امر که تنش زیادی بین آمریکا و جهان اسلام وجود دارد گفت که درعین‌حال کشورش هیچ‌گاه با جهان اسلام دشمنی نداشته است و نخواهد داشت.
3. سیاست آمریکا درقبال طرح دفاع موشکی: رئیس‌جمهور آمریکا در 26 شهریور 1388 (17 سپتامبر 2009) رسماً اعلام کرد که آمریکا از استقرار سیستم دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک منصرف شده است و به‌جای آن، سیستم دیگری را که کارایی آن اثبات شده و همچنین قدرت مقابله با تهدیدات موجود را دارد جایگزین خواهد کرد. به گفتة وی، سیستم دفاعی لغوشده به‌منظور برخورد با تهدید موشکی ایران بود، اما ازآنجاکه برآوردهای جدید نشان‌دهندة تغییر تهدید ایران هستند، این سیستم لغو شد.
4. جایگاه آمریکا در جهان براساس نظرسنجی مؤسسه پیو: یافته اصلی این نظرسنجی بهبود جایگاه آمریکا در جهان است. بنا بر این گزارش دید مردمان نسبت به آمریکا در اکثر نقاط جهان بهبود یافته که این خود ناشی از اعتماد جهانی به ریاست‌جمهوری باراک اوباما می‌باشد.

بخش سوم: بررسی طرح‌ها و رویکردهای آمریکایی درقبال ایران
۱. مواضع مقامات آمریکایی: بررسی سخنان مقامات عالی‌رتبه آمریکایی درمورد ایران نشان می‌دهد که برخلاف زمان دولت بوش که در آن مقامات سیاسی تندروتر از مقامات نظامی بودند، در دولت اوباما مقامات نظامی آمریکا لحن تندتری را درمورد ایران دارند تا مقامات سیاسی.
2. رویکرد مراکز مطالعاتی آمریکا: در سال گذشته شماری موسسات بر این باور بودند که آمریکا باید با ایران مذاکره کند و درعین‌حال فشار دیپلماتیک را بر این کشور افزایش دهد. برخی دیگر نیز بر تأکید گزینه نظامی به‌عنوان آخرین راه‌حل اصرار داشتند.
3. رویکرد روزنامه‌های آمریکا: علاوه‌بر مراکز مطالعاتی، مقالات متعددی دررابطه با مسئله هسته‌ای ایران در روزنامه‌های آمریکا منتشر شده است. گروهی از این مقالات استراتژی آمریکا را در مذاکره با ایران بررسی می‌نمایند. گروهی نیز به بررسی راه‌حل‌های ممکن برای حل مسئله هسته‌ای ایران اختصاص دارند.
4. تحلیل مؤسسات و روزنامه‌های آمریکایی درمورد مذاکرات هسته‌ای با ایران پس از مذاکرات ژنو: پس از اینکه ایران اعلام کرد با پیشنهاد مذاکرات ژنو مبنی‌بر فرستادن اورانیوم غنی‌سازی‌شده به خارج از ایران و تحویل گرفتن زمان‌دار آن مخالفت کرده است، اکثر مطالب مطرح‌شده درمورد نتیجه مذاکره با ایران منفی بودند.
5. راهکارهای استراتژیک: طرح جان کونیرز برای موافقتنامه درمورد حوادث دریایی؛ طرح سناتور جان کایل برای تحریم شرکت‌های معامله‌کننده با صنعت نفت ایران؛ نامه چند تن از نمایندگان کنگره به اوباما برای اولویت دادن به برنامه هسته‌ای ایران؛ جلسه کمیته روابط خارجی آمریکا درمورد ایران؛ تشکیل گروه کاری ایالات متحده آمریکا با اسرائیل؛ موافقتنامه همکاری هسته‌ای آمریکا با امارات؛ و طرح ایالات متحده آمریکا برای ایجاد چتر دفاعی در خاورمیانه ازجمله راه‌کارهای استراتژیک برای مقابله با ایران در سال گذشته بوده است.
بخش چهارم: ایالات متحده آمریکا و انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران
1. موضع‌گیری‌ها: در میان مقامات آمریکایی باراک اوباما بیشترین اظهارنظر را درمورد ایران داشت و با گذشت زمان و وقوع تحولات جدید در ایران و همچنین با افزایش فشار گروه‌های سیاسی در آمریکا لحن وی درمورد ایران تند‌تر شد. در میان مقامات دولت آمریکا، هیلاری کلینتون کمترین میزان اعلام‌نظر را درمورد حوادث پس از انتخابات در ایران داشت. پس از اوباما سخنگوی کاخ سفید بیش از دیگران درمورد تحولات اخیر در ایران به اظهارنظر پرداخته بود.
2. اقدامات و طرح‌های استراتژیک: مجلس نمایندگان آمریکا در 29 خرداد 1388 (19 ژوئن 2009) قطعنامه‌ای را تصویب کرد و براساس آن، حمایت خود را از تمام ایرانی‌هایی که قائل به ارزش‌هایی مانند آزادی، حقوق بشر و حکومت قانون هستند ابراز داشت. همچنین سنای آمریکا در 29 خرداد 1388 (19 ژوئن 2009) قطعنامة دیگری را از آزادی مطبوعات و آزادی بیان در ایران تصویب کرد. در اقدامی دیگر برد شرمن، نماینده دموکرات در تاریخ 30 تیر 1388 (21 ژوئیه 2009) طرحی را به مجلس نمایندگان آمریکا ارائه کرد که براساس آن شرکت‌های دولتی آمریکا اجازه وارد شدن به قرارداد جدید و یا تجدید قرارداد با افراد و یا شرکت‌هایی که تکنولوژی‌های حساس و سخت‌افزارهای خاصی را به ایران صادر می‌کنند نخواهند داشت. در اقدامی دیگر سنای آمریکا، 28 آبان 1388 (19 نوامبر 2009) قطعنامه‌ای را در محکومیت نقض حقوق بشر در ایران با اجماع از تصویب گذراند. همچنین 27 آذر 1388 (18 نوامبر 2009) اداره بودجه کنگره آمریکا برآورد‌هایی را درمورد هزینه اقتصادی طرح تحریم بنزین ایران و طرح تحریم جامع ایران منتشر کرد.
3. مقالات و تحلیل‌ها: متعاقب وقایع پس از انتخابات در ایران تحلیل‌های زیادی درمورد چگونگی واکنش آمریکا درقبال این تحولات و نیز آیندة تعامل بین ایران و آمریکا مطرح شد که اکثراً نیز از نیروهای مخالف جمهوری اسلامی در تحلیل‌ها و نشست‌های خود استفاده می‌کردند.