کردستان عراق را شاید بتوان یکی از پیچیده‌ترین مسائل غرب آسیا در طول دهه‌های متمادی دانست. این منطقه در سال 1991 در زمان حاکمیت رژیم بعث موفق به کسب خودمختاری شد. پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و تغییر نظام سیاسی عراق، این کشور به سمت نظام فدرالی حرکت کرد و به‌صورت طبیعی انگیزه‌های مربوط به استقلال کردستان نیز بسیار بیشتر شد. حمله داعش به عراق و اشغال مناطق غربی این کشور باعث شد تا هماهنگی دولت مرکزی عراق با اقلیم کردستان در مبارزه با تروریسم ازیک‌سو بیشتر شود؛ اما ازسوی دیگر این مسئله باعث شد تا روند استقلال کردستان بسیار بیشتر از قبل مطرح شود. عقب راندن داعش از آخرین پناهگاه‌های خود در موصل در روزهای اخیر باعث شده است تا احزاب کردستان خواستار برگزاری همه پرسی استقلال باشند. هرچند اقلیم کردستان کابینه، پارلمان و ارتش مستقل دارد، اما مقامات کردستان خواهان استقلال کامل و تشکیل کشور مستقل هستند. در همین ارتباط به تازگی منطقه کردستان عراق به ریاست "مسعود بارزانی" پس از پایان نشست با گروه‌های سیاسی کُرد اعلام کرد که در تاریخ 25 سپتامبر (3 مهرماه) همه‌پرسی استقلال این منطقه از کشور عراق را برگزار خواهد کرد. اجرای همه‌پرسی استقلال به معنی استقلال نیست و فقط به‌عنوان پرسیدن نظر مردم این منطقه جغرافیایی و سندی در دست سیاستمداران خواهد بود تا با استناد به آن بتوانند خواستار استقلال شوند.

اما مهم‌ترین سؤال دراین‌مورد، میزان موفقیت مقامات کردستان در اجرای همه‌پرسی 25 سپتامبر است که به چه میزان، و برای این مسئله چه مقدماتی لازم است؟ در پاسخ می‌توان گفت که مسعود بارزانی به‌عنوان رئیس اقلیم کردستان برای اجرای این همه‌پرسی باید توافق در سه سطح احزاب کردی، توافق با دولت مرکزی و توافق با همسایگان و قدرت‌های بین‌المللی را کسب کند، مسئله‌ای که به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی بسیار دشوار است.

بررسی همه پرسی استقلال کردستان در سه سطح
ـ سطح فروملی
برگزاری همه‌پرسی 25 سپتامبر بیش از هر توافقی ابتدا باید در سطح محلی یعنی بین احزاب کردی مورد موافقت قرار بگیرد. به‌نظر می‌رسد بارزانی موفق شده است تا موافقت بیشتر احزاب کردی را در این مورد جلب کند. هرچند دو حزب  گوران و جماعت اسلامی در جلسه هماهنگی همه‌پرسی شرکت نکردند؛ اما به‌نظر می‌رسد که درنهایت بیشتر احزاب کردی دراین‌مورد به توافق برسند. البته برخی از احزاب کردی نیز دراین‌مورد اختلاف نظرهایی با بارزانی دارند، اما احتمال در ادامه همه احزاب کردی موافق برگزاری همه پرسی خواهند بود. 

ـ سطح ملی
با توجه به اینکه نظام کنونی عراق فدرالی است و در مسائل کلان موافقت دولت مرکزی (بغداد) ضرورت دارد به‌نظر می‌رسد، این همه‌پرسی با چالش‌های مختلفی مواجه شود. قانون اساسی جدید عراق که در سال 2005 مورد تأیید همه مردم عراق قرار گرفت، بر  تمامیت ارضی این کشور تأکید دارد، اما این همه‌پرسی در تضاد با این قانون قرار دارد و باعث تجزیه بخشی از خاک عراق خواهد شد. ازاین‌رو دولت مرکزی عراق با این همه پرسی موافقت نکرده است و حتی نخست‌وزیر عراق تأکید کرده که این همه‌پرسی در شرایط کنونی موفق نخواهد بود.

ـ سطح بین‌المللی
هرچند همه‌پرسی کردستان عراق یک مسئله داخلی است؛ اما موضوع کردها یک مسئله بین‌المللی است که از زمان جنگ جهانی اول تاکنون متأثر از مواضع قدرت‌های بزرگ جهانی بوده است. در درجه اول همسایگان عراق به‌ویژه ایران و ترکیه که شمار قابل‌توجهی از جمعیت آنها کرد هستند با این مسئله مخالفت کرده‌اند. این امر باعث تنگنای سیاسی کردستان عراق خواهد شد؛ زیرا این منطقه برای ارتباط با دنیای خارج ناگزیر از داشتن مراودات سیاسی با همسایگان خود است. ازسوی‌دیگر قدرت‌های بین‌المللی نیز ازجمله روسیه، آمریکا و کشورهای اروپایی مخالفت خود را با این همه‌پرسی اعلام کرده‌اند؛ زیرا در شرایط کنونی اجرای آن باعث تشدید وضعیت بی ثبات عراق خواهد شد.

در این میان ایران با توجه به روابط دوستانه‌ای که با اقلیم کردستان دارد در شرایط کنونی برگزاری این همه‌پرسی را باعث نوعی بی‌نظمی سیاسی ـ امنیتی در منطقه می‌داند. دلیل این مسئله نیز به بین‌المللی بودن مسئله کردها بر می‌گردد. اجرای همه‌پرسی و شروع فرایند استقلال کردستان عراق می‌تواند بر موضوع کردها در ایران، ترکیه و سوریه اثرگذار باشد. این مسئله نیز ناگزیر به تشدید بی‌ثباتی در غرب آسیا منجر خواهد شد و نظم کنونی را دچار تغییراتی خواهد کرد. ضمن اینکه شرایط سیاسی ـ امنیتی عراق در شرایط کنونی نیز به‌گونه‌ای است که برگزاری همه‌پرسی می‌تواند باعث تنش‌های سیاسی گسترده (که زمینه‌ساز تنش‌های امنیتی خواهد بود) شود. به همین‌دلیل نگاه ایران به این مسئله تابعی از شرایط امنیتی و نظم منطقه‌ای است.