ترکیه و معمای جدید در جنگ سوریه
ترکیه و معمای جدید در جنگ سوریه
سه‌شنبه 27 بهمن 1394
برای آن دسته از بازیگران منطقه‌ای همچون ترکیه که از سال 2011 تاکنون، شرط اصلیِ آرامش و پایان جنگ در سوریه را رفتن بشار اسد از قدرت قرار داده بودند؛ برای ترکیه اعتماد به نفس کنونیِ دولت سوریه در پرتو ورود و حمایت نظامیِ روسیه در جنگ این کشور و تغییر موازنۀ قدرت در تحولات میدانی، به مثابه یک کابوس جدی و رویدادی ناگوار است.
حالا ارتش سوریه در یک قدمی محاصره شهر حلب و قطع ارتباط محور حلب - اعزاز و حلب – عفرین قرار دارد. دو محور اصلیِ مواصلاتی که ترکیه ظرف سال‌های گذشته از این طریق و به طور همزمان معارضان سوری و تشکل‌های تروریستی را تغذیه می‌کرد و گفته می‌شود مسیر اصلی ترانزیت نفت داعش به ترکیه نیز از همین گذرگاه در جریان بوده است. اکنون تروریست‌ها و معارضان زیر فشار حملات هوایی روسیه و پیشرویِ زمینیِ ارتش سوریه، بدترین فصلِ خود را ظرف پنج سال اخیر تجربه می‌کنند و ممکن است منطقه اعزاز و مناطق پیرامونیِ آن در آینده‌ای بسیار نزدیک توسط ارتش سوریه در ریف جنوبی و شمالی محاصره شوند. در این میان، واشنگتن نیز نگرانی خود را از پیروزی‌های فزایندۀ اخیر محور ایران - روسیه - سوریه آشکارا اعلام کرده است. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، گفته است «اگر بشار اسد به تعهدات اخیر در توافق آتش‌بس عمل نکند، جامعه بین‌المللی مثل احمق‌ها به تماشا نخواهد نشست و تلاش‌های بیشتری برای اِعمال فشار به دولت سوریه اتفاق خواهد افتاد». احتمالاً گفته‌ها و مواضع وزیر خارجه ترکیه در خصوص ضرورتِ ورود جدی به سوریه و همچنین تمایل و موافقت عربستان سعودی برای ارسال نیروهای زمینی به سوریه ظرف یک هفته گذشته، دو جنبه و نمونه از این فشارهاست.
تا پیش از این ترکیه تلاش داشت با عوامل نیابتیِ خود توازن قدرت در سوریه را به نفع خود تغییر دهد؛ اما پس از مداخلۀ روسیه در سوریه، دو اتفاق مهم رخ داده است: نخست تضعیف گروه‌های تروریستیِ حامیِ آنکارا و دوم قدرت گرفتن مناطق کرنشین شمال سوریه. از همین‌رو ترکیه با مشاهدۀ چنین وضعیتی، در تلاش است تا زمینه دخالت محدود نظامی در سوریه را با کمک عربستان فراهم نماید. هر چند هدف اعلانیِ ترکیه و عربستان، حمله به مواضع گروه تروریستیِ داعش اعلام می‌شود؛ اما در کنار تلاش برای ساقط کردن اسد و تضعیف متحدان آن، ترکیه بیشتر علاقمند است کردهای سوریه را هدفِ حملات خود قرار دهد. در واقع، ترکیه میخواهد مانع از قدرت گرفتن کردها و ایجاد یک اقلیم خودمختار توسط آنها شود. ترکیه مدعی است ی.پ.گ در همکاری با پ.ک.ک موجبات ناامنی در ترکیه را فراهم آورده است. اما تاکنون هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر اینکه کردهای شمال سوریه به ترکیه و یا مواضع آن حمله کرده باشند در دست نیست. این گروه، قدرتمندترین گروه کرد شمال سوریه است که نقش برجسته و افتخارآمیزی را در آزادسازی کوبانی بر عهده داشت؛ و اکنون برای ترکیه کنار آمدن با این واقعیت بسیار دردناک است که شاهد باشد در محورهای مواصلاتیِ فوق‌الذکر، جبههالنصره و جیش‌الفتح به واسطۀ همکاری کردها با ارتش سوریه و حمایت هوایی روسیه در حال عقب‌نشینی و باخت فزاینده است. در واقع چون کردهای شمال سوریه با برنامۀ روسیه برای روند انسداد مرز ترکیه با سوریه در راستای ممانعت از ورود و تحویل اسلحه به تروریست‌ها همگام شده است، مورد غضب ترکیه قرار گرفته‌اند.
از طرفی ترکیه در همراهی با عربستان سعودی در تلاش است مانع از متلاشی شدن معارضان و گروه‌های تروریستی در سوریه شود که اکنون زیر آتش ارتش سوریه و متحدانش قرار گرفته‌اند و در حال عقب‌نشینی هستند. در همین راستا میدانیم که ارتش سوریه هم‌اکنون دست بالا را در تحولات سوریه دارد و به واسطۀ حملات هوایی روسیه جانی تازه گرفته و در حال پیشروی است؛ این واقعیت، نه تنها نیروهای مخالف اسد را در وضعیت وخیمی قرار داده است، بلکه سیاست منطقه‌ایِ ترکیه را نیز در مسیر بحرانی متوقف کرده است. سخنرانی‌های غیرمتعارف و حمله‌های لفظی اخیر رجب طیب اردوغان علیه همسایگان خود، مؤید همین وضعیت بحرانی ترکیه است که اکنون به واسطۀ ماجراجوییِ حاصل از راهبرد نوعثمانی‌گرایی با آن مواجه شده است.
از آنسو که با تحلیل شرایط کنونی جنگ سوریه، شکست تروریست‌ها و معارضان سوری توسط محور روسیه – ایران و سوریه، تا حدودی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ ترکیه و عربستان اکنون از این واهمه دارند که اگر در سوریه دخالت مستقیم نظامی نکنند، تروریست‌ها و معارضان اسد به زودی در معرض نابودیِ کامل قرار خواهند گرفت. از همین‌رو آنها مایلند تا قبل از به ثمر نشستن هرگونه توافقی در ژنو که منجر به ترک مخاصمه یا آتش‌بس شود؛ این شکست را قدری به عقب برانند تا در مذاکرات کارتی برای ادامۀ بازی در دست داشته باشند و بتوانند به واسطۀ آن چانهزنیِ و منافع ژئوپلتیک و امنیتی خود را احیا کنند.
تاکنون آنچه در سوریه گذشته، جنگ نیابتی بوده است. در صورتی‌که ترکیه با همراهیِ عربستان سعودی مستقیماً وارد جنگ سوریه شود؛ ممکن است بحران سوریه فراگیرتر و حتی به جنگی تمامعیار میان کشورهای منطقه تبدیل شود. جنگی که در یک طرف آن ترکیه، عربستان و قطر قرار دارند، و طرف دیگر آن روسیه، ایران، ارتش سوریه و حزب‌الله.
هشدار مقامات امنیتی و نظامِ ایران نسبت به مواضع و سیاست‌های اخیر ترکیه و عربستان، حاکی از وخامت اوضاع در سوریه است. اکنون جنگندههای تایفونِ عربستان سعودی در پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه مستقر شده‌اند و به تازگی نیز امیر سرتیپ فرزاد اسماعیلی، فرماندۀ پدافند هوایی خاتمالانبیاء، اعلام کرده است «در صورت درخواست رسمی دولت سوریه، پدافند هوایی ارتش ج. ا. ایران تمام قد به کمک سوریه خواهد شتافت». روسیه نیز در همین ارتباط به طور جدی نسبت به تحرکات اخیر آنکارا و ریاض هشدار داده است. اینکه برخی از تحلیلگران معتقدند، جنگ سوریه از این قابلیت برخوردار است که به جنگ جهانی سوم منجر شود؛ چندان هم دور از ذهن و خیالی به نظر نمی‌رسد.
در همین ارتباط، واضح است که آمریکا بر خلاف گذشته در سوریه در موضع قدرت قرار ندارد و مایل به ورود به جنگ سوریه نیست. بنابراین برای ترکیه خطر بزرگی است اگر به طور مستقیم به جنگ سوریه وارد شود. با وجود اینکه سخنگوی ناتو اخیراً از حمایت این سازمان از ترکیه سخن به میان آورده است، اما در صورت ماجراجوییِ یکجانبۀ آنکارا، این کشور پوشش ناتو را نخواهد داشت و آمریکا هم نقشی تعیین‌کننده برای محفافظت از ترکیه بعمل نخواهد آورد. چرا که ناتو به هیچ‌وجه مایل نیست به‌واسطۀ موضوع سوریه که اولویت و دغدغۀ آن نیست، با روسیه سرشاخ شود. ضمن اینکه حملۀ ترکیه به یک کشور عرب با مخالفت کشورهای عربی مواجه خواهد شد؛ هرچند بسیاری از کشورهای عربی از اسد بیزار باشند. بنابراین ترکیه در هفته‌های پیشِ رو با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود که عدم قطعیت غیرقابل پیش‌بینی، صفت بارز سیاست‌های منطقه‌ای این کشور است.
حالا ارتش سوریه در یک قدمی محاصره شهر حلب و قطع ارتباط محور حلب - اعزاز و حلب – عفرین قرار دارد. دو محور اصلیِ مواصلاتی که ترکیه ظرف سال‌های گذشته از این طریق و به طور همزمان معارضان سوری و تشکل‌های تروریستی را تغذیه می‌کرد و گفته می‌شود مسیر اصلی ترانزیت نفت داعش به ترکیه نیز از همین گذرگاه در جریان بوده است. اکنون تروریست‌ها و معارضان زیر فشار حملات هوایی روسیه و پیشرویِ زمینیِ ارتش سوریه، بدترین فصلِ خود را ظرف پنج سال اخیر تجربه می‌کنند و ممکن است منطقه اعزاز و مناطق پیرامونیِ آن در آینده‌ای بسیار نزدیک توسط ارتش سوریه در ریف جنوبی و شمالی محاصره شوند. در این میان، واشنگتن نیز نگرانی خود را از پیروزی‌های فزایندۀ اخیر محور ایران - روسیه - سوریه آشکارا اعلام کرده است. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، گفته است «اگر بشار اسد به تعهدات اخیر در توافق آتش‌بس عمل نکند، جامعه بین‌المللی مثل احمق‌ها به تماشا نخواهد نشست و تلاش‌های بیشتری برای اِعمال فشار به دولت سوریه اتفاق خواهد افتاد». احتمالاً گفته‌ها و مواضع وزیر خارجه ترکیه در خصوص ضرورتِ ورود جدی به سوریه و همچنین تمایل و موافقت عربستان سعودی برای ارسال نیروهای زمینی به سوریه ظرف یک هفته گذشته، دو جنبه و نمونه از این فشارهاست.
تا پیش از این ترکیه تلاش داشت با عوامل نیابتیِ خود توازن قدرت در سوریه را به نفع خود تغییر دهد؛ اما پس از مداخلۀ روسیه در سوریه، دو اتفاق مهم رخ داده است: نخست تضعیف گروه‌های تروریستیِ حامیِ آنکارا و دوم قدرت گرفتن مناطق کرنشین شمال سوریه. از همین‌رو ترکیه با مشاهدۀ چنین وضعیتی، در تلاش است تا زمینه دخالت محدود نظامی در سوریه را با کمک عربستان فراهم نماید. هر چند هدف اعلانیِ ترکیه و عربستان، حمله به مواضع گروه تروریستیِ داعش اعلام می‌شود؛ اما در کنار تلاش برای ساقط کردن اسد و تضعیف متحدان آن، ترکیه بیشتر علاقمند است کردهای سوریه را هدفِ حملات خود قرار دهد. در واقع، ترکیه میخواهد مانع از قدرت گرفتن کردها و ایجاد یک اقلیم خودمختار توسط آنها شود. ترکیه مدعی است ی.پ.گ در همکاری با پ.ک.ک موجبات ناامنی در ترکیه را فراهم آورده است. اما تاکنون هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر اینکه کردهای شمال سوریه به ترکیه و یا مواضع آن حمله کرده باشند در دست نیست. این گروه، قدرتمندترین گروه کرد شمال سوریه است که نقش برجسته و افتخارآمیزی را در آزادسازی کوبانی بر عهده داشت؛ و اکنون برای ترکیه کنار آمدن با این واقعیت بسیار دردناک است که شاهد باشد در محورهای مواصلاتیِ فوق‌الذکر، جبههالنصره و جیش‌الفتح به واسطۀ همکاری کردها با ارتش سوریه و حمایت هوایی روسیه در حال عقب‌نشینی و باخت فزاینده است. در واقع چون کردهای شمال سوریه با برنامۀ روسیه برای روند انسداد مرز ترکیه با سوریه در راستای ممانعت از ورود و تحویل اسلحه به تروریست‌ها همگام شده است، مورد غضب ترکیه قرار گرفته‌اند.
از طرفی ترکیه در همراهی با عربستان سعودی در تلاش است مانع از متلاشی شدن معارضان و گروه‌های تروریستی در سوریه شود که اکنون زیر آتش ارتش سوریه و متحدانش قرار گرفته‌اند و در حال عقب‌نشینی هستند. در همین راستا میدانیم که ارتش سوریه هم‌اکنون دست بالا را در تحولات سوریه دارد و به واسطۀ حملات هوایی روسیه جانی تازه گرفته و در حال پیشروی است؛ این واقعیت، نه تنها نیروهای مخالف اسد را در وضعیت وخیمی قرار داده است، بلکه سیاست منطقه‌ایِ ترکیه را نیز در مسیر بحرانی متوقف کرده است. سخنرانی‌های غیرمتعارف و حمله‌های لفظی اخیر رجب طیب اردوغان علیه همسایگان خود، مؤید همین وضعیت بحرانی ترکیه است که اکنون به واسطۀ ماجراجوییِ حاصل از راهبرد نوعثمانی‌گرایی با آن مواجه شده است.
از آنسو که با تحلیل شرایط کنونی جنگ سوریه، شکست تروریست‌ها و معارضان سوری توسط محور روسیه – ایران و سوریه، تا حدودی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ ترکیه و عربستان اکنون از این واهمه دارند که اگر در سوریه دخالت مستقیم نظامی نکنند، تروریست‌ها و معارضان اسد به زودی در معرض نابودیِ کامل قرار خواهند گرفت. از همین‌رو آنها مایلند تا قبل از به ثمر نشستن هرگونه توافقی در ژنو که منجر به ترک مخاصمه یا آتش‌بس شود؛ این شکست را قدری به عقب برانند تا در مذاکرات کارتی برای ادامۀ بازی در دست داشته باشند و بتوانند به واسطۀ آن چانهزنیِ و منافع ژئوپلتیک و امنیتی خود را احیا کنند.
تاکنون آنچه در سوریه گذشته، جنگ نیابتی بوده است. در صورتی‌که ترکیه با همراهیِ عربستان سعودی مستقیماً وارد جنگ سوریه شود؛ ممکن است بحران سوریه فراگیرتر و حتی به جنگی تمامعیار میان کشورهای منطقه تبدیل شود. جنگی که در یک طرف آن ترکیه، عربستان و قطر قرار دارند، و طرف دیگر آن روسیه، ایران، ارتش سوریه و حزب‌الله.
هشدار مقامات امنیتی و نظامِ ایران نسبت به مواضع و سیاست‌های اخیر ترکیه و عربستان، حاکی از وخامت اوضاع در سوریه است. اکنون جنگندههای تایفونِ عربستان سعودی در پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه مستقر شده‌اند و به تازگی نیز امیر سرتیپ فرزاد اسماعیلی، فرماندۀ پدافند هوایی خاتمالانبیاء، اعلام کرده است «در صورت درخواست رسمی دولت سوریه، پدافند هوایی ارتش ج. ا. ایران تمام قد به کمک سوریه خواهد شتافت». روسیه نیز در همین ارتباط به طور جدی نسبت به تحرکات اخیر آنکارا و ریاض هشدار داده است. اینکه برخی از تحلیلگران معتقدند، جنگ سوریه از این قابلیت برخوردار است که به جنگ جهانی سوم منجر شود؛ چندان هم دور از ذهن و خیالی به نظر نمی‌رسد.
در همین ارتباط، واضح است که آمریکا بر خلاف گذشته در سوریه در موضع قدرت قرار ندارد و مایل به ورود به جنگ سوریه نیست. بنابراین برای ترکیه خطر بزرگی است اگر به طور مستقیم به جنگ سوریه وارد شود. با وجود اینکه سخنگوی ناتو اخیراً از حمایت این سازمان از ترکیه سخن به میان آورده است، اما در صورت ماجراجوییِ یکجانبۀ آنکارا، این کشور پوشش ناتو را نخواهد داشت و آمریکا هم نقشی تعیین‌کننده برای محفافظت از ترکیه بعمل نخواهد آورد. چرا که ناتو به هیچ‌وجه مایل نیست به‌واسطۀ موضوع سوریه که اولویت و دغدغۀ آن نیست، با روسیه سرشاخ شود. ضمن اینکه حملۀ ترکیه به یک کشور عرب با مخالفت کشورهای عربی مواجه خواهد شد؛ هرچند بسیاری از کشورهای عربی از اسد بیزار باشند. بنابراین ترکیه در هفته‌های پیشِ رو با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود که عدم قطعیت غیرقابل پیش‌بینی، صفت بارز سیاست‌های منطقه‌ای این کشور است.
نظر شما