روابط جمهوری اسلامی ایران و پاکستان، زیر سایه عربستان سعودی
روابط دو کشور پاکستان و عربستان سعودی از سال‌های گذشته کمابیش گرم و گاهی حسنه بوده، بهگونهای که برای پیش‌بینی ادامه این روابط و تأثیر آن بر روابط دوجانبه ایران و پاکستان، نگاه به پیشینه این مناسبات راهگشا خواهد بود.
از دهه 1980 میلادی شاهد تحولاتی در روابط پاکستان و عربستان بوده‌ایم، تحولاتی که چهار عامل کلی و اساسی در بروز آن مهم تلقی میشود:
نخست، انقلاب اسلامی و آنچه به‌عنوان «تهدید انقلاب اسلامی» در عربستان و پاکستان تبلیغ و عنوان می‌شد؛ دوم، اشغال افغانستان و در ادامه آن بوجود آمدن این نگرانی که گام بعدی شوروی کمونیست به سمت آب‌های اقیانوس هند و خلیج‌فارس باشد؛ عامل سوم، نیازهای مبرم اقتصادی پاکستان و توانایی اقتصادی عربستان در رفع آن؛ نیاز مبرم مالی پاکستان تا حدی بود که بخشی از آن ازسوی عربستان قابل تأمین بود و نزدیکی روابط پاکستان و عربستان منجربه ورود منابع مالی مناسبی به‌سوی پاکستان شد؛ و عامل آخر شخص ژنرال «ضیاء الحق»، حاکم نظامی وقت و سیاست‌های وی. بهگونهای که گرایش دینی وی و احترام و علاقه او که در گفتار و رفتار با حکومت سعودی دیده می‌شد، زمینه‌ساز تقویت روابط و نزدیکی این دو کشور در دهه مورد بحث شد.(1)
به هر تقدیر عربستان در طی سی سال گذشته همواره مورد توجه پاکستان بوده و با توجه به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی، این رابطه نهادینه شده و در کنار دو پایه دیگر یعنی رابطه با چین و آمریکا جزء پایه‌های اصلی سیاست خارجی پاکستان به‌شمار می‌آید. هم‌اکنون و پس از مطرح شدن طرح موسوم به «ناتوی اسلامی»، اهمیت پاکستان برای عربستان بیش‌ازپیش شده است تاآنجاکه با توجه به مهارت بالا و قابل‌قبول نظامیان پاکستان، عربستان تصمیم گرفت تا فرماندهی ائتلاف اسلامی مبارزه با تروریسم را به یکی از مقامات نظامی پیشین پاکستان بسپارد.
ازسوی دیگر پاکستان به‌عنوان یکی از همسایگان ایران که بیش از نهصد کیلومتر مرز مشترک با آن دارد، روابط تقریبا خوبی نیز با جمهوری اسلامی ایران داشته است هرچند که این روابط هرگز به گرمی رابطه آن با عربستان نیست.
با ادامه وضعیت فعلی، دو عامل مهم می‌تواند سبب نزدیکی روابط دو کشور ایران و پاکستان درآینده گرددد؛ اول ادامه روابط مهم این دو کشور در مورد مسائل افغانستان و مبارزه با تروریسم و عامل دوم، تعمیق روابط دو کشور با چین در راستای اجرایی کردن طرح کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان و افزایش مشارکت و همکاری با ایران دراین‌زمینه، خاصه توانایی ایران در ایفای نقش پررنگ در برقراری ثبات و امنیت و درنتیجه کمک به توسعه اقتصادی که موجب ترغیب پاکستان به برقراری روابط هرچه نزدیک‌تر با ایران میشود. به‌نظر می‌رسد روابط گرم هر دو کشور با چین، موجب گسترش مناسبات میان ایران و پاکستان نیز شود؛ اما درعین‌حال نباید ازنظر دور داشت با وجود تمایل پاکستان به برقراری روابط نزدیک‌تر با ایران، بی‌تردید پیشینه روابط این کشور با عربستان، آینده مناسبات ایران و پاکستان را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
عربستان در دسامبر سال 2015 از تشکیل «ائتلاف اسلامی مبارزه با تروریسم» ((Islamic Military Alliance to Fight Terrorism (IMAFT) موسوم به «ناتوی اسلامی» خبر داد. ناتوی اسلامی طرحی برای تشکیل ائتلاف نظامی از کشورهای اسلامی است که به ابتکار عربستان سعودی و به‌منظور مبارزه با داعش و سایر گروه‌های تروریستی مطرح شده‌است. مرکز این ائتلاف نیز در ریاض، پایخت عربستان قرار دارد.
تعداد کشورهای عضو این ائتلاف از 34 کشور در سال 2015 به 41 کشور در سال 2016 افزایش یافت. در سال 2017 نیز به درخواست عربستان سعودی، ژنرال راحیل شریف، ارتشبد بازنشسته پاکستانی، به فرماندهی کل این ائتلاف منصوب شد. گرچه هدف ناتوی اسلامی در ظاهر مبارزه با تروریسم بیان شده، اما هیچ شکی نیست که یکی دیگر از اهداف تشکیل چنین ائتلافی مهار نظامی ایران و به نوعی ضربه زدن به قدرت فعلی ایران است.
با اتخاذ موضع جدی‌تر مقامات پاکستان مبنی بر اینکه این ائتلاف نباید رویکردی ضدایرانی داشته باشد، و یا حتی ابراز تمایل این کشور برای ایفای نقش دیپلماتیک میان ایران و عربستان و کاهش سطح تنش میان این دو کشور، بعید به‌نظر می‌رسد که پاکستان خواستار شکل‌گیری ائتلاف علیه ایران و یا شکل دادن به جنگ نیابتی دیگری علیه ایران شود (مانند تجربه‌ای که عربستان در یمن شاهد آن بود). ازسوی‌دیگر، فضای مناسب پسا‌برجام و ظرفیت ایران در برقراری نظم و ثبات منطقه‌ای، تمایل پاکستان را برای افزایش همکاری ایران در طرح کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان نمایان می‌سازد.
با مقدمات مطرح شده شکی وجود ندارد که پاکستان خواستار عمیق‌تر روابط خود با ایران است؛ اما درعین‌حال تردیدی وجود ندارد که این روابط تحت تاثیر روابط عمیق پاکستان و عربستان قرار خواهد گرفت. عربستان تعمیق روابط ایران و پاکستان را تا جایی تاب خواهد آورد که خدشه‌ای به روابط دو جانبه عربستان با پاکستان، و منافع بلندمدت این کشور وارد نسازد. با بیان موارد مطرح شده می‌توان به این نتیجه رسید که آینده روابط ایران و پاکستان متأثر از روابط دو جانبه عربستان و پاکستان، و در همان حال پیچیده و مبهم خواهد بود.
در چنین شرایطی، لزوم پیگیری دیپلماسی هوشمندانه، و بالا بردن صبر استراتژیک از ملزومات ادامه تعمیق روابط دو جانبه ایران و پاکستان، در سایه عربستان است. بدین‌ترتیب می‌توان انتظار داشت تا روابط ایران و پاکستان در سطح جدیدی بازتعریف گردد، بدون آنکه با ممانعت جدی عربستان روبه‌رو شود.
منابع:
2. http://nationalinterest.org/feature/can-pakistan-remain-neutral-the-saudi-iran-rivalry-20075
3. http://www.futuredirections.org.au/publication/pakistan-iran-bilateral-relations-growth-not-close-part-two-saudi-arabia-balochistan/
نظر شما