ارزیایی سفر دکتر ظریف به سه کشور اروپایی و گفتگو با مقامات عالی‌رتبه اتحادیه اروپا

ارزیابی مناسبات ایران و اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که فضای سیاسی ذهنی روابط جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا طی یک سال اخیر تغییر کرده است. در این چهارچوب، گفتمان میان طرفین نیز تحول یافته و اگرچه هنوز به‌طور ملموس شاهد ارتقای سطح مناسبات و همکاری‌ها نیستیم، ولی از دوران رکود و فریز (سردی) روابط در سال‌های قبل خارج شده‌ایم و زمینه‌های متعدد و مثبت برای برداشتن گام‌های جدید فراهم شده است.
سفر دکتر ظریف به بروکسل و رم ـ و با توجه به انتخاب خانم فدریکا موگرینی، وزیر خارجه ایتالیا به جانشینی خانم اشتون ـ می‌تواند از اهمیت زیادی برخوردار باشد و چشم‌انداز جدیدی از همکاری‌های متقابل را رقم بزند. به‌طور طبیعی در این سفر جدای از گفتگو و رایزنی در پرونده هسته‌ای و با درنظر گرفتن مکانیسم‌های رسیدن به توافق تا 3 آذر آینده، طبیعتاً جنبه‌های مختلف همکاری‌های دوجانبه ایران و اروپا نیز مورد توجه قرار می‌گیرد که خود احیاناً زمینه‌ساز دوره‌ای نوین از تعاملات سازنده و همکاری‌ها با اتحادیه و کشورهای اروپایی خواهد بود. بررسی روند امور نشان می‌دهد که سیاست خارجی کشور وارد فاز جدیدی شده و گشایش در روابط با کشورهای مهم دنیا ازجمله با کشورهای اروپایی را مورد توجه دارد.
دیدارها و مذاکرات دیپلماتیک متعدد با کشورهای اروپایی می‌تواند افق‌های جدیدی را در روند همکاری‌های اتحادیه اروپایی با ایران ایجاد کند و زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری، و فرهنگی را توسعه بخشد. این دیدارها بایکوت سفرهای بلندپایه دیپلماتیک اروپایی به جمهوری اسلامی ایران که تقریباً از اوایل دولت نهم شروع شد و تا همین اواخر ادامه داشت را تمام‌شده اعلام می‌کند و ما دیگر مواجه با بایکوت دیدارهای سطح بالای سیاسی و حتی اقتصادی ـ تجاری با کشورهای اروپایی نخواهیم بود. سفر دکتر ظریف به بروکسل می‌تواند شروع یک روند باشد؛ روندی که با چشم‌انداز گسترش روابط در تمامی زمینه‌های همکاری همراه خواهد بود. البته باید توجه داشت روابط جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا به‌سادگی ارتقا نخواهد یافت و دیوار بی‌اعتمادی باید به‌تدریج فرونشیند. روابط یک شبه عادی نخواهد شد. روابط در بستری از زمینه‌ها و مسائل مختلف عادی شده و گسترش خواهد یافت. جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا به‌علت قرار گرفتن در دو حوزة ارزشی، فرهنگی و تمدنی متفاوت، فاقد مبانی یک رابطة‌ استراتژیک می‌باشند؛ لذا برقراری روابطی گسترده بسیار پیچیده است و به عوامل بی‌شماری بستگی دارد.
به‌نظر می‌رسد روابط جمهوری اسلامی و اتحادیه بدون یک استراتژی و برنامه مشخص بهبود نخواهد یافت و هریک از اختلافات ریز و درشت می‌تواند به‌مثابه چالشی در سطح همکاری‌ها و مناسبات طرفین ظاهر شود؛ لذا باید توجه داشت که بهبود و ارتقای روابط با اتحادیه اروپا چندان ساده نبوده و یک فرایند دقیق و همه‌جانبه و با مطالعه و واکاوی و آسیب‌شناسی روابط فیمابین خواهد بود. در این فرایند، اعتمادسازی در مناسبات طرفین، اهمیت بسیار زیادی دارد و می‌تواند چشم‌اندازهای مثبتی برای گسترش و ترمیم مناسبات جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا به‌وجود آورد.
اتحادیه اروپا به اشکال مختلف علاقه‌مندی خود را برای عادی‌سازی مناسباتش با ایران اعلام کرده است. در این میان ما هر روز شاهد حضور یک هیئت پارلمانی، سیاسی یا تجاری اروپایی در ایران هستیم. رابطه با انگلیس هم درحال عادی شدن است و سفارتخانه‌های دو کشور مدتی است که بازگشایی شده‌اند و قرار است به‌زودی کارداران دو کشور در محل سفارت‌ها در تهران و لندن مستقر شوند. به‌نظر می‌رسد اتحادیه اروپایی با احتیاط و بررسی دقیق امور، تعامل سازنده با ایران را در دستور کار خود قرار داده و آن را در چهارچوب یک سیاست جدید منطقه‌ای می‌بیند؛ سیاستی که گویای تغییراتی در دیپلماسی منطقه‌ای این اتحادیه است.
منطقه خاورمیانه طی چند ماه اخیر درگیر حوادث جدید و خطرناکی بوده است. رفتارهای بسیار وحشیانه گروه‌های افراطی و تکفیری در سوریه و عراق و تقریباً در تمامی کشورهای عربی خاورمیانه که موجب هراس و نگرانی کشورهای اروپایی شده، قدرت گرفتن دولت اسلامی داعش در عراق و.... اینها همه مسائلی است که شرایط جدیدی را پیش‌روی اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن می‌گذارد و در این میان قطعاً ایران جایگاه ویژه‌ای دارد که نمی‌توان به‌سادگی از آن گذشت. ژئوپلیتیک منطقه‌ای ایران موقعیت و شرایطی را دربرابر ایران قرار می‌دهد که می‌تواند یک بازیگر مهم و کلیدی در هرگونه تعاملات منطقه‌ای باشد.
تحولات منطقه‌ای قطعاً یکی از نکات شایسته رایزنی و گفتگو بین ایران و اتحادیه اروپایی است. با توجه به تحولاتی که طی ماه‌های اخیر در منطقه خاورمیانه رخ داده و به‌خصوص تحولات عراق و قدرت گرفتن گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه، به‌نظر می‌رسد شرایط جدیدی برای رایزنی و همکاری‌های طرفین به‌وجود آمده است که لازم است با مطالعه همه‌جانبه آن چگونگی و میزان همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با کشورهای اروپایی درقبال تحولات منطقه‌ای مورد بررسی قرار گیرد. قدرت‌یابی گروه تروریستی داعش در شامات (عراق و سوریه) اهمیت همکاری با جمهوری اسلامی را برای کشورهای غربی و اروپایی بیشتر از هر زمانی برجسته کرده است.
نهادینه شدن روابط ایران و اتحادیه اروپا از اهمیت بسزایی برخوردار است و می‌تواند مناسبات طرفین را در چهارچوب یک موافقت‌نامه جامع و همه‌جانبه از سری موافقت‌نامه‌های نسل سوم اتحادیه اروپا درآورده و آن را ساماندهی کند. تنظیم روابط بین جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا به‌عنوان یک بلوک قدرت سیاسی و اقتصادی می‌تواند یکی از اهداف سیاست خارجی دولت دکتر روحانی باشد.