چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران؛ نماد عزم ایران برای توسعه منطقه
بندر چابهار از دو زاویه می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد؛ یکی از نگاه توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته که در آن دولت و ملت ایران برای توسعه منطقه جنوب شرقی ایران مصمم به ایجاد منطقه‌ای برخوردار برای قلمروی است که «سواحل مکران» نام دارد؛ سواحلی فراموش‌شده که چابهار نگین آن است و می‌رود که به سطحی قابل قبول از توسعه برسد و الگوی برنامه ریزی و آمایش سرزمین در ایران شود. دوم تبدیل چابهار به هاب لجستیکی برای ارتباط افغانستان و آسیای مرکزی به آب‌های بین‌المللی در کمترین فاصله و کارآمدترین ساختارهای لجستیکی و خدمات بندری. علاوه‌برآن، «منطقه آزاد تجاری چابهار» به‌عنوان زیرساخت فعالیت‌های اقتصادی و تجاری آمادگی جذب و جلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارد و تحولات چشمگیری در آن در تبدیل به یک منطقه فعال اقتصادی صورت گرفته است. دراین‌میان، همکاری‌های هندوستان با ایران برای ایجاد زیرساخت‌های بندری و راه‌آهن در چابهار جهت برقراری ارتباط با افغانستان منجربه امضای توافق‌نامه سه‌جانبه ایران، هندوستان و افغانستان شده است که آینده روشنی را پیشِ روی منطقه ترسیم کرده است. هندوستان و افغانستان به‌عنوان دو شریک استراتژیک برای برقراری ارتباط با یکدیگر با برخی دشواری‌هایی ازسوی کشور واسط یعنی پاکستان روبه‌رو هستند. به‌همین‌سبب آنها با بررسی‌های همه‌جانبه به این نتیجه رسیده‌اند که از کوتاه‌ترین فاصله قابل دسترس با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و آن ایران است که نقطه تلاقی آن در بندر چابهار تعیین شده است. در این بازی هر سه طرف موافقت‌نامه وارد یک بازی برد ـ برد شده‌اند. در شمال غربی افغانستان معادن ارزشمندی وجود دارد که امکان استخراج و بهره‌برداری در محل در شرایط کنونی وجود ندارد. دولت افغانستان برای بازسازی کشور نیاز به درآمدهای خارجی دارد. ارزش مواد معدنی افغانستان به چندهزار میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. مواد معدنی حجم زیاد و ارزش کمتری دارند بنابراین برای صادرات آن نیاز به زیرساخت‌های راه‌آهن است. هندوستان خریدار مواد معدنی افغانستان است تا در صنایع خود مواد معدنی را به فراورده‌های معدنی تبدیل کند. ایران دراین‌بین به‌عنوان نقطه‌ای کلیدی ایفای نقش می‌کند. راه‌آهن ایران ـ افغانستان از نقطه چابهار تا زاهدان و سپس تا زرنج با سرمایه‌گذاری ملی و با شراکت هند درحال ساخت است. از دیگر سو، اتصال راه‌آهن خواف (در استان خراسان) به هرات (در افغانستان) در آینده‌ای نزدیک به اتمام خواهد رسید و از دیگر سو راه‌آهن مزار شریف ـ هرات ازسوی ازبکستان در دستور کار قرار گرفته و آماده سرمایه‌گذاری است. اینها همه نقشه راه آینده توسعه چابهار و منطقه است که تحولی اساسی در منطقه پدید خواهد آورد.
عدم دسترسی مستقیم افغانستان به آب‌های آزاد، همواره یکی از موانع جدی توسعه این کشور قلمداد شده است و دسترسی به آب‌های آزاد برای این کشور تنها از مسیر دو همسایه شرقی و غربی یعنی پاکستان و جمهوری اسلامی ایران میسر است. بندر کراچی پاکستان، تاکنون تنها مسیر دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد محسوب می‌شد؛ اما به گفته مقامات افغانستان، نقض مکرر معاهدات امضاشده بین دو کشور ازسوی پاکستان مانعی برای استفاده بهینه از بندر کراچی و توسعه روابط اقتصادی و تجاری کابل ـ اسلام‌آباد بوده است.
دولت افغانستان برای خروج از این انحصار، در جستجوی راه‌های بدیل بوده است. بندر عباس از دیگر بنادر موجود در منطقه برای ترانزیت کالا به افغانستان و از افغانستان به مقاصد دیگر است؛ اما با مطرح شدن چابهار و امتیازات چشمگیر آن، روزنه امید جدیدی به روی افغانستان گشوده شد. مشارکت و سرمایه‌گذاری هند در این بندر، جذابیت آن را برای دولت افغانستان افزون کرد. پس از امضای معاهده سه‌جانبه ایران ـ افغانستان ـ هند در زمینه بندر چابهار، اولین بخش از اسکله این بندر با حضور رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و مقامات هفده کشور افتتاح شد. همچنین سه محموله از کمک‌های هند به مقدار 110 هزار تن گندم از بنادر هندوستان به مقصد این بندر و افغانستان، ارسال گردید و طی مراسم خاصی وارد افغانستان شد.
بنا به گفته حاجی سعد خطیبی، رئیس اتاق تجارت و صنایع هرات در زمان دیدار با مدیران منقطه آزاد چابهار در آوریل 2016، افغانستان محصور در خشکی است و بندر چابهار با موقعیت مناسب راهبردی تنها مسیر با ضریب امنیتی بالا برای اتصال و ورود به آب‌های آزاد اقیانوسی است. ترانزیت و صادرات کالاهای افغانستان ازطریق چابهار به‌دلیل نزدیکی و همسایگی دو کشور دوست بسیار به‌صرفه و مفید است. هیئت تجاری و اقتصادی افغانستان در این سفر با بررسی فرصت‌های مهم سرمایه‌گذاری چابهار، در آینده نزدیک برای توسعه روابط بیشتر گام‌های مهمی برمی‌دارد. ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ترانزیت و صادرات در دستور کار دولت افغانستان است و به‌زودی عملیات اجرایی پروژه خط آهن مرز میلک ایران تا هرات افغانستان با سرمایه‌گذاری کشور هند آغاز خواهد شد.
افغانستان با سیستان و بلوچستان مرز مشترک دارد و این استان از گذشته دور میزبان افغانی‌‌ها بوده است. فعالیت و ثبت 130 شرکت توسط تجار افغانی در منطقه آزاد چابهار، نشان از اهمیت بالای این منطقه برای سرمایه‌گذاران کشور افغانستان دارد. چابهار یکی از راه‌های اتصال کشور افغانستان به آب‌های آزاد است و اولویت نخست سرمایه‌گذاری در این منطقه با تجار و فعالان اقتصادی کشور دوست و همسایه است. پنج پروتکل و تفاهم‌نامه برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری با افغانستان به امضاء رسیده و پنجاه هکتار زمین نیز برای سرمایه‌گذاری آن کشور در چابهار اختصاص یافته است.
براساس اظهارات عضو هیئت مدیره و معاون فنی و مهندسی سازمان منطقه آزاد چابهار هم‌اینک سرمایه‌گذاران ۴۷ کشور دنیا ۳۵۴ شرکت با موضوع بازرگانی، صنعتی، خدماتی، گردشگری و ترانزیت در منطقه آزاد چابهار ثبت کرده‌اند. به گفته وی، میزان سرمایه‌گذاری اظهاری خارجی از سال ۱۳۸۲ تاکنون در سطح منطقه آزاد چابهار ۷۷۰ میلیون دلار بوده که ۵۳ میلیون دلار آن محقق شده است. درمجموع، 3168 شرکت داخلی و خارجی ثبت‌شده در منطقه آزاد چابهار 13600 شغل ایجاد کرده‌اند، ثبت شرکت در این منطقه به‌صورت الکترونیک و در کمترین زمان یعنی دو روز انجام می‌شود. همچنین 2814 شرکت سرمایه‌گذاری داخلی هم توانسته‌اند از سال 2002 تاکنون ۱۶۰ تریلیون ریال سرمایه‌گذاری اظهاری انجام دهند که هم‌اینک یازده تریلیون ریال آن محقق شده است.
تعداد نه شهرک تخصصی شامل فرآوری خرما، صنایع خودرو، شیلات، فناوری اطلاعات و ارتباطات، عمل‌آوری صنایع غذایی و کشاورزی، شیمیایی، لجستیک، انرژی‌های تجدیدپذیر و شهرک پزشکی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این منطقه آماده واگذاری است. برای ایجاد و راه‌اندازی نه شهرک تخصصی 1276 هکتار زمین تخصیص یافته است و درمجموع حجم سرمایه‌گذاری این شهرک‌ها ۵۵۱ میلیون دلار برآورد شده است.
چابهار که از آن به‌عنوان دروازه توسعه محور شرق یاد می‌شود، موقعیت مناسبی برای سرمایه‌گذاری داشته و درعین‌حال مزیت‌های اختصاصی برای منطقه آزاد چابهار برای تشویق سرمایه‌گذاری درنظر گرفته شده است که می‌تواند برای اجرای هر ایده سودآور باشد که از آن جمله ضمانت سرمایه‌گذاری‌ها براساس «قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی در ایران» و امکان انتقال صد درصد سرمایه و سود حاصل از فعالیت اشخاص ثبت‌شده خارجی به خارج از کشور است.
معافیت مالیاتی صد درصدی بر درآمد و دارایی به مدت بیست سال و قابل تمدید، معافیت ورود ماشین آلات و مواد اولیه مصرفی واحدهای تولیدی از عوارض ورودی گمرکی، آزاد بودن صادرات محصولات تولیدی هر منطقه از مقررات عمومی صادرات و واردات و معافیت گمرکی محصولات تولیدی واحدهای صنعتی منطقه برای صدور به سرزمین اصلی به میزان ارزش افزوده در استفاده از مواد اولیه داخلی هم از دیگر مزایای درنظر گرفته شده است. سرمایه‌گذاران در منطقه آزاد چابهار همچنین امکان استفاده از نیروی کار خارجی به میزان ده درصد کل نیروی کار در این منطقه را دارند و سرمایه‌گذار مجاز به خرده‌فروشی کالا هم است. ازجمله مزیت‌های دیگر این منطقه تسهیلات فروش و اجاره بلندمدت برای سرمایه‌گذاران خارجی است که می‌تواند صد درصد سهام شرکت‌های اتباع خارجی را تملک کنند. درعین‌حال، قوانین و مقررات انعطاف‌پذیر در زمینه نیروی کار شاغل در منطقه آزاد چابهار وجود دارد و سرمایه‌گذاران مجاز به تخلیه، بارگیری، ترانزیت و ترانشیپ و معافیت آن از عوارض و حقوق گمرکی به‌استثنای هزینه‌های انبار و جابه‌جایی هستند. همچنین قابلیت استفاده از تسهیلات بانکی برای اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری و امکان تأسیس بانک و بیمه داخلی و خارجی یا شعب آنها در منطقه آزاد چابهار وجود دارد.
ازسوی‌دیگر، ویزای شش‌ماهه برای سرمایه‌گذاران خارجی با قابلیت تمدید در منطقه آزاد چابهار صادر می‌شود و صدور ویزا در فرودگاه ازطریق نمایندگی وزارت امور خارجه هم قابل انجام است.
با درنظر گرفتن همه ویژگی‌های بندر چابهار و «سازمان منطقه آزاد تجاری چابهار» پیشکرانه‌ای به وسعت دریای عرب و اقیانوس هند به روی این منطقه گشوده شده است. پسکرانه آن استان‌های سیستان و بلوچستان، استان‌های خراسان جنوبی و استان خراسان رضوی در قلمرو ایران و افغانستان در شرق این کریدور و آسیای مرکزی در شمال این کریدور به‌شمار می‌روند که هم بازار مصرفی برای کالاها و هم صدور محصولات و مواد معدنی و انرژی می‌تواند باشد. این منطقه جمعیتی بیش از صد میلیون را می‌تواند پوشش دهد.
آینده چابهار نویدبخش توسعه اقتصادی است. درعین‌حال، کریدور چابهار ـ زاهدان ـ سرخس که در آینده چابهار را ازطریق ریل و جاده به افغانستان و آسیای مرکزی متصل می‌کند می‌تواند در مبادلات منطقه‌ای ازطریق راه‌آهن به هرات ـ مزارشریف ـ حیرتان به ازبکستان و قزاقستان و چین متصل می‌شود. همچنین می‌تواند نقش مکمل یا جایگزین در مواقع ضروری برای کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان (CPEC) باشد. از دیگر سو، بندر چابهار و کریدور محور شرق ایران در آینده توانایی همکاری با ابتکار «همکاری‌های اقتصادی منطقه آسیای مرکزی» (CAREC) داشته و شبکه‌های ریلی و جاده‌ای این مجموعه را ازطریق جاده و ریل قلمرو ایران به بازارهای حوزه خلیج فارس و اقیانوس هند اتصال دهد.
مزایای چابهار و محور شرق در ایران نسبت به کریدورهای موازی برخورداری از امنیت کامل در قلمرو ایران است و مسیرهای به‌کار گرفته‌شده به‌دور از مناطق مورد مناقشه مانند کشمیر است که بین هند و پاکستان ممکن است انجام پروژه کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان را با موانع روبه‌رو کند. همچنین ناامنی موجود در بلوچستان پاکستان در حوزه گوادر ممکن است توسعه آن را با موانعی روبه‌رو سازد.
سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران در بندر چابهار اگرچه با همکاری هند و جلب سرمایه‌گذاری خارجی به پیش می‌رود، ولی عزم دولت برای پیشبرد توسعه‌ای این بندر و سواحل مکران است که بنا شده است در منطقه مکران شهرک‌ها و استقرارگاه‌هایی برای اسکان بیش از 150 هزار نفر در طول برنامه ششم توسعه (1396ـ1401) ایجاد شود که زمینه جذابی برای سرمایه‌گذاری ملی و خارجی است. این شهرک‌ها با نقش خدماتی، ماهیگیری، و گردشگری فرصت‌های مناسبی را در پیشِ رو قرار خواهند داد. ازاین‌رو، گاهی برخی مطالب درباره اتصال ریلی گوادر به چابهار ازسوی پاکستان مطرح می‌شود که به‌گونه‌ای برای کنترل فعالیت‌های هندوستان در چابهار ارزیابی می‌شود. هرچند احداث و تکمیل بندر گوادر ازسوی چین می‌تواند آن را به پایگاه نظامی برای استقرار ناوگان دریایی نظامی چین تبدیل شود؛ ولی ایران به فعالیت‌های نظامی خارجی در محدوه سرزمینی و آب‌های خود اجازه رقابت بین چین و هند را نخواهد داد و جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب قانون اساسی خود به هیچ پیمان نظامی ملحق نشده و نخواهد شد. بنابراین بندر چابهار یک منطقه آزاد تجاری است و امکان سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی برای کشورهای دوست را فراهم آورده است.
نظر شما