مراسم رونمایی کتاب «جنگل باز می‌گردد‌»

در جلسه رونمایی از کتاب «جنگل بازمی گردد» که با حضور مترجم جناب آقای دکتر خلیل شیرغلامی، معاون پژوهشی موسسه ابرار معاصر و پژوهشگران این موسسه جناب آقای دکتر حسین آجورلو، جناب آقای عسگریان، دکتر محمود شوری، دکتر نجمیه پوراسمعیلی و آقای احسان صادقی برگزار شد، پس از توضیحات مترجم کتاب، هر یک از پژوهشگران از زاویه یکی از قدرت های بزرگ و مطرح در کتاب، نظرات تکمیلی خود را درباره کتاب ارائه کردند.

در ادامه گزارش مترجم کتاب از آرا و افکار رابرت کیگن و مبحث مرکزی کتاب مطالعه خواهید کرد.

رابرت کیگن نظریه پرداز سیاست خارجی و استراتژیست جریان نومحافظه کار امریکا، از سال ۲۰۰۳ و با کتاب جنجالی "از بهشت و قدرت"* مشهور شد. شناخت از کیگن و سابقه و شاکله فکری او در درک محتوای کتاب حاضر اهمیت دارد.
 
رابرت کیگن که در دوره ریگان در وزارت امور خارجه امریکا خدمت می کرد در حال حاضر پژوهشگر ارشد موسسه بروکینگز، ستون نویس واشنگتن پست و از سردبیران افتخاری دو نشریه نومحافظه کار "د نیو ریپابلیک" و "د ویکلی استاندارد" است. او را نظریه پرداز ارشد سیاست خارجی جریان نومحافظه کاری در امریکا می شناسند و در این باب همین بس که در سال 1997 به همراه ویلیام کریستول معروف، "پروژه قرن جدید امریکایی" را به راه انداخت. اهمیت کیگن از دو جهت است: ۱. او از چهره های موثر پشت پرده در ترسیم سیاست های امریکا بوده است. ۲. آثار او هم از سوی جامعه سیاسی و هم جامعه فکری امریکا خوانده می شود. 

 کتاب های کیگن از سال ۲۰۰۳ تاکنون، همگرایی عجیبی با موقعیت و قوت و ضعف امریکا در نظام بین الملل دارد و در حالی که بنیان تفکرات او ثابت و دست نخورده است، تغییر لحن او متاثر از شرایط میدانی به خوبی در کتاب هایش ظهور یافته است:

▫️ سال ۲۰۰۳ و در اوج قدرت امریکا و اختلافات اروپا و امریکا بر سر جنگ عراق، با کتاب "از بهشت و قدرت". من نام آن را "کتاب غرور" می گذارم. 
در این کتاب او به شکاف فزاینده اروپا و امریکا درباره مفهوم قدرت اشاره می کند و می گوید اروپا تلاش در فراتر رفتن از مفهوم قدرت و تبدیل شدن به جهانی مستقل از قواعد و یا بهشت فراتاریخی صلح و خوشبختی دارد ولی امریکا همچنان در مسیر تاریخ است و اعمال قدرت در جهان هابزی را دنبال می کند. کیگن که اروپایی ها را از سیاره زهره و امریکایی ها را از مریخ می داند، مغرورانه تصریح می کند که هنجارگرایی اروپا ناشی از ضعف آن در ابزار قدرت است. 

▫️ سال ۲۰۰۷ کتاب "ملت خطرناک"** که آن را "کتاب غرور متزلزل" می نامم. این کتاب زمانی نوشته شد که امریکا در عراق گرفتار شده و انتقادهای داخلی از مداخله گرایی آن شدت گرفته و نظریه های بازگشت امریکا به درون سرزمین خود مطرح بود. اینجا کیگن تلاش دارد بر افسانه سنت انزواجویی امریکا خط بطلان بکشد و بگوید حتی قبل از تولد کشور ایالات متحده، امریکایی ها رهبری دنیا را در ناصیه خود می دیدند و اعلامیه استقلال امریکا و حتی ملی گرایی امریکایی ذاتا بین المللی بوده است.

▫️ سال ۲۰۱۲ کتاب "جهانی که امریکا ساخت"* که آن را "کتاب هشدار" می نامم. این کتاب در واقع بیانیه ای علیه چندجانبه گرایی است. کتاب در زمانی نوشته شد که بحث ها در امریکا در این مورد که چه ضرورتی دارد امریکا در همه جای جهان پهن باشد و هزینه امنیت دیگران را بدهد با قوت جریان داشت و به صحنه سیاست عملی هم نفوذ کرده بود. کیگن علیه عقب نشینی امریکا از مسئولیت های بین المللی موضع می گیرد و تصریح می کند که حفظ نظم کنونی تحت رهبری امریکا برای دموکراسی در سراسر جهان لازم است و نظم لیبرال موجود تنها در صورتی حفظ می شود که امریکا ابرقدرت جهانی باقی بماند. 

▫️ کتاب "جنگل باز می گردد"** که آن را "کتاب ترس" نام می گذارم. 

جنگل باز می گردد، آخرین کتاب رابرت کیگن، حاصل تاملات و نگرانی های او درباره تهدیدهای داخلی و خارجی بروزیافته برای نظم جهانی لیبرال است. همان گونه که از نام آن هم بر می آید، کتاب با زبانی درام گونه نوشته شده است. 

کیگن بیان می کند که نظم جهانی لیبرال، انحرافی از مسیر طبیعی تاریخ و سرشت بشر بوده است. تاریخ نوع بشر یکسره جنگ و خونریزی و بی نظمی و هرج و مرج بوده است و نظم جهانی لیبرال که از بعد جنگ جهانی دوم ظهور یافت، مسیر همیشه تاریخ را منحرف کرد. ایالات متحده به شکل ناخواسته در بطن ایجاد و حفاظت از این نظم قرار گرفت و هزینه های آن را پذیرفت. حالا کیگن هشدار می دهد که سیر تاریخ در حال برگشت به مسیر معمول خود است. او بیان می کند نظم جهانی لیبرال، باغی پیراسته و آراسته به باغبانی امریکاست که مانع از پیشروی شاخ و برگ های جنگل خوفناک بی نظمی و هرج و مرج و غرق شدن بشر در هزارتوی آن شده است. این جنگل پر از درّندگان خطرناکی است که با کنار کشیدن امریکا از مسئولیت های جهانی، به حال خود رها شده اند و منتظر فرصت هستند تا جهان را به همان شرایط همیشگی برگردانند.

از نظر کیگن، حفظ این باغ مستلزم کشاکش و منازعه مداوم با شاخ و برگ های هرز است. 
کیگن چین و روسیه و به طور کلی اقتدارگرایی را تهدیدات فوری برای نظم جهانی لیبرال می داند. در عین حال سخن او اصالتا درون گفتمانی و مخاطب او ایالات متحده و دنیای لیبرال است. او که هشدار در خصوص کنار کشیدن امریکا از مسئولیت های بین المللی را از کتاب قبلی خود شروع کرده بود، در سال ۲۰۱۶ در اعتراض به کاندیداتوری ترامپ، از حزب جمهوریخواه خارج شد و ترامپ را "هیولای فرانکنشتاین" خواند. اکنون او می گوید امریکا در حال تکرار همان اشتباهی است که در دهه ۱۹۳۰ مرتکب شد. 

در کل کتاب، روح استثناگرایی امریکایی که در حال حاضر با چالش و زوال مواجه شده موج می زند. این کتاب درون گفتمانی، به ما دید روشنی از سیر کنونی تاریخ می دهد هم در این مورد که نظم جهانی به چه سمت و سویی می رود، هم این که بحث های کنونی در امریکا چیست و از همه مهم تر این که بعنوان برآیند این بحث ها، چه پروژه سیاسی از درون آنها می تواند بیرون بزند. 

کیگن تحت تاثیر افکار و اندیشه های پدرش دونالد کیگن است که کتاب تاریخ جنگ های پلوپونزی را نوشته و به ظهور و سقوط قدرتها توجه دارد. رابرت کیگن در کتاب جنگل باز می گردد، نه تنها به تهدید روسیه و چین و بازیگران کوچک تر چون ایران اشاره می کند بلکه تصریح می نماید که عقب نشینی امریکا از جایگاه و مسئولیت های بین المللی باعث شده حتی کشورهای عضو دنیای لیبرال چون ژاپن در حال بازگشت به عادات و سنت های تاریخی اقتدارگرایی خود باشند. او به مردم و دولتمردان امریکا هشدار می دهد که همچون بسیاری از تجربه های تاریخی، هزینه حضور و مداخلات جهانی امریکا بسیار کمتر از پیامدهای عقب نشینی اوست. 

واکنش ترس آلود کیگن در این کتاب مشهود است. او می داند که امریکا در سال های اخیر عمدتا عکس آنچه او می گوید رفتار کرده و در این کتاب می خواهد آخرین هشدار را بدهد و بگوید که کار دارد از کار می گذرد. کیگن در چارچوب نگرش های نومحافظه کارانه و به قول خود لیبرال، طرفدار سرسخت حضور و مداخله فعال امریکا در سیاست جهانی در حمایت از قوام و دوام نظم لیبرال است. او حفظ و بسط نظم جهانی لیبرال بر اساس رهبری امریکا را بعنوان تنها الگوی حافظ و ضامن نظم و ثبات جهانی می داند.

 کتاب با استقبال خوبی در محافل فکری و رسانه ای امریکا مواجه شده است. مایکل شیندلر گفته "این کتاب به همان اندازه که یک موفقیت علمی و نظری است، نوعی ادای دین و تعهد روشنفکری است در جایی که دیگران خاموشند و خطرات را نادیده می گیرند." اکونومیست آن را "پاسخی دندان شکن به رویکرد مخرب، سهل انگارانه و فاجعه بار ترامپ در دیپلماسی" می داند که باعث بحران اعتماد به جهان دموکراتیک شده است. مایکل اوهانلون از بروکینگز می گوید "وقت آن است که بگویم من یک کیگنی هستم. هیچ نویسنده معاصری به اندازه او به من نیاموخته و شیوه نگرش مرا به جهان تغییر نداده است."

در پایان چند فراز پراکنده از کتاب را با هم می خوانیم:

برزیل همان برزیل سابق شده، افریقای جنوبی در گرداب فساد و ناآرامی افتاده و روسیه به سمت روسیه بودن بازگشته است. چین هم دوباره امپراتور دارد. ایتالیایی ها و یونانی ها مجددا آلمانی ها را نازی خطاب می کنند، فرانسوی ها درباره رژه آلمانی ها در شانزه لیزه جک می سازند و لهستانی ها باز میان دو قدرتی که فاتحان تاریخی سرزمین آنها بوده اند احساس له شدن دارند. انگلیسی ها با برگزیت دیگر خود را اروپایی نمی دانند و امریکایی ها به عادات قدیم خود باز گشته اند. 

پرواضح است وقتی لیبرالیسم در موطن خود در معرض حمله باشد، حمایت و دفاع از نظم لیبرال چقدر دشوار خواهد بود. 

ما دنیای کنونی خود را پدیده ای قطعی و مسلّم فرض می کنیم. سالیان طولانی در داخل حباب نظم لیبرال زندگی کرده ایم و هیچ دنیای دیگری را نمی توانیم تصور کنیم. نظم جهانی لیبرال ناپایدار و شکننده است. این نظم همچون باغی کوچک در محاصره نیروهای طبیعی تاریخ است که چون جنگلی با علف های هرز و شاخ و برگ های گسترده، این باغ کوچک را در تهدید سیطره و تخریب قرار داده اند. 

شخصیت رمان "خورشید همچنان می دمد" نوشته ارنست همینگوی در پاسخ به این سوال که چگونه ورشکسته شدی می گوید "آرام آرام و بعد به یکباره". نظم جهانی قبل از دو جنگ جهانی به همین ترتیب فروپاشید و در دوران ما نیز نظم کنونی به همین گونه فرو خواهد پاشید. امریکایی ها فراموش کرده اند که این اتفاق چقدر سریع می تواند رخ دهد و چه خطراتی سهمگین تر از آنچه ما تصور می کنیم می تواند ما را در بر گیرد. 

اقتدارگرایی پدیده ای سنّتی، درونی و طبیعی است و همین طبیعی بودن، آن را زنده نگه داشته و به تهدید بزرگ تر و ماندگارتری تبدیل کرده است. شاید اقتدارگرایی یک وضعیت باثبات حیات آدمی و باثبات تر از لیبرالیسم و دموکراسی باشد.

اگر نظام امنیتی و سپهر باورهای ما نظم جهانی را شکل ندهد، نظام امنیتی و باورهای دیگران چنین خواهد کرد. اگر ما نظم لیبرال را حفظ نکنیم، نظمی دیگر و یا بی نظمی و آشوب دامنگیرمان خواهد شد. این واقعیت جهان است آن گونه که هست.

* Of Paradise and Power
** Dangerous Nation
* The World America Made
** The Jungle Grows Back