گزارش نشست بایسته‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم
نشست بایسته‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم در تاریخ سوم خرداد 1399 در موسسه ابرار معاصر تهران با حضور آقایان سید جلال دهقانی فیروزآبادی، فواد ایزدی، ابراهیم متقی، مجید عباسی، عابد اکبری محمد مهاجری و علی فهیم دانش برگزار گردید.
دکتر اکبری: ضرورت تغییر و تداوم در سیاست خارجی
تغییر یا تداوم در سیاست خارجی به‌صورت ذاتی ارزش و اصالن ندارد. چیزی که در سیاست خارجی اهمیت دارد تامین اهداف و منافع ملی با هزینه کمتر و دستاورد بیشتر است. اما تغییر و تداوم یک روش و چارچوب مفهومی برای درک تحولات، شناخت به‌موقع تهدیدات و فرصت‌ها و اتخاذ تصمیمات درست و دقیق در زمان مناسب است. این روش و الگو به تحلیلگران کمک می‌کند محیط راهبردی را رصد کرده، تغییر و تداوم را متوجه شده و سیاست و رفتار را به شیوه مناسب‌تری درک کنند. درست است که منافع ملی دولت‌ها پایدار و شاید به‌نوعی ابدی است. اما سیاست خارجی هیچ دولتی ابدی و غیرقابل تغییر نیست. پرسش این است که سیاست خارجی کجا باید تغییر کند و کجا باید تداوم داشته باشد؟ تغییر و تداوم چه آثار و پیامدهایی برای کشور دارد؟
دکتر ایزدی: عبور از غرب گرایی یک ضرورت است
در این نشست آقای فواد ایزدی استاد دانشگاه تهران اظهار کرد بایسته سیاست خارجی دولت سیزدهم با توجه به تجربیات دولت‌های مختلف از دولت آقای هاشمی به این سو با توجه به تلاشهایی که این دولت‌ها برای مذاکرات با غرب برای حل و فصل موضوعات و چالش‌های مختلف انجام داده‌اند از جمله مساله برجام انجام داده‌اند با شکست روبرو شده است و البته این شکست‌ها نیز باعث خسارت و ایجاد وضعیت معطلی برای کشور بوده، بنابر این انتظار می‌رود که در دولت آینده شاهد عبور از غرب باشیم چون این تجربیات در دولت کنونی و پیش از آن نشان داده مساله با غرب قابل حل نیست. اولویت اول کشور در حال حاضر نباید حل مساله با غرب باشد چون با غرب به حل و فصل موضوعات نرسیدیم. موضوعی که به‌عنوان بایسته دولت آتی مورد توجه آن‌ها باشد و باید بر آن متمرکز شوند کار با کشورهایی هست که می‌توانند با ایران کار کنند از جمله با کشورهای همسایه ضمن اینکه مساله توجه و تمرکز بر قدرت گفتمانی جمهوری اسلامی با توجه به الهام بخش بودن گفتمان انقلاب اسلامی در چارچوب یک سیاست منسجم در قالب قدرت نرم نیز باید مورد توجه دولت سیزدهم قرار گرفته و یک چارچوبی برای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران تعریف شود.
دکتر عباسی: غفلت های سیاست خارجی و بایدهای دولت سیزدهم
دکتر مجید عباسی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست در ابتدا بر ضعف‌های دولت کنونی در سیاست خارجی از جمله غفلت از سیاست همسایگی، بزرگنمایی تحریم‌ها و نگاه غیر واقع‌بینانه به غرب، غفلت از سیاست متوازن، فقدان برنامه‌ریزی در سیاست خارجی و انجام اقدامات واکنشی، نبود راهبردهای میان‌مدت و بلندمدت در سیاست خارجی، عدم توجه به نظرات نخبگان و دلسوزان و نامحرم تلقی کردن آن‌ها، عدم هماهنگی میان دیپلماسی و میدان، ضعف دیپلماسی در سازمان‌های بین‌المللی، نگاه ایده‌آلیستی به روابط بین‌الملل، کم توجهی به دیپلماسی اقتصادی و عدم برخورداری از سند(دکترین) سیاست خارجی تاکید و بر بایسته‌های دولت آتی همچون مذاکره با هدف رفع تمامی تحریم‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای، باور به مقاومت راهبردی، داشتن راهبردهای میان‌مدت و بلندمدت، ارتباط بیشتر با نخبگان و دلسوزان انقلابی، افزایش هماهنگی میان دیپلماسی و میدان، اهمیت به دیپلماسی اقتصادی، برخورداری از دپیلماسی متوازن، نگاه واقع‌بینانه به غرب، توجه بیشتر به سیاست همسایگی، داشتن نقشه راه در سیاست خارجی و اتخاذ نگرش رئالیستی به روابط بین‌الملل تاکید کرد.
دکتر دهقانی فیروزآبادی: توازن گرایی و سیاست زدایی اولویت سیاست خارجی باشد
دکتر سید جلال دهقانی فیروزآبادی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست بر تقسیم بندی بایسته‌های نظری و عملی تاکید کرد که به‌ترتیب باید این موضوعات مورد توجه قرار گیرد تدوین سند راهبردی سیاست خارجی ایران که در ذیل آن سند سیاست منطقه‌ای، همسایگی، سند تحول وزارت خارجه و اساسنامه آن، سند راهبردی روابط با قدرت‌های بزرگ، تقویت تفکر راهبردی در مقابل تفکر اقتضایی یعنی داشتن برنامه‌ریزی راهبردی و بعد از آن به‌صورت اقتضایی عمل کردن، سیاست زدایی از سیاست خارجی و سیاست زدایی از برجام و البته برجام‌زدایی از سیاست خارجی، پرهیز از تقلیل‌گرایی در سیاست خارجی ایران، شناخت اولویت‌ها و تعیین مهم‌ترین این‌ها و پس از آن ایجاد ماموریت برای تحقق این اولویت‌ها. دولت آتی باید یک ماموریت سیاست خارجی تعریف و اولویت‌ها را بر اساس اهداف معین کند. ایجاد توازن میان واقع‌گرایی و آرمان‌گرایی، توازن میان مناطق، توازن میان ابزار و اهداف، توازن بین قدرت سخت و نرم، توازن میان شرق و غرب و شمال و جنوب. بایسته‌های عملی نیز از نگاه دکتر دهقانی تحریم‌زدایی از سیاست خارجی ایران با رفع و خنثی‌سازی تحریم‌ها از طریق دیپلماسی اقتصادی فعال، تثبیت قدرت منطقه‌ای و محور مقاومت، پیشگیری از به‌وجود آمدن یک اجماع منطقه‌ای و جهانی علیه کشور، پیشگیری از به‌وجود آمدن اتحادها و ائتلاف‌های منطقه‌ای علیه ایران، خنثی‌سازی و جلوگیری از امنیتی شدن ایران، اعمال سیاست همسایگی فعال، تنش‌زدایی و اعتماد سازی در سطح منطقه‌ای چرا که اگر میخواهیم در سطح منطقه‌ای تاثیرگذار باشیم به‌عنوان مثال منازعات را باید با عربستان‌سعودی حل و فصل کرد، اجماع سازی ملی در سیاست خارجی ایران، روابط متوازن با قدرت‌های بزرگ از جمله میان روسیه چین هند اروپا، تبدیل و ترجمه دستاوردهای میدانی به دستاوردهای اقتصادی که یکی از بزرگترین ضعف‌های سیاست خارجی ایران همین مساله است، ارائه ابتکارات و ترتیبات منطقه‌ای که عملی باشد و بسیج حداکثری منابع ملی برای پیگیری سیاست خارجی، مشارکت فعال برای هنجارسازی‌ها و رژیم‌سازی‌های بین‌المللی.
دکتر متقی: محور سیاست خارجی باید معطوف به قدرت سازی، بازدارندگی و ائتلاف سازی باشد
دکتر ابراهیم متقی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در این نشست بر اهمیت جهت‌گیری و مشخص کردن آن در سیاست خارجی تاکید کرد. باید تشخیص دهیم ببینیم کی هستیم، کجا هستیم، چه میخواهیم بکنیم و با چه ابزاری باید اینکار را انجام دهیم. مشکل این بوده است که هر رئیس دولتی مسیرهای خود را در سیاست خارجی رفته و در هر دوره‌ای یک چارچوبی از منازعه و رقابت وجود داشته است. ضمن آنکه میان ارکان مختلف نظام نیز برای پیشبرد سیاست خارجی اختلاف نظر وجود داشته است. مشکل از کجاست؟ مشکل از اینجا است که ما نمی‌دانیم به کجا میخواهیم برویم و اگر بدانیم به‌کجا میخواهیم برویم تقسیم کار میان ارکان مختلف تصمیم‌گیری مشخص خواهد شد. این باعث خواهد شد تا دوگانه سازی در نظام شکل نگیرد و در هر دستگاهی خودمحوری شکل نمی‌گیرد. دولت آتی باید این را تشخیص دهد که ما اکنون در کجا قرار داریم و به کجا و به‌کدام سمت میخواهیم برویم. او اعتقاد دارد در دولت آتی تنش‌زدایی در سیاست خارجی بیشتر خواهد شد و معطوف به همکاری بیشتر خواهد بود. فرآیند دولت آتی رو به سمت تدبیر خواهد بود فارغ از هر دولت با هر تفکری بر سر کار بیایید. ناچار خواهد بود از شعارگرایی و خودمحوری عبور و به سمت عقلانیت حل مساله حرکت کند. سیاست خارجی دولت آینده باید معطوف به قدرت‌سازی باشد نه اینکه قدرت خود را واگذار کند، باید خط قرمزها را مشخص کند، قدرت‌سازی معطوف به ایجاد بازدارندگی است، بازدارندگی نیز زمانی مستحکم می‌شود که بتوان ائتلاف‌سازی کرد و ائتلاف‌سازی نیز باید در دو سطح فروملی و فراملی انجام شود و چه زمانی ائتلاف‌سازی حاصل می‌شود زمانی که اهل مصالحه باشید و این مصالحه با مساله سازش و مماشات متفاوت است.
دکتر فهیم دانش: اهتمام به دیپلماسی رسانه ای الزام سیاست خارجی دولت سیزدهم است
بالطبع نباید دچار این باشیم که هر دولتی گفتمان و راهبرد نوین خود را بیاورد. در این سیستم که اسناد بالادستی وجود داردچرا این اتفاق می‌افتد؟ به‌نظر می‌رسد در بخش‌های مختلف تصمیم‌گیری در قبال سیاست خارجی ناکارآمدی وجود دارد. دکتر فهیم دانش اضافه کرد امروزه نمی‌توان با غرب مذاکره کرد و تنها با شرق گفت‌وگو کرد. ما می‌توانیم بر اساس اصول سیاست خارجی مندرج در قانون اساسی روابط خارجی خودمان را با تمام طرف‌ها داشته باشیم و این روابط خارجی را توسعه دهیم. روابط خارجی ما بر اساس عدم مداخله در امور داخلی و احترام متقابل می‌تواند با غرب هم وجود داشته باشد البته با شرایط در نظر گرفته شده توسط سیاست‌های مقام معظم رهبری. او افزود هدف و غایت ما نباید رویکردهای حقوقی در قبال دپیلماسی باشد البته می‌توان از آن به‌عنوان ابزار استفاده کرد. در مورد دیپلماسی رسانه‌ای نیز اهتمام جدی نداشته‌ایم. این دیپلماسی می‌تواند در کنار دیپلماسی رسمی به‌آن کمک کند برای ارتباط گرفتن با ملت‌ها.
مهاجری: شرح وظایف وزارت خارجه مشخص شود
نقش جایگاه ها و نهادهای سیاسی، نظامی و امنیتی مختلف در سیاست خارجی باید مشخص شود. این نمی شود که نهادهای مختلف در سیاست خارجی تاثیرگذار باشند آن وقت همه مشکلات در این حوزه را پای وزارت خارجه بنویسیم. نمی‌شود همیشه گفت وزارت خارجه فرمانبر است اما در این فضا وزارت خارجه باید چه کار کند؟ مادام که نقش و جایگاه نهادهای مختلف تعریف نشود ما این مشکلات را همچنان در سیاست خارجی خواهیم داشت.
نظر شما