دراین‌میان، جمهوری ترکیه به‌جهت قرار گرفتن در عرصه سیاسی و میدانی سوریه و تأثیرپذیری بالای امنیت ملی این کشور از تحولات سوریه، مسئله حمله غرب به سوریه را همانند رویدادی مهم تلقی کرده و افزون بر موضگیری رسمی مقامات دولتی و حتی احزاب سیاسی مخالف، این واقعه در رسانه‌ها و اندیشکده‌های ترکیه نیز بازتاب سریع و گسترده‌ای داشت که خلاصه‌ای از این مواضع و بازتاب‌ها در ادامه می‌آید.

 

موضع‌گیری سیاستمداران

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در واکنش به این حملات، آن را درست دانسته ولی درعین‌حال از سکوت غربی‌ها در برابر به‌کارگیری سلاح‌های غیرمتعارف در سوریه و صرفاً واکنش نشان دادن به استفاده از سلاح شیمیایی انتقاد کرده است.

بینالی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه و وزارت امور خارجه این کشور نیز از این اقدام نظامی حمایت کردند و درعین‌حال از ساکت ماندن غرب تاکنون دراین‌زمینه انتقاد کرده‌اند.

ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه نیز ضمن حمایت از این عملیات گفته است: حمله شیمیایی در سوریه هیچ‌وقت بدون پاسخ نمی‌ماند.

سخنگوی حزب حاکم عدالت و توسعه نیز اعلام کرد: آمریکا قبل از انجام عملیات ما را خبردار کرده بود.

معاون حزب ملی‌گرای حرکت که برای انتخابات 2019 ترکیه با حزب حاکم عدالت و توسعه وارد ائتلافی تحت عنوان ائتلاف جمهور شده است، نیز در مواضع نزدیک به دولت گفته است: هرچند با مداخله آمریکا در منطقه مخالفیم ولی اقدامات بشار اسد نمی‌تواند بدون مجازات باقی بماند.

رهبر شاخه جدید حزب ملی‌گرای حرکت (حزب خوب) نیز اعلام داشته است: اگر دلیل قانع‌کننده‌ای درباره حمله شیمیایی دولت سوریه وجود داشته باشند قطعاً این مجازات برای این دولت لازم بوده است.

کمال کلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق، بزرگ‌ترین حزب مخالف دولت کنونی ترکیه نیز ضمن محکوم دانستن استفاده از سلاح شیمیایی، مخالفت خود را با عملیات نظامی علیه ارتش سوریه قبل از مشخص شدن نتیجه بررسی عامل حادثه استفاده از سلاح شیمیایی در غوطه شرقی اعلام داشت.

تمل کارا ملااوغلو، رهبر حزب اسلام‌گرای سعادت ضمن انتقاد از حمله آمریکا اعلام داشت: حمله به سوریه، حمله به خاک کل جهان اسلام است و ترکیه به‌جای منافع غربی‌ها باید از منافع امت اسلام دفاع کند.

 

ارزیابی اندیشکده‌ها و رسانه‌ها 

در بین رسانه‌ها و اندیشکده‌های نزدیک به حزب حاکم و دولت، اسمائیل کاپان در مطلبی که در روزنامه ترکیه و پایگاه اینترنتی تحلیلی چشم‌انداز آکادمیک درج شده حمله به سوریه را نوعی زورآزمایی بین آمریکا و روسیه می‌داند و معتقد است: این زورآزمایی ممکن است حتی به مذاکره دو طرف نیز بینجامد. به اعتقاد وی، اختلاف روسیه و غرب بسیار فراتر از مسئله سوریه است. ازاین‌رو احتمال اینکه به بهانه سوریه دو طرف بتوانند با هم توافق کنند وجود دارد که البته دراین‌میان عوامل دیگر مانند ایران، عربستان، رژیم صهیونیستی و غیره می‌توانند کارها را از مسیر خود خارج سازند.

یالچین آک دوغان در روزنامه استار نیز رویکردی چندجانبه را چاره کار ترکیه در شرایط حساس منطقه می‌داند. وی دراین‌خصوص رویکردی که در آن خونسردی، ثبات قدم، دیپلماسی فعال و صداقت بین بازیگران عرصه سوریه حاکم باشد را برای تأمین منافع ملی ترکیه مناسب می‌داند. آک دوغان ازاین‌طریق سیاست چندجانبه و چندوجهی ترکیه در سوریه را تأیید می‌کند که طبق این سیاست ترکیه هم می‌تواند با محور غربی و هم با محور روسیه ـ ایران همکاری کند.

عبدالرحمن دیلیپاک، از تحلیلگران مشهور اسلام‌گرا در ترکیه در روزنامه یئنی آکیت از رسانه‌های حامی دولت ضمن محکوم کردن دخالت نظامی آمریکا در سوریه، براین‌باور است که موضع‌گیری دولت ترکیه کنونی و موقتی است و درصورت ادامه و گسترش این حملات، ترکیه شاهد هجوم سیل میلیونی آوارگان به طرف مرزهایش خواهد بود که قطعاً در آن مرحله تصمیم واقعی ترکیه مشخص خواهد شد.

عبدالله آغار، از فرماندهان سابق نیروی زمینی ارتش ترکیه و کارشناس مسائل نظامی و امنیتی نیز دراین‌خصوص معتقد است: عملیات غربی‌ها در سوریه بیش از همه به منافع گروه‌های نظامی کُرد در این کشور به‌ویژه پ‌ک‌ک و پ‌ی‌د خدمت خواهد کرد و سبب توسعه نفوذ آنها خواهد شد. به اعتقاد این کارشناس، غربی‌ها با تحریک سنی‌ها و شیعیان علیه یکدیگر به افزایش قدرت کردها در سوریه کمک می‌کنند. وی همچنین براین‌باور است که حمله نکردن آمریکا و متحدین اروپایی‌اش به مواضع نظامیان روس درصورت ادامه‌دار بودن این حملات سبب فاصله گرفتن ایران و بشار اسد از روسیه می‌شود.

اندیشکده‌های ملی‌گرا تمام اقدامات و برنامه‌های آمریکا و اروپا را در راستای تغییر جغرافیای سیاسی منطقه می‌دانند. جاهد آرماغان اوغلو دیلک در مؤسسه قرن 21 ترکیه می‌نویسد: دولت ترکیه نباید با طرح سایکس ـ پیکوی جدید در منطقه و نیز زمینه‌سازی برای جنگ گسترده در سوریه که امنیت ترکیه را به خطر می‌اندازد با غربی‌ها همکاری نکند. 

روزنامه آیدین لیک رسانه حزب وطن به رهبری دوغو پئرینچک از سیاستمداران ملی‌گرا و طرفدار ایران و روسیه نیز طی چند یادداشت به قلم نویسندگان مختلف، ضمن مخالفت با حمله آمریکا و اروپا به سوریه، از دولت ترکیه به‌خاطر خشنودی‌شان از حمله نظامی به سوریه انتقاد کرده‌اند.

 

نتیجه‌گیری

ارزیابی کلی دیدگاه‌های مطرح‌شده ازسوی سیاستمداران و کارشناسان ترکیه درخصوص حملات نظامی ائتلاف آمریکایی به سوریه، وجود واقعیت‌های زیر را در دولت، افکار عمومی و نخبگان ترکیه نشان می‌دهد:

1. تجربه رفتار کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا نشان می‌دهد که هر زمان ترتیباتی خارج از کنترل آن کشور در منطقه شکل بگیرد با آن مقابله می‌کند. نمونه این رفتار را در توافق سه‌جانبه هسته‌ای ایران ـ ترکیه ـ برزیل در سال 2010 مشاهده کردیم که آمریکا از پذیرش توافق سه‌جانبه تبادل سوخت هسته‌ای امتناع کرد. اکنون نیز با جدی شدن سلسله مذاکرات سه‌جانبه ایران ـ ترکیه ـ روسیه پیرامون مناقشه سوریه، واشینگتن نشان داد که این روند را برنمی‌تابد و می‌توان گفت: یکی از دلایل حمله نظامی به سوریه، برهم زدن این روند روبه‌موفقیت است. در چنین شرایطی جمهوری ترکیه برای اینکه از تصمیمات غربی‌ها در مسائل منطقه کنار گذاشته نشود، تصمیم دارد تا همه توان خود را در محور سه‌جانبه ایران ـ ترکیه ـ روسیه صرف نکند و به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با محور غربی نیز هماهنگ شود که این تصمیم در کوتاه‌مدت ممکن است روند مذاکرات سه‌جانبه ایران ـ ترکیه ـ روسیه را متوقف یا تضعیف کند.

2. درصورت ادامه‌دار شدن این حملات یا گسترش شدت آن، مرزهای ترکیه درمعرض موج جدید آوارگان سوری قرار خواهد گرفت و دولت ترکیه برای مقابله با آن احتمالاً اقدامات نظامی بیشتری در خاک سوریه انجام خواهد داد تا با ایجاد مناطق امن، آوارگان جدید را در این مناطق مستقر سازد و این کار نیاز به اخذ توافق ضمنی محور غربی و روسی ـ ایرانی دارد. ازاین رو ترکیه در دوره زمانی پیشِ رو سعی خواهد کرد به‌جای پیوستن کامل به ائتلاف‌های مشخص منطقه‌ای، بیشتر درصدد اقدامات مستقل مبتنی‌بر منافع ملی خود به‌ویژه امنیت مرزهای جنوبی‌اش با هماهنگی سایر بازیگران باشد. دراین‌خصوص برخی کارشناسان سیاسی نزدیک به دولت اعتقاد براین‌دارند که ترکیه در کنار دو محور غربی و روسی ـ ایران در موضوع سوریه، باید محور سومی با همکاری معارضین سوری موسوم به ارتش آزاد سوریه تشکیل دهد.

3. ارزیابی فضای رسانه‌ای و نخبگی ترکیه در زمان کوتاه بعد از حمله غربی‌ها به سوریه و موضع‌گیری ترکیه، بیانگر این است که بخشی از جامعه ترکیه که احساسات ضدآمریکایی پررنگی دارند از موض‌گیری دولت ترکیه ناراضی‌اند. ازاین‌رو پیش‌بینی می‌شود که اقدامات عملی یا موضع‌گیری‌های بعدی ترکیه تا اندازه‌ای این نارضایتی را برطرف سازد؛ زیرا انتخابات سال 2019 در کشور از تحولات منطقه متأثر خواهد شد و حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان که همواره نبض افکار عمومی را در دست دارند نسبت به این فضای منفی بی‌اعتنا نخواهند بود.

4. تازمانی‌که نگرانی امنیتی ترکیه از ناحیه تجریه‌طلبی کُردی و تغییر جغرافیای سیاسی منطقه برطرف نشده است احتمال همکاری بلندمدت ترکیه با آمریکا در سوریه و عراق وجود ندارد و به‌نظر نمی‌رسد آمریکا از سیاست خود مبنی‌برتغییر توازن قدرت موجود در منطقه و ایجاد قدرت‌های دست‌نشانده محلی کوتاه بیاید. بنابراین تضاد منافع آمریکا و ترکیه در سوریه و عراق کاملاً واقعی است. در چنین شرایطی دلیل اینکه ترکیه نسبت به قرار گرفتن در ائتلاف روسی ـ ایرانی تردید دارد، عدم اطمینان از سیاست این دو قدرت درخصوص پ‌ک‌ک و پ‌ی‌د است. در کنار این شبه‌نظامیان شیعی در سوریه نیز به جهت دشمنی فراموش‌نشدنی با معارضین سوری تحت حمایت ترکیه نیز عدم اطمینان ترکیه به ایران را مضاعف می‌سازد.

با توجه به موارد گفته‌شده و نیز با درنظر گرفتن اینکه نقش ترکیه به‌عنوان بازیگر مؤثر در منطقه قابل چشم‌پوشی نیست جلب همکاری بیشتر ترکیه در مسئله سوریه می‌تواند از اقدامات تک‌روانه این کشور بکاهد و از اقدامات ضدایرانی ـ روسی ترکیه در محور غربی پیشگیری کند. با توجه به مطرح شدن استفاده از پایگاه هوایی ناتو در اینجیرلیک ترکیه، این پایگاه که در نزدیکی شهر ساحلی آدانا و در موقعیت مکانی مناسبی برای حمله به سوریه قرار گرفته است می‌تواند نقش اساسی در حملات غربی علیه دمشق داشته باشد؛ کما اینکه عدم استفاده از این پایگاه در حمله به عراق به سال 2003 تلفات زیادی را متوجه ارتش آمریکا ساخت. دراین‌خصوص مرجع تصمیم‌گیری در ترکیه مجلس ملی این کشور است و مجلس ترکیه درصورتی به این طرح رأی موافق می‌دهد که فضای ضدایرانی ـ روسی در این کشور غالب شود. البته در اخذ چنین تصمیمی مسائل امنیتی ترکیه نیز مدنظر قرار می‌گیرد و دولت و مجلس ترکیه دراین‌زمینه محتاطانه تصمیم خواهد گرفت.

در یک ارزیابی کلی می‌توان گفت: اکنون زمان برقراری تماس‌های دیپلماتیک مؤثر با ترکیه است تا زیان‌های اقدامات ترکیه بر منافع ایران در سوریه را به حداقل رساند. دراین‌زمینه با توجه به مناسبات دوستانه‌تر ترکیه با روسیه در مقایسه با ایران و با فرض اینکه آمریکا درصدد تعدیل تنش با روسیه باشد، جمهوری اسلامی ایران برای سناریوی تشکیل محور غرب ـ روسیه ـ ترکیه در سوریه نیز باید استراتژی مشخصی داشته باشد.