توهم بزرگ
رؤیاهای لیبرال و واقعیت‌های بین‌الملل
مترجم کتاب کتاب توهم بزرگ مرشایمر، آخرین اثر استاد سرشناس سیاست و روابط بین‌الملل دانشگاه شیکاگو است که از مهم‌ترین آثار منتشر شده در حوزه روابط بین‌الملل به‌شمار می‌آید. هدف اصلی مرشایمر از نگارش این کتاب، آنگونه که خود در پیشگفتار کتاب می‌گوید، شرح علل ناکامی روزافزون سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا با وجود خوش‌بینی‌های موجود در اوایل دهه ۱۹۹۰ در خصوص نقش این کشور در سیاست بین‌الملل است. واکاوی ریشه این ناکامی‌ها به‌ویژه در طرح خاورمیانه بزرگ و در روابط ایالات‌متحده با روسیه، مرشایمر را برای نگارش این اثر مصمم ساخته است. مرشایمر در توهم بزرگ تلاش کرده مبانی بنیادین سیاست خارجی لیبرال آمریکا را از یکسو و پیامدهای پیگیری هژمونی لیبرال را از سوی دیگر مورد ارزیابی و نقد قرار دهد. استدلال وی این است که ایالات‌متحده آمریکا پس از جنگ سرد، سیاست خارجی عمیقا لیبرالی را دنبال کرد که منجر به «هژمونی لیبرال» شد.
بنیان‌گذار نظریه رئالیسم تهاجمی در آخرین اثر خود می‌کوشد پیامدهای پیگیری هژمونی لیبرال را در سیاست خارجی یک قدرت جهانی ارزیابی و ابهامات و تناقض‌های لیبرالیسم را در سطح بین‌الملل، برای خواننده واکاوی کند؛ از نگاه او، هدف راهبرد جاه‌طلبانه هژمونی لیبرال این است که درعین‌حال که یک نظام اقتصاد بین‌الملل آزاد پرورش داده شده و نهادهای بین‌المللی قدرتمندی ساخته می‌شوند، تا جای ممکن کشورهای بسیاری نیز به دموکراسی‌های لیبرال تبدیل شوند. مرشایمر در این کتاب نیز همچون دیگر آثار خود به ساده‌نویسی پایبند بوده، همین امر کتاب را برای اندیشمندان روابط بین‌الملل یا خوانندگانی که سیاست بین‌الملل حوزه علاقه آنهاست، آسان‌فهم می‌سازد. کتاب توهم بزرگ حاصل مطالعات و تلاش ده‌ساله این اندیشمند بنام روابط بین‌الملل است. او که خود عضو شورای راهبردی روابط خارجی ایالات‌متحده آمریکاست تلاش کرده تا در آخرین کتاب خود از پرداختن صرف به پارادایم واقع‌گرایی (رئالیسم) فاصله گیرد.
نویسنده بر این باور است هرگاه ناسیونالیسم، لیبرالیسم و رئالیسم در تقابل با یکدیگر قرار گرفته‌اند، بر لیبرالیسم غلبه کردند. در نگاه مرشایمر، ایالات‌متحده به‌دنبال آن بوده که جهان را طبق تصویر موردنظر خود بازسازی کند؛ هواداران سیاست هژمونی لیبرال نیز که به‌طور گسترده در ساختار سیاست خارجی آمریکا پذیرفته شده است، بر این باورند این سیاست جهان را صلح‌آمیزتر و مشکلات دوگانه گسترش تسلیحات هسته‌ای و تروریسم را مرتفع خواهد کرد. آنان همچنین معتقدند این سیاست موارد نقض حقوق بشر را کاهش خواهد داد و دموکراسی‌های لیبرال را در برابر تهدیدهای داخلی ایمن‌تر می‌کند.
با این‌حال مرشایمر می‌افزاید سرنوشت هژمونی لیبرال از آغاز محکوم به شکست بود و چنین هم شد. این راهبرد همواره منجربه اتخاذ سیاست‌هایی شد که کشور را مقابل ناسیونالیسم و رئالیسم قرار داد که درنهایت بیش از لیبرالیسم بر سیاست بین‌الملل تأثیر داشت.
کتاب توهم بزرگ درصدد پاسخگویی به این پرسش است که لیبرالیسم، رئالیسم و ناسیونالیسم چگونه به یکدیگر مرتبط می‌شوند. به بیان دقیق‌تر، نویسنده تلاش کرده تا سیاست خارجی لیبرال را با رویکرد واقع‌گرایانه مورد نقد قرار دهد. برای این منظور، مرشایمر با در نظر گرفتن سه مفهوم کلیدی مطرح شده، مدعی می‌شود سیاست خارجی هژمونی لیبرال به‌دلیل نادیده انگاشتن موازنه قدرت، بی‌توجهی به اهمیت ناسیونالیسم (ملی‌گرایی) در میان دولت‌ها و در نظر نگرفتن ماهیت آنارشیک نظام بین‌الملل منجر به بروز جنگ‌های گوناگون خواهد شد. مرشایمر دولت-ملت را نقطه تلاقی این سه مفهوم می‌داند و بر این باور است ماهیت مداخله‌گرایانه سیاست هژمونی لیبرال، مخل مفهوم حق خودمختاری دولت-ملت‌ها از یکسو و موجب خدشه وارد شدن به هویت واحدهای سیاسی می‌شود که همین امر کشورها را تا مرز جنگ پیش می‌‌برد.
با وجود انتقاد مرشایمر به سیاست‌های لیبرالیسم در سطح بین‌الملل، نباید کتاب او را کتابی در ضدیت با لیبرالیسم به‌شمار آورد؛ مرشایمر صراحتا حاکمیت لیبرالیسم را در سیاست داخلی تضمین‌کننده آزادی سیاسی، دموکراسی و شفافیت حکومت می‌داند. اما در نگاه او بحران از جایی آغاز می‌شود که لیبرالیسم در عرصه سیاست بین‌الملل نیز در همان مسیری حرکت می‌کند که در داخل دموکراسی‌های لیبرال تداوم یافته است. در نتیجه لیبرالیسم آنجا که در قالب هژمونی لیبرال، ورای مرزهای درونی خود استمرار می‌یابد، شکست خواهد خورد. از نگاه مرشایمر این مساله همواره در سیاست خارجی کشورش مغفول مانده است. همین مساله منجر به بروز بحران‌هایی در عراق و افغانستان و حتی سوریه شد که حیات لیبرالیسم را در داخل ایالات‌متحده نیز با چالش‌هایی روبه‌رو ساخت.
کتاب توهم بزرگ ۸ فصل کلی دارد؛ معرفی هژمونی لیبرال به‌عنوان راهبردی جاه‌طلبانه که در آن دولت قصد دارد تا جای ممکن، کشورهای زیادی را مانند خودش به دموکراسی لیبرال تبدیل کند در فصل نخست کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. صحبت از سرشت انسان، چیستی لیبرالیسم سیاسی و واکاوی تناقض‌های آن موضوع فصل دوم و سوم این کتاب است. شکاف در ساختار لیبرالیسم در فصل چهارم بررسی می‌شود. فصل پنجم کتاب نقطه آغاز بحث درباره کارکرد هژمونی لیبرال خارج از مرزهای داخلی است. فصل ششم کتاب لیبرالیسم را در خارج از مرزها به‌عنوان منبع دردسر برای نظم بین‌الملل بررسی می‌کند؛ فصل هفتم علت شکست سیاست خارجی لیبرال را واکاوی می‌کند و در فصل هشتم آینده ایالات‌متحده آمریکا را در صورت عدم ایجاد تغییر در سیاست خارجی آن به تصویر می‌کشد.کتاب توهم بزرگ مرشایمر توسط منصور براتی و دلیله رحیمی‌آشتیانی ترجمه و توسط موسسه ابرار معاصر تهران منتشر شده است.
نظر شما